جنبش های اجتماعی شهروندان در شاهنامه (بررسی موردی قیام کاوۀ آهنگر و گردن فرازی بندوی و گستهم)

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 57، مهر 1402، صفحه 472-492   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2023.1968073.2591

نویسندگان

رسول رستمی¹؛ محمدرضا راشد محصل^{* 2}؛ مجیدرضا خزائی وفا³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران.

³استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران.

چکیده

شهروند و شهروندی، اصطلاحاتی نسبتاً نوظهور در پهنۀ مطالعات جامعه­شناسی و علوم سیاسی است. شهروند همواره در یک رابطۀ دوسویه تعریف شده است؛ او فردی است که از سویی برخوردار از حقوق سیاسی و مدنی است و از سوی دیگر، در برابر قانون موضوعه، وظایفی دارد. جنبش­های اجتماعی، بر کوششی جمعی ناظر است که طی آن افراد به آرمان­های از پیش تعیین­شده می­رسند. جنبش­های اجتماعی با اهدافی مشخص و توسط نهادهایی غیر رسمی صورت می­گیرند. البته در شاهنامه، واژۀ شهروند نیامده است. فردوسی گاه از واژۀ شهری در مقابل سپاهی برای متمایز کردن غیر نظامیان از نظامیان سود جسته است اما واژۀ ایرانیان طبق شواهدی که در تحقیق به دست آمده است و نیز براساس تعریف شهروند در فرهنگ­های جامعه­شناسی و علوم سیاسی بر شهروندان ایرانی در شاهنامه اطلاق شده است. دو جنبش منتخب (یکی از بخش حماسی شاهنامه و دیگری از بخش تاریخی آن) بر حضور پررنگ و مشارکت همه جانبۀ شهروندان ایرانی در جنبش­های اجتماعی جهت تحقق عدالت و دادگری گواه است. این تحقیق به روش تحلیلی و توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای و الکترونیکی انجام شده است.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ شهروند؛ جنبش های اجتماعی؛ کاوۀ آهنگر؛ بندوی و گستهم

مراجع

کتاب‌ها آبرکرامبی و دیگران، نیکلاس (1370) فرهنگ جامعهشناسی، ترجمه حسن پویان، تهران: چاپخش. آرنت، هانا (1397) انقلاب، ترجمه عزتالله فولادوند، تهران: خوارزمی. آشوری، داریوش (1380) دانشنامۀ سیاسی، تهران: مروارید. ارسطو (1390) سیاست، ترجمه حمید عنایت، تهران: علمی و فرهنگی. خالقی مطلق، جلال (1394) مقدمه بر شاهنامه فردوسی، تهران: سخن. رضا، فضل‌الله (1374) پژوهشی در اندیشههای فردوسی، تهران: علمی و فرهنگی. شیخاوندی، داور (1369) زایش و خیزش تراژدی‌ها، تهران: ققنوس. فردوسی، ابوالقاسم (1394) شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق جلد 1و2و3و4. تهران: سخن. کریستنسن، آرتور (1388) ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر. کزازی، میر جلالالدین (1370) مازهای راز (جستارهایی در شاهنامه)، تهران: مرکز. مارشال، گوردون (1388) فرهنگ جامعهشناسی آکسفورد، ترجمه حمیرا مشیرزاده، تهران: میزان. ماکیاولی، نیکوللو (1397) شهریار، ترجمه داریوش آشوری، تهران: آگه. مک لین، ایان (1387) فرهنگ علوم سیاسی آکسفورد، ترجمه حمید احمدی، تهران: میزان. موسوی خمینی، سید روحالله (بیتا) کشفالاسرار، بیجا. نویمان، فرانتس (1373) آزادی و قدرت قانون، ترجمه عزت الله فولادوند، تهران: خوارزمی. مقالات آسمند جونقانی، علی. (1400). بازخوانی و تحلیل ساختاری قیام‌‎های شاهنامه. پژوهشنامه ادب حماسی (فرهنگ و ادب سابق)، 17(2)، 13-39. Dor:20.1001.1.23225793.1400.17.2.1.4 خلیلی، علی. (1395). تداوم نظریۀ مشروعیت الهی در نظام سیاسی ایران از دورۀ باستان تا انقلاب اسلامی. مطالعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس،2(1)، 104-81. زاهد زاهدانی، سید سعید، و بذرافکن، مهتا. (1394). جنبش‌های اجتماعی در تاریخ اساطیر ایرانی مورد مطالعه: جنبش ایرانی کاوه در شاهنامه فردوسی. جامعه‌شناسی تاریخی، 7(۳)، 1-۲۴. عرب‌احمدی، فاطمه، و خزائی، احمدرضا. (2018). جنبش‌های اجتماعی و تأثیر آن در شکل‌گیری حقوق شهروندی. اخلاق زیستی، 8(1)، 7-16. Doi:10.22037/bioeth.v8i1.23211. نوحی، نزهت. (1394). نگاهی به شاهنامه با رویکرد جهان وطنی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 7(26)، 99-126. همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1377). فرّۀ ایزدی و حق الهی پادشاهان. اطلاعات سیاسی و اقتصادی، 12(129و130)، 19-4.