بررسی روایت در رمان اسفار کاتبان بر اساس نظریه روایت‌شناسی ژرار ژنت

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 57، مهر 1402، صفحه 271-292   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1950107.2412

نویسندگان

مینا کرمی¹؛ منیژه فلاحی^{* 2}؛ علی اسکندری³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

چکیده

ژرار ژنت، روایت­شناس مطرح ساختارگرا، طرح جامعی برای متون روایی پیشنهاد داده است. او سه وجه از سخن روایی؛ یعنی زمان دستوری (نظم، تداوم، بسامد)؛ وجه (فاصله و کانونی شدن) و لحن یا صدا (راوی در سه سطح: فراداستانی، سطح داستانی و زیر داستانی) را در بررسی روایت خود مطرح کرده است. این پژوهش، رمان اسفار کاتبان، اثر ابوتراب خسروی را بر اساس نظریه روایت­شناسی ژنت با روش توصیفی- تحلیلی بررسی کرده است. دستاورد این پژوهش نشان می‌دهد که نویسنده با استفاده از شیوه بازگشت به گذشته، به زمان­پریشی دست یافته است. وی با حذف و خلاصه­گویی سرعت روایت داستان را تند و با بیان درنگ توصیفی، سرعت روایت را کند نموده است. همچنین در لحظه‌های حساس با بسامد مکرر و تکرار یک روایت، به مهم بودن حادثه پرداخته است و رمان با تعدد راوی و روایت، زمان پریشی، مرگ مؤلف و روایت بودن تاریخ، به فراداستان دست یافته است.

کلیدواژه‌ها

روایت؛ زمان روایی؛ وجه؛ لحن؛ ژرار ژنت؛ اسفار کاتبان

مراجع

کتاب‌ها آلن،گراهام (1389) بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران: انتشارات مرکز. احمدی، بابک (1385) ساختار و تأویل متن، تهران: انتشارات مرکز. اخوت، احمد (1371) دستور زبان داستان، اصفهان: انتشارات فردا. ارسطو (1382) ارسطو و فن شعر، ترجمه عبدالحسین زرین‌کوب، تهران: انتشارات امیرکبیر. ایگلتون، تری (1390) پیش درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمه‌ عباس مخبر، تهران: انتشارات مرکز. بارت، رولان (1386) «مرگ مؤلف»، به سوی پسامدرن، پساساختارگرایی در مطالعات ادبی، تدوین و ترجمه پیام یزدانجو، تهران: انتشارات مرکز. پاینده، حسین (1382) گذر از مدرنیسم به پسامدرنیسم در رمان، در گفتمان نقد، تهران: انتشارات روزنگار. تایسن، لویس (1392) نظریه‎های نقد ادبی معاصر، ترجمه مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی، تهران: نگاه امروز. تودوروف، تزوتان (1382) بوطیقای ساختارگرا، ترجمه‌ محمد نبوی، تهران: انتشارات آگه. تولان، مایکل‌جی (1383) درآمدی نقادانه-زبان‌شناختی بر روایت، ترجمه ابوالفضل حری، تهران: انتشارات بنیاد سینمایی فارابی. خسروی، ابوتراب (1381) اسفار کاتبان، تهران: انتشارات آگه و قصه. ریمون‌کنان، شلومیث (1387) روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمه ابوالفضل حری، تهران: انتشارات نیلوفر. سلدن، رامان و پیتر ویدوسون (1384) راهنمای نظریه ادبی معاصر، ترجمه عباس مخبر، تهران: انتشارات طرح نو. فورستر، ادوارد مورگان (1352) جنبه‌های رمان، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: انتشارات امیر کبیر. کالر، جاناتان (1385) نظریه ادبی (معرفی بسیار مختصر)، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: مرکز. لوته، یاکوب (1386) مقدمه‌ای بر روایت در ادبیات و سینما، ترجمه امیر نیکفرجام، تهران: مینوی خرد. مکاریک، ایرناریما (1385) دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: انتشارات آگه. والاس، مارتین (1391) نظریه‌های روایت، ترجمه محمد شهبا، تهران: انتشارات هرمس. وبستر، راجر (1382) پیش درآمدی بر مطالعه نظریه ادبی، ترجمه الهه دهنوی، تهران: انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی. مقالات پروینی، خلیل، و ناظمیان، هومن. (1387). الگوی ساختار‌گرایی ولادیمیر پراپ و کاربردهای آن در روایت‌شناسی، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 11(7)، 203-183. حاتم‌پور، زهرا، رادمنش، عطا محمد، و خراسانی، محبوبه. (1399). فرامتن‌های تذکرةالاولیاء عطار بر مبنای نظریۀ ژرار ژنت. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(پیاپی 44)، 91-126. doi: 10.30495/dk.2020.677776. حری، ابوالفضل. (1389). همبستگی سطوح روایت و فراکارکردهای هلیدی در داستان حسنک وزیر. ادب پژوهی، 4(12)، 78-69. حسن لی، کاووس. (1389). بررسی سرعت روایت در رمان جای خالی سلوچ. متن پژوهی ادبی، 14(45)، 37-63. doi: 10.22054/ltr.2010.6505. گیلمت، لوسی. (1387). روایت‌شناسی ژرار ژنت، ترجمه محمد علی مسعودی. خوانش، 2(8)، 85-106. نجات‌زاده عیدگاهی، حسنیه، و قوام، ابوالقاسم. (1399). «وصف مدرنیستی» در آثار ابوتراب خسروی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(43)، 171-194. doi: 10.30495/dk.2020.672393.