واکاوی مسائل زنان شاهنامه در خانواده‌های مادرسرپرست

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 57، مهر 1402، صفحه 293-309   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1949871.2413

نویسندگان

پشنگ دلاوری¹؛ مهدی کارگر²؛ خسرو جلیلی کهنه شهری^{* 3}؛ بهرام خوشنودی⁴

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.

²استادیار گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.

⁴استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.

چکیده

در شاهنامه فردوسی خانواده‌های زیادی به همراه فرزندان خود حضور دارند که برخی از آن‌ها به دلیل نبود پدر، جزو خانواده‌های مادرسرپرست به‌شمار می‌روند. حضور این خانواده‌ها در داستان‌های شاهنامه، علی‌رغم اسطوره‌ای، پهلوانی و یا تاریخی بودن آن‌ها، زمینه‌ای مناسب برای مطالعات میان‌رشته‌ای جهت شناسایی و ریشه‌یابی مسائل و مشکلات این‌گونه خانواده‌ها فراهم ساخته است. پژوهش حاضر با شناسایی این فرصت،  سعی کرده است با استفاده از روش تحقیق کیفی و تحلیل داده‌ها به روش توصیف فراوانی و فراوانی درصدی از نوع تاریخی، ضمن معرفی خانواده‌های مادرسرپرست در شاهنامه به این پرسش که چه تعداد از خانواده‌های مادرسرپرست در زندگی با شکست  مواجه شده‌اند و علل و عوامل این شکست چه بوده‌است، پاسخ دهد. نتیجۀ این بررسی نشان داد تعداد خانواده‌های مادرسرپرست در شاهنامه با فراوانی 76/11%، با گزارشی که مرکز آمار ایران در سال 1390 از تعداد خانواده‌های مادرسرپرست ارائه داده (12%) نزدیکی معناداری دارد. همچنین مشخص شد خانواده‌هایی که توسط پدر طرد و یا ترک شده بودند بیشتر از خانواده‌هایی که با مرگ پدر مواجه شده بودند دچار آسیب شده‌اند. از عوامل دیگر شکست در خانواده‌های مادر سرپرست، «ازدواج مجدد مادر و فرزندآوری او از همسر دوم» و نیز «نبودن مادر در کنار فرزند و عدم حمایت او از فرزند» شناسایی شد.

کلیدواژه‌ها

مادرسرپرست؛ خانواده؛ شاهنامه؛ فرزند؛ میان‌رشته‌ای

مراجع

کتاب‌ها تقوی، نعمت الله (1379) جامعه‌شناسی خانواده، تهران: دانشگاه پیام نور. خالقی‌مطلق، جلال (۱۳۹۵) زنان در شاهنامه، مترجم احمد بی‌نظیر، تهران: انتشارات مروارید. سرّامی، قدمعلی (1368) از رنگ گل تا رنج خار(شکل‌شناسی قصّه‌های شاهنامه)، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. فردوسی، ابوالقاسم (1366) شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد 1، نیویورک: ناشر Bibliotheca Persica. فردوسی، ابوالقاسم (1369) شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد 2، نیویورک: ناشر Bibliotheca Persica. فردوسی، ابوالقاسم (1371) شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد 3، نیویورک: ناشر بنیاد میراث ایران. فردوسی، ابوالقاسم (1375) شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد 5، نیویورک: ناشر بنیاد میراث ایران. فردوسی، ابوالقاسم (1384) شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد 6، نیویورک: ناشر بنیاد میراث ایران. فردوسی، ابوالقاسم (1386) شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد 7 و 8، تهران: ناشر مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی. مقالات اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1348). مردان و زنان شاهنامه. یغما، 22(248)، 65-57. به‌پژوه، احمد. (1395). نقش‌های مادر. همایش ملی جایگاه و نقش مادر در دانشگاه شیراز، 1-10. جمشیدی، زهرا، مدرّسی، فاطمه، و کوشش، رحیم. (1395). تجلّی خویشکاری‌های زن در نوحه‌ها و مویه‌های زنان شاهنامه. نثرپژوهی ادب فارسی، 19(40)، 49-68. doi: 10.22103/jll. 2016.1574. حسینی، سیداحمد، فروزان، ستاره، و امیرفریار، معصومه. (1388). بررسی سلامت روان زنان سرپرست خانوار تحـت پوشـش سـازمان بهزیسـتی شـهر تهـران. پـژوهش اجتماعی، 2(3)، 117ـ137. رحمدل، غلامرضا، فرهنگی، سهیلا. (1387). پژوهش‌های میان رشته‌ای در مطالعات ادب فارسی، پژوهش‌های ادبی، 5(21)، 23-44. .dor:20.1001.1.17352932.1387.5.21.3.1 روغنچی، محمود، جزایری، رضوان السادات، اعتمادی، عذری، فاتحی‌زاده، مریم، و مومنی، خدامراد. (1396). واکاوی آسیب‌های خانواده‌های مادرسرپرست: یک پژوهش کیفی. فرهنگ مشاوره و روان درمانی، 8(31)، 53-78. .doi: 10.22054/qccpc.2017.25565.1624 زارع بهرام آبادی، مهدی، زهرا کار، کیانوش، صلحیان بروجردی، حانیه، و محمدی‌فر، محمدعلی. (1392). اثربخشی برنامه بهبود بخشی ارتباط بر کیفیت رابطه والد- فرزندی در نوجوانان دختر خانواده‌های تک والدینی مادر سرپرست. روان‌شناسی بالینی، 5(2)، 14-24. doi: 10.22075/jcp.2017.2123. شهریاری، عزت، سعادتمند، زهره، فاتحی‌زاده، مریم‌السـادات، و محققیـان، شـهناز. (1392). بررسی نیازهای آموزشی زنان سرپرست خـانوار شـاغل فرهنگـی آمـوزش و پـرورش. زن و جامعه، 4(3)، 29ـ45. فروزان، ستاره، و بیگلریان، اکبر. (1382). زنان سرپرست خانوار: فرصت‌ها و چالش‌ها. زن در توسعه و سیاست، 1(5)، 35ـ58. منابع لاتین Amato .P. R. (2001). Children of divorce in the 1990s: an update of the Amato and Keith (1991) meta-analysis. family psychology, 15(3).3-55.