همگرایی ایران و چین در بستر طرح «کمربند و راه» براساس رویکرد وابستگی متقابل

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 57، اسفند 1401، صفحه 131-162   

نوع مقاله: ترویجی

نویسندگان

فاطمه خواجوی¹؛ فاطمه سلیمانی پورلک^{* 2}؛ حسین ابوالفضلی³؛ علی صالحی فارسانی³

¹دانشجوی دکتری گروه علوم سیاسی-روابط بین‌الملل، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

²استادیار رشته روابط بین‌الملل، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران

³استادیار علوم سیاسی، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

چکیده

چین به‌عنوان کشوری با قدرت اقتصادی در حال صعود و دارای ابرپروژه‌هایی مانند «ابتکار کمربند و راه» الزامات اقتصادی، سیاسی و استراتژیکی را در مناطق مختلف پیشِ روی خود دارد. درمقابل، ایران نیز به دلیل برخورداری از مزایایی مانند موقعیت ممتاز جغرافیایی ظرفیت قابل‌توجهی جهت مشارکت در این ابتکار دارد، اگرچه این ظرفیت خود به‌شدت تحت تأثیر محدودیت‌ها و موانعی قرار دارد که سیاست خارجی ایران را به چالش می‌کشد و حتی آثار مثبت ناشی از وابستگی متقابل را به مقوله‌ای پیچیده تبدیل می‌سازد. بر این اساس، نوشتار حاضر بر این پرسش متمرکز شده که مهمترین عوامل تأثیرگذار بر روابط همگرایانۀ ایران و چین در بستر ابتکار کمربند و راه کدامند؟ پاسخ فرضی آن است که موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک ایران از یک‌‍سو و اهداف استراتژیک و اقتصادی چین در اتصال چهار منطقه آسیای مرکزی، آسیای غربی، آسیای جنوبی و شبه جزیره عرب موجب می‌شوند تا روابط ایران و چین در بستر ابتکار کمربند و راه، روند همگرایانه‌تری را تجربه کند. یافته حاصل از مطالعه آن است که سیاست خارجی اقتصادمحور چین در برابر سیاست خارجی امنیت‌محور ایران، رابطه مبتنی بر وابستگی متقابل را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. با وجود این، ورود امریکا و چین به مرحله نوینی از رقابت و جدال، فرصت بهره‌برداری از ابتکار کمربند و راه را برای ایران بیش از گذشته فراهم می‌سازد. روش تحقیق نیز با اتکاء به توصیف روندهای موجود در روابط ایران و چین، و به پشتوانه توان تبیینی و استنتاجی نظریه وابستگی متقابل، روش توصیفی-تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها

ابتکار کمربند و راه؛ جاده ابریشم؛ ایران؛ چین

مراجع

امیر احمدیان، بهرام (1382) کریدور شمال - جنوب و اهمیت آن در همگرایی منطقه ای، مجله مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 41.

بیلیس، جان و استیو اسمیت (1383) جهانی شدن سیاست جهانی، ترجمه ابوالقاسم رحمان چمنی، تهران: تهران معاصر ابرار.

جلالی نسب، عبدالله و صفوی، سید یحیی و عزتی، عزت الله (1393) تحلیلی بر نقش و جایگاه چین در افغانستان و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه نگرش های نو در جغرافیای انسانی، شماره 1، ص135.

دهقانی فیروزآبادی، جلال و فاطمه سلیمانی پورلک (1397) سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و عادی سازی بین المللی، مجله سیاست خارجی، دوره 32، شماره 4.

سلیمانی پورلک، فاطمه (1387) آمریکا و چین: از رقابت استراتژیک تا مشارکت اقتصادی، شماره 19.

سیف زاده، حسین (1381) نظریه روابط بین الملل: اصول و اشکال فکری، تهران: جایگاه.

شریعتی نیا، محسن (1390) عوامل تعیین کننده روابط ایران و چین، فصلنامه روابط خارجی، سال چهارم، شماره دوم.

شریعتی نیا، محسن (1395) کمربند اقتصادی جاده ابریشم: زنجیره ارزش مبتنی بر چین، فصلنامه روابط خارجی، سال هشتم، شماره 3.

صباغیان، علی و راج دیپ سینگ (پاییز 1401) روابط اتحادیه اروپا با چین: از همکاری عمل‌گرایانه به سمت مشارکت راهبردی، پژوهش‌های روابط بین‌االملل، دوره دوازدهم، شماره سوم، پیاپی 46.

عزیزی، رضا و امیرمحمد حاجی یوسفی (1399) ابتکار کمربند و راه چین در غرب آسیا از دیدگاه نظریه‌های اقتصاد سیاسی بین‌الملل، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل، دوره سوم، شمماره دوم.

گریفیث، مارتین (1388) دایره المعارف روابط بین الملل و سیاست جهانی، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر نی.

گریفیث، مارتین (1393) نظریه روابط بین الملل برای قرن بیست و یکم، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر نی.

گوهری مقدم، ابوذر و رضا انصاری بارده (تابستان 1400) تقابل آمریکا و چین در ابتکار کمربند و راه و بررسی نقش ایران، فصلنامه روابط خارجی، سال 13، شماره 2.

متن چشم انداز و تمرین در ساخت کمربند جاده ابریشم اقتصادی (1394) ترجمه بهرام امیر احمدیان، در: http://en.ndrc.gov.cn/newsrele

موثقی، سید احمد و فائزه مرادی حقیقی (تابستان 1401) جایگاه ابتکار عمل «کمربند و راه» در دگرگونی‌های راهبرد و سیاست‌های کلان چین، فصلنامه سیاست، دوره 52، شماره 2.

میرترابی، سعید و هادی ترکی (1399) طرح جاده ابریشم جدید و رویکرد انرژی‌محور چین در آسیای میانه، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، دوره 13، شماره 3، پیاپی 51.

یزدانی، عنایت‌الله و منا عبدی (تابستان 1400) ابتکار کمربند-راه چین و منافع جمهوی اسلامی ایران، فصلنامه سیاست جهانی، دوره دهم، شماره دوم.

Abdoullaev, azamat. (2014) “The 21 centry: Great Silk Road”, smart ECO city consortium. (Observed: 27/10/2016) at: https://eu-smartcities. Eu/…/THE%2021^ST%20CENTURY%20SILK%20ROUTE_0.pdf

Amir Ahmadian, Bahram(2003) North-South Corridor and Its Importance in Regional Convergence, Journal of Central Asian and Caucasian Studies, No. 41 [In Persian]

Bailis, John and Steve Smith (2004) Globalization of World Politics, Translated by Abolghasem Rahman Chamani, Tehran: Contemporary Tehran Abrar [In Persian]

CRS (January 2021) China’s “One Belt, One Road” Initiative: Economic Issues, Congressional Research Service, in: https://sgp.fas.org/crs/row/IF11735.pdf

Danfurd, D. (2017). “The Ukraine Crisis and the Resumption of Great-Power Rivalry”. Moscow: Carnegie Moscow Center, Available at: http://carnegieendowment.org.

Dehghani Firouzabadi, Jalal and Fatemeh Soleimani Pourlak (2018) Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran and International Normalization, Journal of Foreign Policy, Volume 32, Issue 4, Winter [In Persian]

Dunford, Michael (June 2021) China’s Belt and Road Initiative and its Implications for Global Development, in: https://www.koreascience.or.kr/article/JAKO202118053301312.pdf/

Dupont, Alan (2020). MITIGATING THE NEW COLD WAR: Managing USChina trade, tech and geopolitical conflict. The Centre for Independent Studies.

Fedorenko, Vladimir. (2013). “The New Silk Road Initiatives in Central Asia”. RETHINK PAPER 10, Institute Washington DC, Available at: www.rethinkinstitute.org/wp-content.

GI Hub (2017), Global Infrastructure Outlook, Global Infrastructure Hub, https://outlook.gihub.org

Gohari Moghaddam, Abuzar and Reza Ansari Bardeh (Summer 2021) "US-China confrontation on the Belt and Road initiative and study of the role of Iran", Foreign Relations Quarterly, Vol. 13, No. 2.

Graham Evans and Jeffrey Newnham (1998) The Penguin Dictionary of International Relations, Penguin Books

Griffiths, Martin (2009) Encyclopedia of International Relations and World Politics, translated by Alireza Tayeb, Tehran: Ney Publishing [In Persian]

Griffiths, Martin (2014) The Theory of International Relations for the 21st Century, translated by Alireza Tayeb, Tehran: Ney Publishing [In Persian]

Hong, Yu (2021) China-Iran deal complements the BRI, but faces Iranian domestic opposition and US sanctions, in: https://www.thinkchina.sg/china-iran-deal-complements-bri-faces-iranian-domestic-opposition-and-us-sanctions.

international bank for reconsteuction and development(2019), “belt and road economics opportunities and risks of transport corridors”. www.worldbank.org

Jalali Nasab, Abdullah and Safavi, Seyed Yahya and Ezzati, Ezatullah (2014) An Analysis of China's Role and Position in Afghanistan and Its Impact on National Security of the Islamic Republic of Iran, Quarterly Journal of New Attitudes in Human Geography, Year 8, Issue 1, Winter, P.135.[In Persian]

Koehane, Robert O, Nye, Joseph S, Jr. (1977). Review: Power and Interdependence Revisited. International Organization Vol. 41, No. 4 (Autum, 1987), pp. 725-753.

Keohane, Robert and Joseph Nye (1990) Power and Interdependence, Boston, MA: Little, Brown

Mackle, Alex (January 2021) The US-China Economc Relationship, Oxford Economics, in: https://www.uschina.org/sites/default/files/the_us-china_economic_relationship_-_a_crucial_partnership_at_a_critical_juncture.pdf

Morris, David. (September 24, 2020) “The US ‘Clean Network’ Risks Undermining a Rules-Based Tech World”, AsiaGlobal Online, Asia Global Institute, The University of Hong Kong

Mirtorabi, Saeed and Hadi Torki (2021) "China's New Silk Road Plan and Energy Approach to Central Asia", International Relations Studies Quarterly, Vol. 13, No. 3.

Panda, Jagannath (September 2020) “What Will an Indo-Pacific Supply Chain Resilience Initiative Mean for China?”, RUSI Newsbrief, vol. 40, no. 8, Royal United Services Institute (RUSI), London, UK

Panda, Jagannath (June 2021) Decoupling and Diversification: China, the Belt and Road, and the Supply Chain Resilience Initiative, Available at: https://www.asiaglobalonline.hku.hk/decoupling-and-diversification-china-belt-and-road-and-supply-chain-resilience-initiative

Seeto, Jacob (2021). “TAPI pipeline to start commercial operation by 2017-18”. Business. Available at: http://www.business-standard.com/article.

Seifzadeh, Hossein (2002) Theory of International Relations: Principles and Intellectual Forms, Tehran: Position [In Persian]

Shariati Nia, Mohsen (2011) Determinants of Iran-China Relations, Quarterly Journal of Foreign Relations, Fourth Year, Second Issue, Summer [In Persian]

Shariati Nia, Mohsen (2016) The Economic Belt of the Silk Road: China-Based Value Chain, Quarterly Journal of External Relations, Eighth Year, Issue 3, Autumn [In Persian]

Silin, Yakov (2017) China's economic interests in the “One Belt, One Road” initiative, in: https://www.shs-conferences.org/articles/shsconf/pdf/2017/07/shsconf_ies2017_01025.pdf

Soleimani Pourlak, Fatima (2008) America and China: From Strategic Competitiveness to Economic Participation, No. 19, Spring [In Persian]

Strategiczny, Przegląd (November 2018) The Belt and Road Initi ati ve (BRI): Implications for Iran-China Relations, in: https://www.researchgate.net/publication/329329597

Text of Vision and Practice in Making the Economic Silk Road Belt (2015) Translated by Bahram Amir Ahmadian, in: http://en.ndrc.gov.cn/newsrelease/0//3/5/t0//3/55/_663566.html [In Persian]

White House Office of Trade and Manufacturing Policy (2018), How China’s Economic Aggression Threatens the United States and the World, www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2018/06/FINALChina-Technology-Report-6.18.18-PDF.pdf.

Xinhua News Agency. (2017). “President Xi stresses Xinjiang's stability vital to whole nation”, Available at: http://news.xinhuanet.com.

Zhaou, Suisheng. (2010), The China Model: Can it Replace the Western Model of Modernisation, in: https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10670561003666061

Zheng, Zhi Weidong Liu & Zhouying Song (September 2021) Does the Belt and Road Initiative Promote Value Chain Connection between China and the Silk Road Countries? Chinese Geographical Science volume 31, in:  https://link.springer.com/article/10.1007/s11769-021-1237-1.