تامّلی برتمایزات شرک جلی و شرک خفی در فرهنگ اسلامی

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 8، دوره 18، شماره 54، خرداد 1402، صفحه 169-194   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

سعید وحیدی مهر¹؛ علی رضایی کهنمویی^{* 2}؛ سعید حسن زاده دلگشا³

¹دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران

²استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.

³استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز ، ایران

چکیده

مسئله توحید و شرک جزو مهمّ‌ترین و دقیق‌ترین امور از دیدگاه تمام ادیان توحیدی است و مهمّ‌ترین مسئله و اوّلین کلمة تبلیغ همة انبیا، ترویج توحید و مبارزه با شرک است. شرک به معنای اعم، همتا قرار دادن برای خداست. قرآن کریم به شدّت به مذمّت شرک پرداخته است. با توجّه به روایات مفهوم شرک بر مصادیق گوناگونی؛ همانند پرستش بت‌ها، استعانت از غیر خدا، تعلّق قلب به غیر خدا، انجام گناهان کبیره و مخصوصاً ریا اطلاق شده است. این اطلاق به مصادیق گوناگون با توجّه به شدّت و ضعف قبحی که در این اعمال وجود دارد حاکی از مشکّک بودن مفهوم شرک است. با توجه به همین ویژگی است که شرک به دو قسم جلی و خفی تقسیم می‌شود. در این مقاله با بیان اقسام شرک در  ذات، صفات، ربوبیّت و عبادت، اندراج هر یک از آنها مورد بررسی قرار گرفته و نتیجه‌ای که از این بیان بدست آمده این است که شرک در ذات و صفات به طور حتم  شرک جلی است.  ولی شرک در صفات و عبادت با توجّه به مناطی که در آن‌ها مدّ نظر قرار می‌گیرد گاهی عنوان شرک جلی و گاه عنوان شرک خفی خواهد داشت. تمرکز مدیریت های فرهنگی بر ظرافت مبحث بسیار مهم شرک و ابعاد خفی آن، می تواند در توحیدی تر و متعالی تر شدن فضاها و برنامه های فرهنگی موثر باشد.

کلیدواژه‌ها

شرک خفی؛ شرک جلی؛ کفر؛ عبادت؛ تفویض

مراجع

قرآن الکریم.
نهج البلاغه.
ابن ابی الحدید (1404) شرح نهج البلاغه، نرمافزار علوم اسلامی نور.
ابن خلیل، احمد (1429 ) العین، نرمافزار علوم اسلامی نور.
ابن منظور، لسان العرب، نرمافزار علوم اسلامی نور.
جعفر بن محمد (1360) مصباح الشریعه، ترجمه حسن مصطفوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
جعفر بن محمد (1400) مصباح الشریعه، بیروت: اعلمی.
حمیری، عبداالله بن جعفر (1413) قرب الاسناد، قم: مؤسسه آل البیت.
خرازی، سید محسن (1435) بدایه المعارف الالهیه، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
ملاصدرا شیرازی، صدرالدین (1363)تفسیر القرآن الکریم، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه.
راغب اصفهانی، بی تا، مفردات فی القرآن، نرم افزار علوم اسلامی نور.
زنجانی، سیدعزالدین (1411) معیار الشرک فی القرآن، بیروت: دارالارشاد اسلامی.
سبحانی، جعفر (1398) محاضرات فی الالهیات، تلخیص و حاشیه علی ربانی گلپایگانی، قم: ساحه الشهدا.
سبحانی، جعفر (1430) بحوث قرآنی فی التوحید و الشرک، قم: موسسه امام صادق (ع)
سبحانی، جعفر (1418) التوحید و الشرک، قم: انتشارات اسوه.
سبحانی، جعفر (1440) محاضرات فی الالهیات، قم: ساحه الشهدا.
شعراوی، الشیخ المتولی (1430) تفسیر شعراوی، ج12 ،مکتبه الشامله.
صدوق، محمد بن علی (1414) ثواب الاعمال، نرم افزار علوم اسلامی نور.
صدوق، محمد بن علی (1362) الخصال، نرم افزار علوم اسلامی نور.
عاملی، محمد بن حسن (1409) وسائل الشیعه، قم: موسسه آل البیت علیهم السلام
 عیاشی، محمد بن مسعود (1380) تفسیرعیاشی، تهران: المطبعه العلمیه.
 قمی،علی بن ابراهیم (1404) تفسیرقمی، قم: دارالکتب.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407) کافی، تهران: دارالکتب اسلامیه.
فخر رازی، محمد بن عمر (1414) تفسیرالکبیر، ج 19 ،مکتبه الشامله.
مظفر، محمد رضا (1435) العقاید الامامیه، قم: نشر الاسلامی.
مدرسی، محمد تقی (1435) بینات من فقه القرآن، قم: نشر نور.
محمد بن عبدالوهاب، بی تا، کتاب التوحید، بی جا.
هلالی، سلیم بن قیس (1416) کتاب سلیم بن قیس هلالی، قم: الهادی. 

جوادی آملی، عبداالله (1391) تفسیر موضوعی قرآن کریم، قم: نشر اسراء.
قائمی، اصغر (1394) اصول اعتقادات، قم: نشر ادبا.
قرشی، علی اکبر(1390) قاموس قرآن، نرم افزار علوم اسلامی نور.
کلینی، محمد بن یعقوب (1369)کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، تهران کتابفروشی  اسلامیه.
مجتهدی، ابوالفضائل(1386) معیار شرک در قرآن، تهران: بوستان کتاب.
مصباح، محمد تقی (1391) آموزش عقاید، تهران: نشر بین الملل.