تحلیل شعر آیینی در دیوان «حزین لاهیجی»

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 57، مهر 1402، صفحه 450-471   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1957417.2481

نویسندگان

مهتاب قدرت¹؛ اکرم رحمانی²؛ عبدالرضا مدرس زاده³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

چکیده

ادبیات آیینی با فرهنگ و اندیشه ایرانی پیوند ناگسستنی دارد. شعر آیینی بخش مهمی از ادبیات فارسی است که شاعران اهمیت و اعتبار ویژه­ای به آن می­دهند. این نوع ادبی در زبان فارسی از پیشینه و جایگاه ویژه­ای برخوردار است. شعر آیینی، شعری است که در مورد آیین­ها و بسیاری از مناسبت­های زندگی فردی و اجتماعی، دینی و مذهبی، قومی و منطقه­ای سروده می­شود. این نوع شعر معمولاً حاوی مدح و منقبت پیامبر گرامی اسلام (ص)، ائمۀ اطهار (ع) و آیین­های کهن باستانی و ملی است. با پیروزی انقلاب اسلامی، شعر آیینی که گاهی ولایی نامیده می­شود؛ وارد مرحله‌ای تازه شده و شاعران به واسطة ماهیت دینی و حماسی انقلاب به گونه‌ای متفاوت از دورۀ گذشته به شعر آیینی روی ‌آورند و این مضمون رو به فزونی قرار گرفت. در این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، به جایگاه شعر آیینی در دیوان حزین لاهیجی که از شاعران بنام استان گیلان است، پرداخته شده و اشعار ایشان که در مدح و منقبت پیامبر اسلام (ص) و بزرگان دین سروده شده است، مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که حزین لاهیجی در اشعار خود به فضایل بزرگ انسانی پیامبر(ص) و ائمه اطهار (ع) توجه خاص داشته است.

کلیدواژه‌ها

شعر آیینی؛ حزین لاهیجی؛ پیامبر(ص)؛ ائمه اطهار(ع)

مراجع

کتاب‌ها قرآن کریم. جعفری، سیّد محمّد یونس (١٣٧٦) ارمغان ادبی پژوهش‌های ادبی در ادبیّات فارسی هند، تهران: مجموعة انتشارات ادبی و تاریخی. حزین لاهیجی، شیخ محمد علی (١٣٣٢) تاریخ حزین، اصفهان: انتشارات کتابفروشی تأیید. حزین لاهیجی، شیخ محمد علی (١٣٣٤) تذکرة حزین، اصفهان: کتابفروشی‌تأیید. حزین لاهیجی، شیخ محمد علی (١٣٥٠) تاریخ حزین یا احوال، ضمیمة دیوان حزین، تصحیح بیژن ترقّی، تهران: انتشارات خیام. حزین لاهیجی، شیخ محمد علی (1350) دیوان حزین لاهیجی، تصحیح بیژن ترقی، تهران: انتشارات خیّام. حزین لاهیجی، شیخ محمد علی (1375) تاریخ و سفرنامه حزین، تحقیق و تصحیح علی دوانی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی. زرین‌کوب، عبدالحسین (1371) سیری در شعر فارسی، تهران: علمی. زرین‌کوب، عبدالحسین (1381) شعر بی دروغ شعر بی نقاب، تهران: علمی. زرین‌کوب، عبدالحسین (1385) از گذشتۀ ادبی ایران، تهران: سخن. شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1342) حزین لاهیجی، زندگی و زیباترین غزل‌های او، مشهد: انتشارات توس. شفیعی کدکنی، محمّدرضا (١٣٧١) شاعر آیینه‌ها (بررسی سبک هندی و شعر بیدل)، تهران: مؤسسة انتشارات آگاه. شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1396) ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، حجت‌الله اصیل، تهران: نشر نی. شمیسا، سیروس (1383) نقد ادبی، چاپ چهارم، تهران: فردوس. قربانی، زین‌العابدین (١٣٨٠) مجموعة مقالات کنگرة بزرگداشت علّامة ذوفنون محمد علی حزین لاهیجی (16-15 شهریور ، لاهیجان)، تهران: انجمن آثار و مفاخر - فرهنگی. گلچین معانی، احمد (١٣٤٨) تاریخ تذکره‌های فارسی، تهران: انتشارات دانشگاه‌تهران. مجلسی، محمدباقر (1393) بحار الانوار، جلد 89، قم: اسلامیه. محدثی خراسانی، زهرا (1388) شعر آیینی و تأثیر انقلاب اسلامی بر آن، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا. یوسفی، غلامحسین (1376) چشمة روشن، تهران: علمی. مقالات دلبری، حسن. (1401). آسیب‌های فرامتنی غزل آیینی معاصر. پژوهشنامۀ فرهنگ و ادبیات آیینی، 1(1)، 115-134. doi: 10.22077/jcrl.2022.4926.1021. محمدپور، اسماعیل. (1387). بر موج آهو. شعر، (63)، 42-45. مؤذنی، علی محمد. (1394). استقبال و معارضة حزین لاهیجی در قصاید. مطالعات شبه قاره، 7(24)، 121-140. نوریان، سید مهدی، و خردمندپور، مسعود. (1393). مضامین تعلیمی در شعر آیینی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، 6(23)، 17-38.