تصویر ذهنی ارزیابانه در فضا‌های اجتماع‌محور با رویکرد تقویت خاطرۀ جمعی و مهرانگیزی در شهر (مطالعۀ موردی: محدوده میدان قدس تا امامزاده حسن در شهر کرج)

فصلنامه مطالعات فضا و مکان

مقاله 3، دوره 1، شماره 4، شهریور 1402، صفحه 37-54   

نوع مقاله: مقاله تخصصی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jsps.2023.1992888.1054

نویسندگان

سارا دشت گرد^{* 1}؛ مریم اکبری²

¹گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد هشتگرد، هشتگرد، ایران

²دکتری معماری، مدرس گروه معماری، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

کیفیت بصری می‌تواند تأثیرات قوی بر تجربه و رضایت‌مندی از قرارگیری در محیط ایجاد کند. تصاویر ذهنی ارزیابانه به قرارگیری علائم محیطی و ارزیابی‌هایی که به احساسات، جمع‌بندی‌ها و رفتارها شکل می‌دهد بستگی دارد. مؤلفه‌هایی چون زمان، مکان و همراهی با افراد در تقویت خاطره جمعی و یادآوری مکان مؤثر است. نقش‌های فرهنگی به تصویرهای ذهنی فرد شکل می د‌هد و می‌تواند شخصیت اجتماع ناپذیر برای مسافرین، خریداران، بازدیدکنندگان و دیگر افرادی که منظر شهر را تجربه می‌کنند، ایجاد نماید. بنابراین وجود فضاهایی با کاربری فرهنگی- تاریخی در محدوده امامزاده حسن(ع) تا میدان قدس، با داشتن پتانسیل‌های ویژه ایجاد فضاهای اجتماع‌محور می‌تواند به تقویت مهرانگیزی مکان کمک کند.
این پژوهش به چگونگی تأثیرگذاری الگوهای نشانه شناختی فضاهای شهری بر تجلی خاطرۀ جمعی و تداوم حضور می‌پردازد. به این منظور با هدف دستیابی به چارچوب هدایت‌گر ایجاد فضاهای باز شهری اجتماع‌محور، با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی با انجام مطالعات میدانی به شناسایی کیفیت فضاهای رویداد و امکانات و مشخصات ضروری آن از منظر شهروندان، می‌پردازد. لذا، با ارائه راهکارهایی جهت بسترسازی و تولید شرایط لازم برای تقویت حس خاطره‌ی جمعی در فضاهای اجتماع‌محور، بازشناسی خواهد شد.
یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد برای بازشناسی تصاویر ذهنی در خاطره جمعی در فضاهای شهری، چهار معیار رضایت‌بخش، هیجان-انگیز، اضطراب‌آور و کسلکننده در ارزشیابی کیفیت فضا مؤثر است. ارزیابی ارتباط این معیارها با شاخصه‌های کالبدی محیط و تصاویر ذهنی افراد تعیین‌کننده اهمیت معیارهای روان‌شناختی و جامعه‌شناختی برای ایجاد فضاهای رویدادمحور در سطح شهر خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

شهر اجتماع‌محور؛ مهرانگیزی؛ خاطره جمعی؛ تصویر ذهنی؛ رویدادمداری

سایر فایل های مرتبط با مقاله

3- 1054 Dasht Gard&Akbari Eng. 200602.pdf

مراجع

آرام، لیلا و بذرافکن، کاوه (1396)، بررسی عوامل مؤثر در رویداد پذیری فضاهای میانی، دومین همایش بین‌المللی افق‌های نوین در مهندسی عمران، معماری، شهرسازی و مدیریت فرهنگی شهرها، صص 1-8.

آرام، لیلا و بذرافکن، کاوه (۱۳۹۷)، نسبت ضرورت و آزادی برنامه در تبیین دستگاه رفتار-فضا، مطالعه موردی: فضاهای بینابین کتابخانه‌های ملی و دانشگاه تهران، نشریه هویت شهر، شماره ۳۸، سال۱۳، ۹۳-۱۰۶.

آرنهایم، رودلف (1392)، پویه شناسی صور معماری: نیروهای ادراک بصری در معماری، ترجمه‌ی مهرداد قیومی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.

اسلامی، نازنین و چرمچی، الهه (1395)، بازتاب تفکرات برنارد چومی در دو اثر پارک دلاویت و موزه آکروپولیس، کنفرانس بین‌المللی جامع علوم مهندسی در ایران.

افتخاری، هانیه سادات و بذرافکن، کاوه و ایرانی بهبهانی، هما (1402)، تبیین نسبت نظام فضایی و نشان‌های در رویدادپذیری فضاهای بزرگ‌مقیاس (مطالعۀ موردی: راستۀ سبزه‌میدان و بازار مسگرها در بازار بزرگ تهران)، نشریۀ علمی باغ نظر، 20 (120)،  5- 16.

امیریان، فاطمه، ایرانی بهبهانی، هما و سلطان‌زاده، حسین(1396)، شناسایی مؤلفه‌های مؤثر در شکل‌گیری رویدادهای زندگی‌بخش و چگونگی تبلور آن‌ها در فضای زیسته، مدیریت شهری، شماره 47، صص 477-491.

باصولی، مهدی و اسعدی، امیرمحمد و برومندزاد، یاسمین و اویسی، لیلا و اویسی، محمد امیر (1399)، نگاشت معنایی تصویر ذهنی گردشگران شهری، فصلنامه علمی - پژوهشی گردشگری و توسعه، سال دهم، شماره چهارم، 19-29.

بذرافکن، کاوه و رضوی، آرمیدا (1396)، تجربه هم‌کنش فضا و رویداد در باغ-موزه ی قصر، کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در عمران، معماری و شهرسازی، دانشگاه سراج تبریز، دوره 1.

ترکمان، احمد و قائد، مجتبی و شمتوب، سوگل (1396)، پاتوق، فضای جمعی شهری و معماری و محل تعاملات اجتماعی و فرهنگی (نمونه موردی شهر برازجان)، نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال هشتم، شماره سی و یکم، 225-248.

جاسبی، محمدرضا و امیریان، فاطمه و نامور مطلق، بهمن (1401)، مطالعه خوانش بینامتنی بافت لاله‌زار بر پایه مفهوم «فضا - رویداد» در راستای ارتقای کیفی فضا، فصلنامه معماری شهرسازی و هنر فضای زیست، 49-70.

چومی، برنارد(1399)، معماری و انفصال، ترجمه حسام عشقی صنعتی و مرتضی نیک فطرت، انتشارات کتاب فکر نو، صص 268-1.

حبیبی، میترا و برزگر، سپیده (۱۳۹۷)، معیارهای ضرب‌آهنگ کاوی زندگی روزانه در تولید اجتماعی فضای شهری، با تکیه‌بر تجارب پژوهشی، فصلنامه علمی-پژوهشی صفه، سال بیست و هشتم، شماره ۸۱، ۴۷-۶۳.

خاتمی، سید مهدی و صالحی معوا، فاطمه و رنجبر، احسان. (1401). تحلیل و مقایسه میزان رویدادمداری فضاهای عمومی شهری موردمطالعه: منطقۀ 12 شهر تهران، باغ نظر، 19 (106)، 85 – 98.

دیده‌بان، محمد و همکاران (1399)، بررسی تصاویر ذهنی ارزیابانه شهروندان در کناره رود کارون نمونه موردی: حدفاصل پل سفید و پل طبیعت، نشریه علمی معماری و شهرسازی ایران، 77-99.

رازانی، پردیس (۱۳۹۶)، از مؤلف تا کاربر، بررسی نقش کاربر در شکل‌گیری فضای معماری، کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در عمران، معماری و شهرسازی، ۱-۱۲.

ساعدپناه، حمید ،اساسی، وریا (1394). باز زنده سازی بافت­های تاریخی با تأکید بر خاطره جمعی.کنفرانس ملی مهندسی معماری، عمران و توسعه کالبدی

سلطانی، مهرداد و منصوری، امیر و فرزین، احمدعلی(1391)، تطبیق نقش الگو و مفاهیم مبتنی بر تجربه در فضای معماری، نشریه باغ نظر، سال نهم، شماره 21، صص 14-3.

صدقی، ستاره و بذرافکن، کاوه (1396)، رابطه‌ی تجربه‌ی جمعی در زندگی روزمره و اجتماع‌پذیر شدن فضا، چهارمین کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و توسعه اقتصاد شهری، صص9-1.

صیاد، امیرحسین و غریب پور، افرا و دلشاد سیاهکلی، مهسا (1398)، فضامندی و بدن آگاهی: بازخوانش مفهوم فضا در تجربه‌ی معماری، نمونه‌ی موردی: موزۀ هنرهای معاصر تهران، نشریه باغ نظر، دوره 16، شماره 75، صص82-71.

عسگری، علی و نقیبی، پرستو. . (1394)، ضرورت و معیارهای ثبت و ایجاد خاطره‌ی جمعی در فضای باز شهری، همایش معماری پایدار و توسعه شهری

لینچ، کوین (1381)، سیمای شهر، ترجمه: منوچهر مزینی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

محجوب جلالی، نرجس، مولوی، مهرناز، شبانی، امیرحسین و ناظمی، الهام. (1399). الگوی سلسله‌مراتبی معناپذیری مکان با برپایی رویدادها در فضاهای عمومی شهری (مطالعه موردی: بافت پیاده محدوده مرکزی شهر رشت). دانش شهرسازی، 4(1)، 113-132.

مرادی، غلامرضا و همکاران (1398)، ارزیابی تکنیک‌های برندسازی در شکل‌گیری تصویر ذهنی شهر بوشهر با تأکید بر سه گروه گردشگران، شهروندان و کارشناسان شهری، نشریه علمی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 11، شماره 42، 69-82.

نسر، جک ال( 139۲)، تصویر ذهنی ارزیابانه از شهر، تهران؛ آرمانشهر.

نورمحمدی، سوسن (۱۳۹۰)، جایگاه انسان در تحول معنای فضای معماری در قرن نوزدهم و بیستم، مجله صفه، شماره ۵۳، ۱۹۷-۲۰۹.

هنرمند، الهام و حنایی، تکتم (1400)، تأثیر نقش معنای مکان در شکل‌گیری تصویر ذهنی گردشگران، مطالعۀ موردی محله‌ جنت شهرستان مشهد، فصلنامه‌ی علمی- پژوهشی گردشگری و توسعه، شماره 1، سال دهم، 125-141.

الهیان، پگاه و شریف‌زاده، محمدرضا(1397)، بازتعریف تجربه فضای عمومی شهری به‌مثابه تولید گفتمان رویدادها، نخستین کنفرانس ملی شهر ایرانی-اسلامی، صص 21-1.

وجدی، نیلوفر و متین، مهرداد (1397)، واکاوی شاخصه‌های تعاملات اجتماعی در خلق فضای رویداد و تجربه شهر، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و مدیریت توسعه شهری در ایران، دانشگاه تهران، صص12-1.

Bakker I, Voordt TVD, Boon JD, Vink P (2014). Pleasure, arousal, dominance: Mehrabian and Russell revisited. Current Psychology. 33(3):405‐421

Casati, R. & Varzi, A. (2020). Event. Retrieved November 10, 2022, rom https://plato.stanford.edu.

De Certeau, M, (1984), The practice of everyday life, University of California Press: Berkeley.

Lefebvre, H. (1991). The Production of Space. Translated & edited by Donald Nicholson-Smith. Oxford, England: Wiley-Blackwell.

Maguire, K. (2019). Examining the power role of Local Authorities in planning for socio-economic event impacts. Local Economy, 34(7), 657-679.

Mitsopoulos, K. & Thomson, R. (2020). Cognitive Architectures for Introspecting Deep Reinforcement Learning Agents. Workshop on Bridging AI and Cognitive Science, at the 8th International Conference on Learning Representations. ICLR.

Nasar J Al (2014). [Tasvir Zehnie Arzyabaneh az Shahr[ Evaluative mental image of the city, M Asadi, Tehran: Armanshahr.

Nasar JL (1998). The evaluative image of the city, Thousand Oaks, CA: Sage Publications.

Norberg, Schulz, Christian (1979). Genius loci: towards a phenomenology of architecture. New York: Rizzoli.

Russell JA, Ward LM, Prat J (1981). Affective quality attributed to environments, a factor analytical study. Environment and Behavior. 13(3):259‐288.

Russell JA, Pratt G (1980). A description of affective quality attributed to environments. Personality and Social Psychology. 38(2):311‐322

Semiha, Ergan (2018). Towards Quantifying Human Experience in the Built Environment. Journal of Building Engineering 20(8)

Soja, E. W, (2008) Taking space personally. In The Spatial Turn: Interdisciplinary Perspectives. Barney Warf and Santa Arias (Eds.). New York and London: Routledge, 11-34.

Trieb M (1974). Stadtgestaltung-theorie und praxis, Bertelsmann Fachverlag.

Tschumi, B. (1975), The Architectural Paradox. Architecture Theory since 1968. Hays, K. M. (Ed.). Cambridge: MIT Press.

Tschumi, Bernard (1977), The Pleasure of Architecture. Architectural Design 47, no. 3 214-218.

Tschumi, B. (1987). Abstract Mediation and Strategy In Book: Tschumi, Architecture and Disjunction (pp. 190-231).

Usher, Robin & Edward, Richard (2007), Lifelong Learning - Signs, Discourses, Practices, USA: Springer, DO 10.1007/1-4020-5579-X.

Yahan, Z. & Wise, N. (2019). Events and Sense of Community. Community Psychology, 14(1), 6-23.