بررسی جنبه‌های اندرزی مثل‌های منطقۀ کوهمره‌سرخی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 3، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 40، تیر 1402، صفحه 53-85   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2023.1983941.1562

نویسنده

عظیم جبّاره ناصرو^*

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران.

چکیده

مثل­‌ها یکی از گونه‌­­های ادبیات عامه‌اند که همواره بستری مناسب برای بازتاب احساسات، اندیشه‌­ها، باورها، آرمان‌­ها، آرزوها و خلق و خوی جوامع انسانی بوده‌اند. یکی از ویژگی­‌های مهم مَثل­‌ها، جنبۀ اندرزی آن­‌هاست. قوم سرخی، یکی از اقوام کهن ایرانی است که در جنوب غرب شیراز و در منطقۀ کوهمره­‌سرخی سکونت دارند. این قوم به گویش سرخی سخن می‌­گویند و از ادبیات شفاهی غنی برخوردارند. مَثل، یکی از گونه‌­های بسیار پرکاربرد در گفت­‌و­گوهای مردم این دیار است.  نگارنده، نخست با روش میدانی و با بهره‌­گیری از افراد کهن­سال در روستاهای مختلف این منطقه، به گردآوری چهار صد و شصت و سه مثل که دویست و هشتاد مورد از آن‌­ها جنبۀ تعلیمی دارند، پرداخته و سپس با استفاده از منابع کتابخانه‌­ای و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، جنبه­‌های اندرزی آن­‌ها را بررسی و تحلیل کرده است. اهمیت و ضرورت این پژوهش در حفظ بخش مهمی از ادبیات عامیانۀ این منطقه است که در آستانۀ نابودی قرار دارد. یافته­‌های پژوهش نشان­‌دهندۀ کثرت و گوناگونی مفاهیم اندرزی در مثل‌­های قوم سرخی است. بیش از نیمی از مثل­‌های این منطقه، دربرگیرندۀ پند و اندرز است. توصیه به رعایت فضیلت‌های اخلاقی و دوری از رذیلت­‌های اخلاقی، کار، ازدواج و تربیت فرزندان، بخش اعظم این مفاهیم را دربرمی­‌گیرد. مفاهیم اندرزی این مثل­‌ها در هشت مقوله دسته­‌بندی شده است: آموزه­‌هایی دربارۀ فضیلت­‌های اخلاقی، آموزه‌­هایی دربارۀ رذیلت­‌های اخلاقی، آموزه‌­هایی دربارۀ دوست، دشمن و هم­نشین، آموزه‌هایی دربارۀ معیشت و طلب روزی، آموزه‌­هایی دربارۀ توصیه به کار، تدبیر در کارها، سپردن کار به کاردان، آموزه‌­هایی دربارۀ ازدواج، آموزه‌­هایی دربارۀ تربیت و دیگر مسایل فرزندان و آموزه‌­هایی دربارۀ هشیاری در شناخت افراد جامعه.

کلیدواژه‌ها

اندرز؛ رذیلت‌های اخلاقی؛ فضیلت‌های اخلاقی؛ قوم سرخی؛ مَثَل

مراجع

- ابن بلخی(1363). فارس­نامه. به تصحیح لسترنج و نیکلسون. تهران: دنیای کتاب.

- اسکندری­شرفی، فرشاد(1401). جنبه­‌های اندرزی مثل­‌های لکی شهرستان دلفان. ادبیات و زبان­های محلی ایران­‌زمین، 12(3)، 1-31. doi: 10.30495/IRLL.2022.1938362.1464

-  پارسا، سیداحمد(1394). بررسی و تحلیل علمی و ادبی امثال و حکم پارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- پورنامداریان، محمدتقی(1368). رمز داستان­‌های رمزی در در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.

- جبّاره ناصرو، عظیم(1396). گردآوری و بررسی روایت­‌های حماسی نقّالی منطقۀ کوهمره‌­سرخی. شیراز: تخت جمشید و قطب علمی پژوهش‌های فرهنگی و ادبی فارس.

- جعفری­ قنواتی، محمد(1394). درآمدی بر فولکلور ایران. تهران: جامی.

- حاجیان­‌نژاد، علی­رضا، و بهزادیان، سیّده مژگان (1399). تحلیل کاکرد نمادهای جانوری در ضرب‌المثل­‌های فارسی با تکیه بر داستان‌­نامۀ بهمن­یاری. فرهنگ و ادبیات عامه، 8(31)، 121-156.dor: 20.1001.1.23454466.1399.8.31.2.7

- حسام­پور، سعید، و جبّاره ناصرو، عظیم (1390). دستور زبان و فرهنگ واژه‌­های کوهمره‌سرخی. شیراز: بنیاد فارس‌­شناسی.

- حسام­پور، سعید، و جبّاره ناصرو، عظیم (1390). افسانه­‌ها و قصه­‌های مردم کوهمره‌سرخی. شیراز: بنیاد فارس­‌شناسی.

- دهخدا، علی­‌اکبر(1377). لغت‌­نامه. تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

- ذوالفقاری، حسن(1394). زبان و ادبیات عامۀ ایران. تهران: سمت.

- شعبانی، بهرام(1399). بررسی تحلیلی آموزه‌­های تعلیمی در ضرب­المثل­‌های لهجۀ جهرمی. ادبیات و زبان­های محلی ایران‌­زمین، 10(4)،67-91. dor: 10.30495/IRLL.2021.679657

- شهبازی، عبدالله. (1366). ایل ناشناخته. تهران: نی.

- شریفی، محمد(1395). فرهنگ ادبیات فارسی معاصر. تهران: نشر نو.

- لسترنج، گی. (1364). جغرافیای تاریخی سرزمین خلافت شرقی. ترجمۀ محمود عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.

- محمدی، غلامعلی، رادمنش، عطامحمد، و خراسانی، محبوبه(1401). بررسی نقش حیوانات در ضرب­المثل­‌های عامۀ شهرستان رستم. ادبیات و زبان­های محلی ایران­‌زمین، 12(3). 111-137. doi: 10.30495/IRLL.2023.1943745.1480

- مستوفی، حمدالله. (1362). تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.

- معین­‌الدینی، مریم(1381). تحلیل مضامین اجتماعی ضرب­المثل­‌های رایج در کرمان. کرمان: مرکز کرمان­‌شناسی.

- Abrams, M., & Harphan, G.(2012). A glossary of literary terms. Boston: Wadsworth publication.

- Maser, M. (2007). The facts on file dictionary of proverbs, infobase publishing.