انقلاب اسلامی به‌عنوان یک انقلابِ ‌مفهومی مطالعه موردی: مفاهیمِ جمهوریّت و اسلامیّت

سیاست‌پژوهیِ اسلامی‌ایرانی

مقاله 5، دوره 2، شماره 2 - شماره پیاپی 5، تیر 1402، صفحه 101-130   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

محدثه جزائی^*

استادیار دانشکده حکمرانی دانشگاه تهران

چکیده

انقلاب به‌مثابۀ یک رخدادسیاسی، به تحول و دگرگونی‌های عمده در ساختارهای انضمامی و انتزاعی منجر می‌شود. مفاهیم «جمهوریت» و «اسلامیت» از جمله مفاهیمی هستندکه در نتیجۀ آشنایی ایرانیان با مفاهیم سیاسی غربی وارد نزاع‌های ایدئولوژیک میان گروه‌های مختلف شدند. رخداد انقلاب ۱۳۵۷، را می‌توان رجعتِ پیروزمندانه‌ این مفاهیم، در مناقشات بسیار مهم بر سر تعیین شکل دولت، با عبارت «جمهوری اسلامی نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد» دانست. برهمین اساس این نوشتار در پی پاسخگویی به این‌پرسش است که مفاهیم سیاسی جمهوری و اسلامی در نتیجۀ انقلابِ ۱۳۵۷ دچار چه تحولات معنایی شده‌اند؟ این تحولِ مفهومی چه تاثیری بر افق انتظار جامعه ایرانی و در نهایت ساختارهای سیاسیِ ‌ایجاد شده گذاشته است؟ به نظر می‌رسد، ایجادِگسست در معنایِ مفاهیم «جمهوریت» و «اسلامیت» و ‌بررسی رقابت‌های موجود بر سرِ این دو مفهوم نشان‌‌می‌دهد درک، برداشت و تفسیر غالب از معنای مفاهیمِ سیاسی می‌تواند به ساختارهای سیاسی شکل و جهت دهد. برداشت ویژه از این مفاهیم در شکل‌دادن به افقِ انتظار جامعه ایرانی، سبب‌ساز ایجاد نوعی خاصی از نهادها در جامعه پساانقلاب شد که درنهایت به تحمیل انتخاب‌های محدودی در «آینده‌های تاریخی» منجر شد. در این نوشتار، فصل نخست قانون اساسی، اصول یکم تا ششم به‌همراه مشروح مذاکرات صورت‌گرفتۀ دربارۀ متن پیش‌نویس و هم‌چنین مذاکرات نهایی بررسی قانون اساسی توسط مجلس خبرگان با بهره‌گیری از رویکرد تاریخ مفاهیم با هدفِ کشف و گسست معنایی این مفاهیم مورد توجه قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

انقلاب اسلامی؛ تاریخ مفاهیم؛ راینهارت کوزلک؛ جمهوریت؛ اسلامیت

مراجع