دلتنگی و خرده گیری فرهیختگان از سامانۀ کارگاه هستی در آینۀ ادبیات فارسی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 57، مهر 1402، صفحه 249-270   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1949622.2405

نویسنده

مژده شفیعی^*

استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد انار، دانشگاه آزاد اسلامی، انار، ایران.

چکیده

یکی از نشانه­های دلتنگی و آزردگی دانشوران و خردورزان از سامانه یا نظام هستی روزگار خود، خرده­گیری­هایی است که در آینۀ ادبیات به چشم می­خورد. آزردگی از نداشتن جایگاه اجتماعی فراخور دانش و هنر خود، دلتنگی از تنگدستی، نبودن آزادی گفتار و کرداربرای بیان دیدگاه­های علمی و فلسفی، ناآگاهی شهروندان و ... است که واگویۀ آن­ها پیوسته با    فرافکنی­هایی چونان؛ نسبت دادن دشواری­ها به چرخ و فلک که ریشه در فرهنگ زروانی دارد و یا قضا و قدر که به خواست و ارادۀ خداوند تعالی برمی­گردد؛ اظهار می­شود. کمتر رخ می­دهد که کسی ساحت زور و زر و تزویر را که بر جامعۀ آنان حکم می­رانند، بیالاید.
بنابراین خردورزان هنرور، سامانۀ اجتماعی و گاه نظام هستی را دارای نظم احسن ندیده­اند. پاره­ای از خردمندان از دریچۀ حکمت و فلسفه به موضوع نگریسته­اند و برخی هم از دیدگاه دین و عرفان. دریغا که کمتر رخ داده است تا به ناآگاهی­های توده­ها و کژتابی کشورسالاران پرداخته گردد و به گونه­ای استوار پای دولتمردان و دارندگان زور و زر و تزویر به میان آید. هنرمندی سامانۀ هستی را با آیین دریا می­شمارد و دیگری بر این کژتابی، قانون گردباد نام  می­دهد. نگارندۀ این گفتار می­کوشد تا به روش (توصیفی -تحلیلی) به بررسی برخی از دلخوری­های فرهیختگان هنرور بپردازد و بر خاستگاه­ های آنان انگشت بنهد.

کلیدواژه‌ها

خرده گیری و فرافکنی؛ نظام احسن؛ دیدگاه زروانی؛ کژتابی های اجتماعی

مراجع

کتاب‌ها قرآن مجید (1384) ترجمۀ سید علی موسوی گرمارودی، تهران: انتشارات قدیانی. انوری ابیوردی (2535) دیوان، تصحیح سعید نفیسی، تهران: انتشارات پیروز. جوینی، عطاملک (1329) تاریخ جهانگشا جوینی، تصحیح محمد قزوینی، جلد1، تهران: انتشارات بامداد. حافظ، شمس‌الدین محمد (1359) دیوان، به کوشش پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. خاقانی شروانی، افضل‌الدین (1357) دیوان، به کوشش ضیاء‌الدین سجادی، تهران: انتشارات زوار. خیام نیشابوری، عمر (1342) ترانه‌های خیام، به کوشش صادق هدایت، تهران: انتشارات امیرکبیر. رضی، هاشم (1381) آیین مهر، تهران: انتشارات بهجت. رضی، هاشم (1393) آیین زروان، تهران: انتشارات بهجت. رودکی سمرقندی (1345) دیوان، تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه. سعدی، مصلح‌الدین (1359) بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات خوارزمی. سعدی، مصلح‌الدین (1368) گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات خوارزمی. سعدی، مصلح‌الدین (بی‌تا) کلیات، تصحیح محمد علی فروغی، انتشارات موسی علمی. سنایی غزنوی، مجدود (1359) حدیقه‌الحقیقه، تصحیح مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. شبستری، شیخ محمود (1337) شرح گلشن راز لاهیجی، تهران: کتابفروشی محمودی. شبستری، شیخ محمود (1389) گلشن راز، صمد موحد، تهران: انتشارات طهوری. صفا، ذبیح‌الله (1339) گنج سخن، جلد1و3، تهران: انتشارات ابن سینا. عبید زاکانی (1332) کلیات عبید زاکانی، با مقدمۀ عباس اقبال، تهران: انتشارات اقبال. عطار نیشابوری (1364) مصیبت‌نامه، تصیح نورانی وصال، تهران: کتاب فروشی زوار. عطار نیشابوری (1347) منطق‌الطیر، تصحیح محمد جواد مشکور، تهران: کتابفروشی تهران. فردوسی، ابوالقاسم (1386) شاهنامه، تصحیح جلال خالقی، دفتر1 و 5، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. فرغانی، سیف‌الدین (1364) دیوان، تصحیح ذبیح الله صفا، تهران: انتشارات فردوسی. قبادیانی، ناصر خسرو (1365) دیوان، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. کلیم همدانی (1369) دیوان، تصحیح محمد قهرمان، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی. معین، محمد (1387) فرهنگ فارسی معین، جلد1، تهران، نشر زرین. منوچهری دامغانی (1356) دیوان، تصحیح سید محمد دبیر سیاقی، تهران: انتشارات زوار. مقالات رزم جو، حسین. (1374). سایه در خورشید، مجذوبان و رندان دیوانه‌نما در سه مثنوی عطار. کنگره جهانی بزرگداشت عطار نیشابوری. رزمجو، محمود. (1374). قصه آشفته نامان آثار عطار. کنگره جهانی بزرگداشت عطار نیشابوری.