«امیر و گوهر» در گسترۀ پژوهش‌های ادبیات بومی مازندران

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 6، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 40، تیر 1402، صفحه 131-148   

نوع مقاله: مقالۀ مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2023.1974723.1537

نویسندگان

عارف کمرپشتی^{* 1}؛ مریم سلیمان پور²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.

²دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران.

چکیده

امیر پازواری، مشهورترین بومی‌­سرای مازندرانی است که سروده‌­هایش موضوع تحقیق علاقه‌­مندان و پژوهشگران ادب عامه قرار گرفته است. با چاپ امیری‌­ها و سروده­‌های منسوب به او با نام «دیوان امیر پازواری» در دهۀ‌ گذشته، منظومه­‌ای به نام «امیر و گوهر» در شمار منظومه‌­های عاشقانه ادبیات بومی مازندران جلب توجه کرده است. از این‌­رو این جستار با بررسی پژوهش‌­های انجام شده، در صدد برآمده تا امیر و گوهر را با توجه به ویژگی­‌های منظومه‌­های عاشقانه، مورد بحث و بررسی قرار دهد. نقد و بررسی­ پژوهش­‌ها نشان می­‌دهد روایات افسانۀ دیدار امیر با حضرت علی (ع)، پایه و اساس منظومه­‌ای است که نام امیر و گوهر بر آن نهادند. امیر و گوهر از شخصیت‌­های افسانه هستند؛ اما رویدادها حول دیدار با حضرت علی(ع) می­چرخد و به سیر داستانی و رویدادهای عاشقانه دلالت نمی­‌کند. در واقع از امیر و گوهر تنها افسانه‌­ای برجاست و برخلاف انتظارِ محققان و دوستداران ادب عامه، منظومه‌­ای به این نام در مازندران وجود ندارد. از امیری­‌ها و دوبیتی‌­های منسوب به امیر پازواری به‌­واسطۀ توصیف احساسات به «گوهر»، فقط می‌­توان منظومه­‌ای غیرروایی متصور شد؛ چون تنها بُرشِ کوتاهی از زندگی امیر و گوهر در سروده­‌ها نمود دارد و از آنجا که سیر داستانی و سرگذشت عاشقانه‌­ای از امیر و گوهر وجود ندارد، نمی­‌توان داستان را در چارچوب منظومه‌­های روایی عاشقانه قرار داد. 

کلیدواژه‌ها

امیر پازواری؛ امیر و گوهر؛ منظومه؛ منظومۀ روایی؛ منظومۀ غیرروایی

مراجع

- آقاجانیان میری، عسگری(1376). شرح حال و عروض شعر امیر پازواری. مجموعه مقالات امیر پازواری از دیدگاه پژوهشگران و منتقدان. به کوشش جهانگیر نصری اشرفی و تیساپه اسدی. تهران: خانۀ سبز، صص32-46.

- احمدی، لیلا(1398). دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. جلد اول. مدخل امیری. تهران: مرکز دایرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی.

- اسماعیل­‌زاده، یوسف(1392). مثنوی رشتۀ گوهر، سرودۀ بینش کشمیری (سده یازدهم). رشت: رخسار صبح.

- انوشه، حسن(1380). دانشنامۀ ادب فارسی، ادب فارسی در شبه قاره (هند، پاکستان، بنگلادش). جلد چهارم(بخش یکم). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

- باباصفری، علی­ اصغر(1392). فرهنگ داستان­‌های عاشقانه در ادب فارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 

- پازواری، امیر(1337). کنزالاسرار مازندرانی. با مقدمۀ منوچهر ستوده و محمدکاظم گل­باباپور. جلد اول. تهران: کتابفروشی خاقانی.

- پازواری، امیر(1349). کنزالاسرار مازندرانی. با مقدمۀ محمدکاظم گل­باباپور. جلد دوم.  بی­جا.

- جوادیان کوتنایی، محمود(1377). امیر پازواری؛ افسانه یا تاریخ؟. مجموعه مقالات در شناخت فرهنگ و ادب مازندران: به یاد امیر پازواری. به کوشش فرهنگ‌خانۀ مازندران. تهران: اشاره، صص59-72.

- ذبیحی، علی (1398). دانشنامۀ تبرستان و مازندران. جلد پنجم. مدخل امیر پازواری. تهران: نشر نی.  

- ذبیحی، علی، و فلاح، نادعلی(1393). امیری یا منظومۀ «امیر و گوهر براساس نسخۀ نویافتۀ محفوظ در کتابخانۀ ملی ایران. آینۀ میراث، 12(1)، 109-136.

- ذبیحی، علی، و فلاح، نادعلی (1395). منظومۀ امیر و گوهر (امیری). تهران: رسانش نوین.

- ذوالفقاری، حسن(1392). یکصد منظومۀ عاشقانه فارسی. تهران: چشمه.

- ذوالفقاری، حسن (1398). دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران. جلد اول. مدخل امیر و گوهر. تهران: مرکز دایرۀ­المعارف بزرگ اسلامی.

- عنایتی قادیکلایی، احمدعلی(1399). مناظره‌های امیر و گوهر. قم: آوای منجی.

- فاطمی، ساسان(1377). نکته­‌هایی دربارۀ آواز امیری. مجموعه مقالات در شناخت فرهنگ و ادب مازندران: به یاد امیر پازواری، به کوشش فرهنگ‌خانۀ مازندران، تهران: اشاره، صص177-203.

- فلاح، نادعلی(1397). افسانه­‌ها و منظومه­‌های عاشقانه غیربومی مازندران. مجموعه مقالات پژوهش­‌هایی دربارۀ کرانه‌های جنوبی دریای کاسپین. دفتر نخست. به سرپرستی طیار یزدان‌­پناه لموکی. تهران: انتشارات میرماه، صص172-195.

- کبیری، غلامرضا(1391). کتاری­های زندگی امیر پازواری. سایت مازندنومه.

- کمرپشتی، عارف(1396). شیوه‌ها و کارکرد گفت‌وگو در منظومه‌های محلّی رایج در سوادکوه، با تأکید بر منظومۀ هژبرسلطان، ادبیات و زبان‌های محلّی ایران زمین، 7(1)، 91-109.

- گرجی، مصطفی، ابومحبوب، احمد، و فلاح، نادعلی(1396). ریخت‌­شناسی منظومۀ «امیر و گوهر» براساس نظریۀ ولادیمیر پراپ، فرهنگ و ادبیات عامه، 5(15)،113-135.

- مازندنومه، (1401/6/3). http://www.mazandnume.com

- محسن‌­پور، احمد(1377). جایگاه امیری در موسیقی مازندران. مجموعه مقالات در شناخت فرهنگ و ادب مازندران: به یاد امیر پازواری. به کوشش فرهنگ‌خانۀ مازندران. تهران: اشاره، صص 171-176.

- ملگونف، گریگوری ولریانوویچ(1376). کرانه­‌های جنوبی دریای خزر. ترجمۀ امیرهوشنگ امینی. تهران: کتاب­سرا.

- هنری­کار، بیژن(1391). غبار بر ماه، واکاوی احوال امیر پازواری از ورای شعر و تاریخ. تهران: چشمه.