خوانش الگوهای اقلیمی در نمای خانه‌های ایرانی - اسلامی

بنیان های حکمی-فلسفی هنر ایرانی

دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 3، خرداد 1402، صفحه 16-29   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30486/pia.2023.1989085.1045

نویسندگان

سیده مهسا زمانیان¹؛ محمد لطیفی^{* 2}؛ محمدجواد مهدوی‌نژاد³

¹دانشجوی دکتری معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران

²استادیار گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران

³استاد گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

بنیان‌های شکل‌گیری بنا در معماری ایرانی-اسلامی و هماهنگی آن با اقلیم منجر به شکلی‌ پایدار در معماری شده؛‌ به‌طوری که در مطالعات این حوزه بر خصوصیات اقلیمی در نمای ساختمان‌ها به عنوان رابط بین محیط خارجی و داخلی و مهمترین بخش ساختمان در برابر شرایط اقلیمی تأکید ویژه‌ای شده است. استفاده‌ی کارآمد از الگوهای اقلیمی در نما، مصرف انرژی و عملکرد نور روز، آسایش بصری، آسایش حرارتی و... را در ساختمان بهبود می‌بخشد؛ لذا این پژوهش، به شناخت انواع الگوهای اقلیمی،‌ نمای خانه‌ها در معماری ایرانی-اسلامی و بررسی پژوهش‌ها در این حیطه، جهت امکان بازخوانی در معماری معاصر پرداخته است؛ بدین منظور به روش توصیفی-تحلیلی درصدد شناخت مسأله بر‌آمده است و یک مروری بر ادبیات را برای درک اهمیت انواع الگو‌ها با کارکرد اقلیمی در نمای ساختمانها ارائه می‌کند. پارامترهای مورد مطالعه، الگو‌های ایرانی-اسلامی با کارکرد اقلیمی در نمای خانه‌ها می‌باشد. نتایج به‌دست‌آمده مؤید قابلیت به روزرسانی این الگو‌ها در پدید آوردن نماهای اقلیمی با فناوری‌های نوین می‌باشد و به مطالعات موجود برای شناسایی بهترین راه‌ها در بهینه‌سازی نما کمک می‌رساند

کلیدواژه‌ها

الگوی اقلیمی؛ خانه‌های ایرانی-اسلامی؛ فناوری های نوین؛ نما

مراجع

اخلاصی، احمد، مفیدی شمیرانی، مجید، عنبری روزبهانی، نظام­الدین، 1392، رویکرد طراحی الگوریتمیک و راهکارهای معماری بومی ایران در بهره­گیری و کنترل نور روز: چگونگی بهره­گیری از راهکارهای معماری گذشته در راستای طراحی نماهای شفافِ معاصر، معماری و شهرسازی آرمان­شهر، (اولین ویژه­نامه نورپردازی)، 25-35.

اسلامی محمودآبادی ، شیما، مفیدی شمیرانی، سید مجید، حبیب، فرح، 1399، بررسی اصول معماری مسکن بومی اقلیم گرم و خشک ایران با رویکرد تاثیر شکلی بنا در ارتقاء آسایش حرارتی استفاده کنندگان از بنا، هنر اسلامی، 17(40)، 21-39.

امرایی، مهدی، رهنورد، زهرا، 1384، ارسی، پنجره­های رو به نور، تهران‌: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت‌).

اوغازیان، فرزانه، 1395، باز­خوانی الگوهای هندسی عنصر شباک بر مبنای بهینه­سازی نور روز (نمونه­موردی: طراحی ساختمان اداری شیشه قزوین در تهران). پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس.

بزرگ­مهری، زهره، 1365، آمودهای ایرانی، تهران: سروش دانش، 198 صفحه.

بهشتی، سید محمد، قیومی بیدهندی، مهرداد، 1388، فرهنگ­نامه معماری ایران در مراجع فارسی، مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، 292 صفحه.

پوردیهیمی، شهرام، 1390، زبان اقلیمی در طراحی محیطی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

پور­محمد، سها، 1394، تجلی وحدت، تحلیل و تبیین نقش رنگ­ها در پنجره بناهای سنتی، رساله دکتری رشته معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.

پیرنیا، محمد کریم، 1378، آشنایی با معماری اسلامی ایران: ساختمان درون شهری و برون شهری، تهران: دانشگاه علم و صنعت.

تابان، محسن، پورجعفر، محمدرضا، بمانیان، محمدرضا و حیدری، شاهین، 1391، تأثیر اقلیم بر شکل تزیینات معماری با تکیه برتحلیل میزان سایه­اندازی خوون­چینی­های آجری بافت تاریخی دزفول. نقش جهان 2(3):79-90.

حاجی قاسمی، کامبیز، 1377، گنج­نامه: خانه­های اصفهان، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.

حق­شناس، محمد، 1395، سایه­اندازی طیفی، بررسی استفاده انتخابی از طیف تابشی در فضاهای معماری (مورد مطالعه: کاربرد شیشه در ارسی اقلیم گرم و خشک)، رساله دکتری رشته معماری، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس.

دهخدا، علی اکبر، 1377، لغت­نامه دهخدا، چاپ دوم، تهران: موسسه انتشارات چاپ دانشگاه تهران.

دهار، علی، طاهباز، منصوره، تابان، محسن، 1398، بررسی اثر خوون­چینی بر انتقال حرارت از نمای جنوبی در تابستان، در اقلیم بسیار گرم و نیمه خشک خوزستان، معماری اقلیم گرم و خشک، 7 (10)، 119-139.

دهار، علی، طاهباز، منصوره، تابان، محسن، 1400، بررسی دمای سطح داخلی دیوار جنوبی با نمای خوون‌چینی در اقلیم بسیار گرم و نیمه‌خشک‌ـ معتدل (تابستان و زمستان)، مطالعات معماری ایران، دوره 10، شماره 19، صفحه 230-215.

رحمانی، جواد، مطلبی، محمد، 1384، واژه­نامۀ منظر، تهران:آفتاب گرافیک، 248 صفحه.

رسولی، هوشنگ، 1386، تاریخچه و شیوه­های معماری در ایران، تهران: پشوتن، 162 صفحه.

رسولی لارمایی، مسعود، شهبازی، یاسر، 1394، بررسی عملکرد بازشوهای دوپوسته در ساختمان­های سنتی نواحی سردسیری ایران؛ نمونه­ی موردی: خانه قدکی و خانه گنجه­ای­زاده در تبریز، معماری و شهرسازی ایران، صفحه 38-27.

زمانی، سپیده، 1398، سمبولیسم و کارکرد رنگ در ارسی­های خانه­های تاریخی قاجار در دو شهر اصفهان و تبریز، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر ادیان و تمدن­ها، دانشگاه هنر اصفهان.

زمرشیدی، حسین، 1365، گره­چینی در معماری اسلامی و هنرهای دستی، تهران: انتشارات مرکز دانشگاهی، 363 صفحه.

سالینگروس، نیکاس آنجلوس، 2000، ساختار زبان­های الگو، ترجمۀ سعید زرین مهر، فصلنامۀ تحقیقات معماری، جلد چهارم، تهران: کتابناک

شریف، حمید­رضا، حبیبی، امین، جمال آبادی، عبداله، 1395، کارکرد اقلیمی هنرگره چینی درمعماری اسلامی-نمونه موردی: بناهای مسکونی قاجاری شیراز،‎ پژوهش­های معماری اسلامی، دوره 4، صفحه 73-60.

شعرباف، اصغر، 1385، گره و کاربندی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور و سبحان نور، 160 صفحه.

صالح­پور، علی، 1399، تبیین بازشناسی تاثیر نور روز بر سطوح شفاف بناهای بومی اقلیم سرد ایران، رساله دکتری رشته معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.

صحراپیما، ندا، عقیقی، فایزه، 1393، اصطلاح­نامه صنایع دستی و هنرهای سنتی معماری، تهران: بنیاد ایرانشناسی، 204 صفحه.

ظفرنوایی، خسرو، 1396، بررسی مفهوم عرفانی «فضای تهی» در معماری اسلامی-ایرانی، هنر اسلامی، 13(27)، 57-74.

فرخ­یار، حسین، 1390، صدخانه، صدپلان، کاشان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان، 474 صفحه.

قاسمی، سحر، امیری، محدثه السادات، 1394، بررسی جایگاه سایبان در معماری سنتی ایران به عنوان یکی از عناصر اقلیمی (اقلیم گرم و خشک)، کنفرانس بین المللی مهندسی عمران معماری و زیرساخت های شهری، تبریز، ایران.

قاسمی سیچانی، مریم، 1387، بازشناسی بخشی از هویت معماری ایرانی به وسیله تحلیل گونه شناسانه خانه­های اصفهان در دوره قاجار، رساله دکتری رشته معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.

قاسمی سیچانی، مریم، 1392، خانه­های اصفهان. اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان).

قاسمی سیچانی، مریم، حریری، آزاده، 1399، خانه­های قاجاری اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان): معمارخانه باغ نظر، 304 صفحه.

کسمایی، مرتضی، 1392،  اقلیم و معماری، اصفهان: نشر خاک.

کیانی، محمد یوسف، 1379، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت)، 232 صفحه.

گرگانی، ام­البنین نعمت، 1381، پیشینه نور در معماری و وسایل روشنایی در هنر اسلامی ایران (خلاصه پایان نامه)، جلد 24، شماره 35، صفحه 323-316.

گنجی خیبری، ابوالفضل، دیبا، دراب، مهدوی­نژاد، محمد­جواد، شاهچراغی، آزاده، 1394، طراحی الگوریتمیک" پالکانه" برای افزایش بهره­مندی از نور روز در ساختمان، معماری و شهرسازی آرمان­شهر، دوره 8، صفحه 52-35‎ .

گنجی، ابوالفضل، 1395، طراحی کارایی محور پوسته ساختمان با گسترش الگوریتمی الگوی هندسی گره­چینی ایران (طراحی بالشتک­های چند لایه­ای تی اف ای پر شده از آب)، رساله دکتری رشته معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.

لطیفی، محمد، دیبا، داراب، 1399، داده کاوی ساختار فضایی مسکن بومی قاجار؛ نمونه موردی: خانه جنگجویان اصفهان، نقش جهان،10(3)، 171-163.

لطیفی، محمد، مهدوی‌نژاد، محمد­جواد، یاناکونه، جولیانا، پیمنتا، دوواله، کلارا، 1400، الگوی معماری اسلامی آینده با خوانش مبانی طراحی در مسکن بومی قاجار. مطالعات هنر اسلامی، 18(42)، 327-342.

لطیفی، محمد، مهدوی­نژاد، محمدجواد، 1401، رهیافتی بر روزآمدی کهن الگوهای باارزش معماری ایرانی- اسلامی (نمونه موردی: خانه همت­یار)، فصلنامه بنیان­های حکمی - فلسفی هنر ایرانی، دوره: 1.

لطیفی، محمد، مهدوی‌نژاد، محمدجواد، 1401، معاصرسازی الگوی مسکن بومی اصفهان بر پایۀ تحلیل روابط غیرشکلی پلان، نمونۀ موردی: خانۀ جنگجویان، مطالعات معماری ایران، 203-185،(21)11.

لطیفی، محمد، مهدوی­نژاد، محمدجواد 1401. ریاضیات فضا و تجلی وحدت در مسکن بومی اصفهان )دورۀ قاجار(. مطالعات میان­رشته­ای معماری ایران،1(1)، 1-16.

محقق، حمزه، قلاح زواره، زهرا، ترکاشوند، عباس، فیضی، محسن، 1400، کاربرد هندسه‌ی نقوش اسلامی در ارتقای کارکرد نور در نماهای متحرک، مجله پژوهش­های معماری اسلامی، دوره 9، شماره 3، صفحه 191-171.

‌محمدی، امیر، نژاد‌ابراهیمی، احد، شهبازی، یاسر، 1399، هندسه کاربندی در معماری ایران؛ پاسخ به چالش کاربندی رسمی و اختری، پژوهش­های معماری اسلامی، 26(8)، 4-26‎.

موسوی، فاطمه، محمودی زرندی، مهناز، طاهباز، منصوره، 1396، تاثیر هندسه و سطح نورگیر پنجره­های اتاق­های زمستان نشین بر عمق نفوذ نور روز (مطالع موردی : خانه­های سنتی یزد)، هویت شهر، دوره 12، شماره 4، صفحه 18-5.

مهدوی­نژاد، محمد­جواد، آنوشا، کیا، 1398، معاصرسازی پوسته‌های سنتی (شباک) معماری ایرانی، جهتِ بهینه‌سازی دریافت نور و انرژی؛ نمونه مطالعاتی: بناهای اداری تهران، معماری اقلیم گرم و خشک، دوره 7، شماره 9، صفحه 82-69.

نظربلند، نازیلا، غیابی، محمد مهدی، مانی، مصطفی، 1400، کاهش مصرف انرژی از طریق بازشوهای بهینه در ساختمان­های بلندمرتبه مسکونی در تطبیق با نورگیر­های بناهای سنتی شهر شیراز، هنر اسلامی، دوره 18، شماره 42، صفحه 408-394 .

نوایی، کامبیز، حاجی قاسمی، کامبیز، 1390، خشت و خیال (شرح معماری اسلامی ایران)، تهران: سروش، 378 صفحه.

Abdullahi Y, Embi MRB. (2013). Evolution of Islamic geometric patterns. Frontiers of Architectural Research, 2(2), 243-251.

Abdulkareem M, Sura A, Malcolm C. (2018). Remodeling façade design for improving day lighting and the thermal environment in Abuja’s low-income housing. Renewable and Sustainable Energy Reviews 82 (3): 2820-2833.

Alghamdi SS. (2021). The impact of mashrabiya on building energy performance and social cultural aspects in hot climates. PhD Thesis, De Montfort University.

Auer T. (2011). High‐Performance Facades Design Strategies and Applications in North America and Northern Europe, in Public Interest Energy Research (PIER) Program.

Delzendeh E, Wu S. (2017). The Influence of Space Layout Design on Occupant’s Energy Behaviour. In Lean & Computing in Construction Congress: The Joint Conference on Computing in Construction (pp. 601-608).

D’Oca S, Hong T, Langevin J. (2017). The human dimensions of energy use in buildings: A review. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 81, 731-742.

Hamidi J. (2001). Encyclopedia of Bushehr. Tehran: Iran Ministry of Culture and Islamic Guidance Publication.

Hosseini SN, Hosseini SM, HeiraniPour M. (2020). The Role of Orosi’s Islamic Geometric Patterns in the Building Façade Design for Improving Occupants’ Daylight Performance. Journal of Daylighting, 7(2), 201-221.

Hong T, Yan D, D'Oca S, Chen CF. (2017). Ten questions concerning occupant behavior in buildings: The big picture. Building and Environment, 114, 518-530.

Kazemzadeh M, Tahbaz M, Asadi FS. (2013). Measurements and analysis of day lighting conditions in the Iranian traditional house: Case study in Kerman. In ICSDEC 2012: Developing the Frontier of Sustainable Design, Engineering, and Construction (pp. 929-936).

Mahdavinejad M, Bemanian M, Molaee M. (2012a). Architecture in context: Inspiration of conceptualism in Design. Naqshejahan, 1(1), 21-34.

Nabavi F, Ahmad Y, Goh AT. (2013). Daylight design strategies: A lesson from Iranian traditional houses. Mediterranean Journal of Social Sciences, 4(9), 97-97.

Planas, C., Cuerva, E., & Alavedra, P. (2018). Effects of the type of facade on the energy performance of office buildings representative of the city of Barcelona. Ain shams engineering journal, 9(4), 3325-3334.

Shaeri J, Yaghoubi M, Habibi A. (2018). Influence of iwans on the thermal comfort of talar rooms in the traditional houses: A study in Shiraz, Iran. Buildings, 8(6), 81.

Tahbaz, M., & Moosavi, F. (2009). Daylighting methods in iranian traditional architecture (green lighting). In International Conference, EPFL Lausanne, Switzerland (pp. 273-278).