تحلیل سیر فردیت یونگی در داستان دقوقی از مثنوی معنوی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 57، مهر 1402، صفحه 540-563   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1968966.2598

نویسندگان

مینا جانی¹؛ تورج عقدایی^{* 2}؛ مهری تلخابی³؛ نزهت نوحی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

چکیده

یکی از مهم‌ترین نظریه‌هایی که معانی درونی و پنهان قصّه را مبنای تفسیر خود قرار داده، نظریۀ روان‌کاوی است. در عصر حاضر، با پیوند هر چه بیشتر ادبیات و روان‌‌شناسی، می‌توانیم راهی به سوی کشف معنای نهفته در متون بیابیم. نظریۀ فردیّت یونگ تحقق کهن‌الگوی خویشتن یعنی تعادل بین امور بیرونی و امور درونی که میل به سوی تکامل دارد را در فرد مرور می‌کند. برآنیم تا با این دیدگاه با خوانشی متفاوت این داستان از مثنوی را بازخوانی نماییم. از آن‌جا که مولانا عارفی است که دارای ذهن نمادگرا بوده و مثنوی را در قالب یک اثر رمزی سروده است، دارای قابلیت بررسی نقد کهن‌الگویی است لذا پژوهشِ حاضر سعی  بر این دارد؛ با تحلیل محتوا، نمادها و کهن‌الگوهایِ داستان‌ دقوقی را استخراج نماید و با فهم آن‌ها و تطابق با نمادِ برابر برای آن‌ها، براساس نظریۀ فردیت یونگ، این فرآیند را ترسیم نماید. نتیجه پژوهش حاکی از این است که مولانا در دستیابی به فرایند فردیت در این داستان، تعالی با اصولِ عرفانی را مطرح نموده است و در نهایت هدف مولانا که رسیدن به کمال و خودشناسی است با نظریۀ یونگ هم‌سویی دارد. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای ـ اِسنادی، با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها

یونگ؛ مثنوی؛ کهن الگو؛ فردیت؛ ناخودآگاه جمعی؛ خود

مراجع

کتاب‌ها اسنودن، روت (1398) خودآموزیونگ،ترجمۀ نورالدین رحمانیان، ،تهران: آشیان. اسنودن، روت (1392) یونگ، مفاهیم کلیدی، تهران: عطایی. بیلسکر، ریچارد (۱۳98) اندیشۀ یونگ، ترجمه حسین پاینده،تهران: مروارید. پورنامداریان، تقی (1388) در سایه آفتاب (شعر فارسی و ساخت شکنی در شعر مولوی)، تهران: نشر سخن. تاجدینی، علی (1394) فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشه مولانا، تهران: سروش. زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۷۶) بحر در کوزه (نقد و تفسیر قصه‌ها و تمثیلات مثنوی)، تهران: انتشارات علمی. زمانی، کریم (1382) میناگر عشق (شرح موضوعی مثنوی معنوی مولانا جلال الدین محمد بلخی)، تهران: نشر نی. زمانی، کریم (1386) شرح جامع بر مثنوی، جلد 2، تهران: اطلاعات. سرشار، محمدرضا (۱۳۸۹) انواع نقد ادبی، کانون اندیشه، تهران: جوان. شولتز، دوان پی و سیدنی، آلن (1370) تاریخ روانشناسی نوین، ترجمة علی‌اکبر سـیف و همکاران، تهران: رشد. گوهرین، سید صادق (1380) فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. مولوی، جلال الدین محمد (1385) مثنوی معنوی، تصحیح رینولدا.نیکلسون، تهران: هرمس. یاوری، حورا (1396) روانکاوی و ادبیات، دو متن، دو انسان، دو جهان، تهران: نشر تاریخ ایران. یونگ، کارل گوستاو (1376) انسان و سمبل‌هایش، ترجمه محمد سلطانیه، تهران: جامی. یونگ، کارل گوستاو (1377) زندگی‌نامة من، خاطرات، خواب‌ها، تفکرات، تهران: پارسه. یونگ، کارل گوستاو (۱۳۹۲) مشکلات روانی انسان مدرن، ترجمه محمود بهفروزی، تهران: جامی. یونگ، کارل گوستاو، هندرسن، ژوزف (۱۳۸۳) انسان و اسطوره‌هایش، ترجمة حسن اکیریان، تهران: دایره. مقالات تلخابی، مهری، و عقدایی، تورج. (1395). تفرد در آثار سعدی در پیوند با سایه، نقاب و آنیما. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 7(25)، 9-46. حسن‌زاده، آمنه. (1386). جایگاه اعداد در فرهنگ مردم ایران. فرهنگ مردم ایران، 4(10)، 165-190. حسینی، مریم. (۱۳۸۷). نقد کهن‌الگویی غزلی از مولانا. پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 6(11)، ۹۷- ۱۱۸. شوالیه، ژان و آلن گربران. (1382). سودای سود؛ رویکردی روان‌شناختی به گنبد پنجم از هفت پیکر نظامی. مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 59(187)، 213- 231. طاهری، محمد، و آقاجانی، حمید. (1392). تبیین کهن‌الگوی «سفر قهرمان» بر اساس آرای یونگ و کمبل در ‌هفت‌خوان رستم. ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 9(32)، 102-122. Dor:20.1001.1.20084420.1392.9.32.6.8 عقدایی، تورج. (1393). فرایند فردیّت سیاوش. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 6(19)، 79-115.