تحلیل رنگ و جلوه‌های آن در بایاتی‌های آذری بر اساس نظریۀ ماکس لوشر

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 2، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 40، تیر 1402، صفحه 25-51   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2023.1976653.1547

نویسنده

سکینه پیرک^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

در روان‌شناسى مدرن، رنگ‌ها یکى از معیارهای اصلی برای سنجش شخصیت افرادند. رنگ‌ها نوعی انرژی ارتعاشی و اصوات قابل مشاهده‌اند که تأثیر خاصى در روح و جسم هر فرد باقى مى‌گذارند و می‌توانند منبع غنی و مفیدی برای خوانش‌های  ذهنی و تحلیل ویژگی‌های روحی و روانی هر قوم و ملتی باشند. در این مقاله ضمن بررسی خصوصیات زیباشناختی بایاتی‌های آذری، به بررسی و تحلیل رنگ‌های به‌کار‌رفته در آن‌ها بر اساس هشت رنگ کارکردی آزمایش ماکس لوشر پرداخته شد و از زبان سرایندگان گمنام این ترانه‌ها، برخی از ویژگی‌های روحی و روانی مردم منطقه مورد بررسی قرار گرفت. روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی– تحلیلی و شیوۀ گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است. در این جستار از مجموع 3600 بایاتی که به عنوان جامعۀ آماری بررسی شد، در 226 بایاتی، انواع رنگ به کار رفته بود. بر اساس یافته‌های این پژوهش، طیف رنگ‌های استفاد‌ه‌شده در بایاتی‌ها، هرچند به صورت نسبی، بیانگر خصوصیات روحی- روانی مردم منطقه، برای بیان احساسات، اعتقادات، حساسیت‌ها، شادی‌ها، ناکامی‌ها و منعکس‌کنندۀ محیط زندگی فردی و اجتماعی پر فراز و نشیب این اقوام است. روستاییانی که در شرایط سخت کوهستانی و معیشتی به سر می‌برند اما شیوۀ زندگی و روحیۀ قوی‌اشان از آن‌ها افرادی سخت‌کوش، مقاوم، فعّال و نیرومند ساخته است که درپی بهبود شرایط زندگی خود برآمده‌اند.

کلیدواژه‌ها

بایاتی؛ اقوام آذری؛ رنگ؛ روان‌شناسی؛ ماکس لوشر

مراجع

- آیزمن، لئاتریس(1395). ‌روان‌شناسی کاربردی رنگ‌ها. ترجمۀ روح الله زمزمه. تهران: بیهق کتاب.

- احمدیان، لیلی(1378). بررسی عنصر رنگ و جلوه‌های آن در شاهنامه. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی. شیراز: دانشگاه شیراز.

- برند فلمار، کلاوس(1376). رنگ‌ها و طبیعت شفابخش آن‌ها. ترجمۀ شهناز آذرنیوش. تهران: ققنوس.

- پاشایی فخری، کامران(1394). بررسی نماد رنگ در آثار سعدی. بهار ادب، 8(3)، 429-465.

- پورجعفر، محمدرضا، صادقی، علیرضا، و یوسفی، زاهد(1387). بازشناسی اثر معنا در جاودانگی مکان نمونه موردی: روستای هورامان تخت کردستان. فصلنامۀ مسکن ومحیط روستا، 28 (125)،  2-17 .

- پورعلی‌خانی، هانیه(1380). دنیای اسرار آمیز رنگ‌ها. تهران: هزاران.

- حجتی، محمد امین(1383). اثرات تربیتی رنگ. قم: جمال.

- حسن‌لی، کاووس، و احمدیان، لیلا (1386). کارکرد رنگ در شاهنامۀ فردوسی(با تکیه بر سیاه و سفید)، ادب پژوهی، 1(2)، 143-165.

- دادخواه تهرانی، حسن، و محکی پور، علی رضا(1384). بررسی رویکرد ‌روان‌شناختی در ادبیات. مجلۀ زبان و ادب دانشکدۀ ادبیات فارسی و زبان‌های خارجه دانشگاه علامه طباطبایی، 9(25)، 156-166.

- دی، جانان و تیلور، لسی(1387). روان‌شناسی رنگ(رنگ درمانی). ترجمۀ مهدی گنجی. تهران: ساوالان.

- رسمی، عاتکه، و رسمی، سکینه(1401). بررسی تطبیقی اسطوره قیرات در روایت‌‌های مختلف داستان کوراوغلی با اسب‌های اسطوره‌ای شاهنامه. پژوهش‌های ادبی، 19(78)، 63-89. doi: https://doi.org/10.2634/Lire.19.7 8 . 3

- رضایتی کیشه خاله، محرم، و آلیانی، فرشته(1394). جلوه‌های رنگ در ترانه‌های عامۀ تالشی جنوبی. فرهنگ و ادبیات عامه، 3(6)، 43-74. 

- زارع شاهمرسی، پرویز. ( 1388). فرهنگ دوسویه شاهمرسی فارسی- ترکی، ترکی- فارسی. تبریز: اختر.

-  سادکا، دوی. (1393). روان‌شناسی رنگ‌ها. ترجمۀ محمد رضا آل یاسین. تهران: هامون.

- سان، داروتی و سان، هوارد. (1378). زندگی با رنگ(روان‌شناسی و درمان با رنگها). ترجمۀ نغمه صفاریان پور، تهران: حکایت.

-  سومینا، م(1387). قبله‌گاه قبیله( نگاهی به قالب بایاتی در ادبیات آذربایجان). شعر، 60، 20-24.

- شهامت، محمود، و یانشی، ابراهیم(1380). تأثیر روانی رنگ‌ها در انسان.  نشریه موفقیت، 3(34)، 25-38 .

- صدیقی، مصطفی(1384). جستجوی خوش خاکستری. تهران: روشن مهر.

- طاهری، حمید، و هادیان قزوینی، مریم(1400). مقایسۀ عنصر رنگ در اشعار حمید مصدق و احمد شاملو بر اساس نظریۀ ماکس لوشر. ادبیات تطبیقی، 13(25)، 151-177. doi: 10.22103/JCL.2021.17522.3260

-  ظاهر، فارس (1979). الضوء و اللون، بیروت: دار القلم.

- ظاهری عبدوند، ابراهیم، و کریمی نورالدین‌وند، روح الله. (1399). بررسی بازتاب منزلت اجتماعی زنان بختیاری از طریق پوشاک در اشعار محلی. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 10(1)، 65-87. doi: 10.30495/IRLL.2020.673045

- عناصری، جابر(1368). مردم شناسی و روان‌شناسی هنری. تهران: اسپرک.

- علی اکبرزاده، مهدی (1397). رنگ و تربیت، تهران، میشا.

- فرزانه، محمدعلی(1358). آذربایجان شفاهی خلق ادبیاتیندان بایاتیلار، تهران: کتاب فروشی شمس.

- قاسم زاده، علی، و نیکوبخت، ناصر(1382). روان‌شناسی رنگ در اشعار سهراب سپهری. پژوهش‌های ادبی، 1(2)، 145-156.

- قربان‌زاده، محمدرضا(1389). نقش رنگ در زندگی. قم: رانکوه.

- کارکیا، فرزانه(1375).  رنگ، نوآوری و بهره وری. تهران: دانشگاه تهران.

- کیانی، داود(1397). بایاتی. اردبیل: انتشارات محقق اردبیلی.

-  لوشر، ماکس(1397). روان‌شناسی رنگ‌ها. ترجمۀ ویداابی زاده. تهران: درسا.

- معماریان، غلامحسین، عظیمی، سیروان، و کبودی، مهدی(1393). ریشه‌یابی کاربست رنگ آبی در پنجره‌های ابنیۀ سنتی مسکونی (نمونه موردی ابنیۀ مسکونی اورامان). پژوهش‌های معماری اسلامی، 2(2)، 46-59.

- ملک‌جاری، رضا(1390). اندبیل: خاطره سرزمین من تبریز. تبریز: مهد آزادی.

- هجرتی، پیمان(1386). چگونگی کاربرد رنگ در معماری داخلی. ماهنامه صنعت چوب ایران و طراحی داخلی، 3(16)، 65-74.