مادّه تاریخ در قطعات و رباعیات میرزا سیّد یحیی مدرّس متخلّص به فدایی یزدی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 25 مرداد 1402

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2023.1982328.1718

نویسندگان

فاطمه چاشنی‌گیر¹؛ عزیزالله توکلی کافی آباد^{* 2}؛ محمود صادق زاده³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ،واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی،واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی،واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

چکیده

توجه به حروف الفبا برای ترتیب و تنظیم مادّه تاریخ و محاسبات نحوی به حساب جمّل و حروف ابجد از دیرباز مورد توجه و استفاده بوده است. استفاده از حروف الفبا برای انعکاس و بیان موّاد تاریخ نیازمند به هنرمندی و تسلّط خاصی است. یکی از شاعران صاحب ذوق که در دیوان ارزشمند خود به آن نظر داشته است میرزا سیّد یحیی مدرّس متخلّص به فدایی یزدی (ف 1282ه.ق)از شاعران دوره بازگشت است. هدف از نگارش این مقاله آشنایی با تاریخچۀ مادّه تاریخ، سپس محاسبۀ آن در دو قالب قطعه و رباعی با ذکر مثال‌هایی از آن در دیوان فدایی یزدی است. این پژوهش به شیوۀ تحلیلی و با ابزار کتابخانه‌ای انجام شده و محدودۀ مورد مطالعۀ آن در قالب قطعه از نسخۀ خطّی معتبری به خط خود شاعر محفوظ در کتابخانۀ شخصی سیّد یحیی مدرّسی وامق و در قالب رباعی از نسخۀ خطّی معتبر در کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی استفاده شده است. فدایی یزدی در تاریخواژه‌های منظوم خود از اشکال کاربرد مادّه تاریخ به ذکر تاریخ درجمله‌ها و واژه‌های معنی‌دار پرداخته و آن را برای بیان موضوعاتی چون ولادت، ساخت بنا، تألیف کتاب، ذاکری و ارتحال اشخاص به کار برده است که در این میان نخست مادّه تاریخ دربارۀ ارتحال اشخاص به خصوص فوت علما و بعد ولادت بسامد بالایی دارد. وی از مجموع 88 قطعه، در 32 قطعه به آوردن مادّه تاریخ نظر داشته و کاربرد آن در قالب رباعی اندک است.

کلیدواژه‌ها

فدایی یزدی؛ قطعه؛ رباعی؛ مادّه تاریخ؛ حروف ابجد

مراجع