مطالعه و بررسی20 نمونه سفال کلینکی استان کردستان و انجام آزمایش های مقایسه ای با نمونه رُس های برداشته شده از منطقه ی هشمیز

باستان شناسی ایران

دوره 13، شماره 1، مرداد 1402، صفحه 113-130   

نوع مقاله: علمی

شناسه دیجیتال (DOI): 2201-1140

نویسندگان

حسام الدین شهیدی همدانی¹؛ علی اصغر میرفتاح^{* 2}؛ بابک ژاله³

¹دانشجوی دکترای تخصصی گروه باستان شناسی و تاریخ دانشگاه علوم و تحقیقات تهران-ایران

²گروه تاریخ و باستان شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³عضو هیئت علمی گروه فیزیک دانشگاه بوعلی سینای همدان

چکیده

پس از اخذ مجوز از پژوهشکده باستان شناسی، بیست قطعه سفال کلینکی به دو روش پیمایشی و در مواردی که طی بررسی سطحی، امکان یافت نمونه­ای که شرایط لازم برای انجام آزمایشات را نداشت، از نمونه­ های جمع آوری شده در بانک سفال استان کردستان، استفاده شد. همچنین نمونه‌‌های خاک رس نیز، از روستای هشمیز استان کردستان، جهت آزمایش و تجزیه عنصری، با هدف به دست آوردن تکنولوژی تولید و شناسایی منشاء این نوع سفال جهت پاسخ به بوم­آور بودن یا وارداتی بودن این نوع سفال شاخص استخراج شد. آزمایش‌های صورت گرفته شامل پراش اشعه ایکس(XRD)، آنالیز حرارتی افتراقی(DTA/TG) و طیف سنجی فلورسانس اشعه ایکس(XRF) بود. به استثنای یک نمونه، آنالیز‌های به دست آمده معرف یک گروه شیمیایی و کانی شناسی همجنس بودند. فاز‌های کانی شناسی مشاهده شده عبارت بودند از کوارتز، فلدسپات پتاسیم (میکرو کلین) و پلاژیوکلاز (آلبیت و اولیگوکلاز). از مطالعه­ی آزمایش‌های XRD، دو نمونه خاک رس بومی این منطقه، حضور کوارتز، کائولینیت، میکا، فلدسپات و پلاژیوکلاز مشاهده شد. وجود پیک گرماگیر در آنالیز حرارتی افتراقی (DTA/TG​​) در نمونه­ی شاهد و عدم وجود آن در منحنی نمونه سفال‌ها، نشان داد که دمای پخت سفال‌ها بالاتر از 550-600 درجه سانتی گراد بوده است؛ آزمایش پخت در دمای بین 400-1200 درجه سانتیگراد در محیط احیاء نشان داد که کانی میکا در دمای بیش از 900 درجه سانتی گراد ناپدید می گردد. از این رو، دمای پخت سفال‌ها باید بالاتر از 900 درجه سانتیگراد باشد. نزدیک بودن نتایج آزمایش‌های شیمیایی سفال‌ها و تجزیه­ی عنصری خاک رس‌های برداشته شده از منطقه، نشان دهنده­ی تولید بومی این نوع سفال­ است.

کلیدواژه‌ها

سفال کلینکی؛ پراش اشعه ایکس؛ آنالیز حرارتی افتراقی؛ طیف سنجی فلورسانس اشعه ایکس

مراجع