مطالعۀ منابع هویتی دانش آموزان متوسطۀ پنج قوم آذری، کرد، ترکمن، بلوچ و عرب

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 8، دوره 18، شماره 55، شهریور 1402، صفحه 179-208   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

محمود علیگو¹؛ مجید موحد^{* 2}؛ احسان حمیدی زاده³

¹دانش آموخته دکتری جامعه شناسی، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

²استاد بخش جامعه شناسی، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

³استادیار جامعه شناسی، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

مقوله هویت در بسیاری از کشورها ازجمله ایران، مقوله واحدی نیست و متأثر از منابع هویتی گوناگون است که گاهی تضاد و کشاکش آن‌ها با یکدیگر موجب نگرانی‌هایی شده است. هدف از این مطالعه، بررسی وضعیت و تحلیل منابع هویتی نوجوانان اقوام مختلف و فهم پیچیدگی‌های آن است تا بتوانیم به درک جامعه از الگوهای هویت ایرانی در بین نوجوانان دست پیدا کنیم. به همین منظور، نظریه‌هایی که به مسئله هویت از منظر رویکرد ترکیب‌گرایی همچنین منظر کنش متقابل نمادین تأکید دارد در تحلیل منابع هویتی نوجوانان به عنوان چارچوب نظری تحقیق انتخاب شدند. روش تحقیق در این پژوهش رویکرد کمی و با استفاده از تکنیک پیمایش انجام گرفته است ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه بوده و جامعه آماری هم نوجوانان شهرهای زاهدان، اهواز، ارومیه، سنندج و گرگان است. در این مطالعه نمونه آماری 2000 نفر را شامل می‌شود. پس از جمع‌آوری اطلاعات داده‌های تحقیق از طریق پرسشنامه با استفاده از نرم‌افزار spss،Amos در دو سطح آمار توصیفی و آمار استنباطی بررسی و تحلیل شدند. بر اساس یافته‌های این مطالعه به غیر از هویت ملی در مابقی ابعاد جنسیت اثرگذار است. یکی دیگر از عناصر زمینه‌ای گرایش مذهبی پاسخگویان است و جزو اصلی‌ترین ابعاد شکل‌دهنده خود است. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که در بین اهل تشیع و اهل تسنن تفاوت معناداری در میزان گرایش به هویت ملی و هویت جهانی وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

منابع هویتی؛ اقوام ایرانی؛ هویت ملی؛ هویت مذهبی؛ دانش‌آموزان

مراجع

احمدی، حمید (1381). جهانی‌شدن: هویت قومی یا ملی، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 11: 13-36.
احمدی، حمید (1384). هویت ملی ایرانی در گستره تاریخ، مجموعه مقالات درآمدی بر فرهنگ و هویت ایرانی، تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
احمدی، حمید (1386). بنیادهای هویت ملی ایرانی، چهارچوب نظری هویت ملی شهروند محور، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
احمدی، حمید (1388). بنیادهای هویت ملی ایرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ اول.
امینی، محمد؛ رحیمی، حمید و مزروعی، حسن (1393). تحلیل و ارزیابی هویت ملی و دینی دانشجویان دانشگاه کاشان و علوم پزشکی کاشان، فصلنامه فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 4(12): 413-434.
پاکوفته، نسرین؛ نصری، صادق؛ نصرالهی، بیتا و فرخی، نورعلی (1400). پیش‌بینی هویت جهانی بر اساس هویت ملی، دینی و قومی در دانشجویان، جامعه پژوهی فرهنگی، 12(2): 1-24.
حاجیانی، ابراهیم (1388). جامعه‌شناسی هویت ایرانی، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.
حجتی کرمانی، محمدجواد (1384). ملی‌گرایی و نهضت آزادی ملل اسلامی، تهران: انتشارات روزنامه اطلاعات.
حسنی‌فرد، عبدالرحمن (1400). فضای مجازی، چالش هویت‌جویی قومی و راهکارهای پیشروی دولت جمهوری اسلامی، ژئوپلیتیک، سال 17، شماره 61: 178-213.
حیدری، حسین؛ سلگی، محمد؛ صالح صدق‌پور، بهرام (1399). بررسی نقش و جایگاه دین در هویت فردی ایرانیان، اسلام و علوم اجتماعی،12 (23): 33-56.
داوری اردکانی، رضا (1383). شمه‌ای از تاریخ غرب‌زدگی ما، تهران: سروش.
رجائی، فرهنگ (1386). مشکله هویت ایرانیان امروز: ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ، تهران: نی.
ریتزر، جورج (1384). نظریه جامعه‌شناسی در دوران مدرن، ترجمه محسن ثلاثی. تهران: علمی.
سفیری، خدیجه؛ غفوری، معصومه (1388). بررسی هویت دینی و ملی جوانان شهر تهران با تأکید بر تأثیر خانواده، فصلنامه پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، 2: 1-27.
سلگی، محمد (1399). مطالعه رابطه بین ابعاد هویت اجتماعی با میزان تمایزیافتگی فردی، مجله روان‌شناسی و روان‌پزشکی شناخت، 7 (3): 101-111.
شایگان، داریوش (1381). افسون‌زدگی جدید: هویت چهل‌تکه، تهران: فروزان روز.
شفرز، برنهارد (1383). مبانی جامعه‌شناسی جوانان، تهران: نی.
 صدیق سروستانی، رحمت‌الله؛ حاجیانی، ابراهیم (1387). مطالعه تجربی منابع هویت ایران. فصلنامه مطالعات ملی، سال 9، شماره 34 (2): 31-52.
صنیع الاجلال، مریم (1384). درآمدی بر فرهنگ و هویت ایرانی، تهران: موسسه مطالعات ملی و تمدن ایرانی.
طباطبایی، جواد (1386). نظریه حکومت قانون در ایران، تبریز: ستوده.
عزیزان پور، زهرا؛ مرادی، علیرضا (1400). تبیین جامعه‌شناختی نسبت بین هویت فرهنگی و مصرف فرهنگی (زنان جوان شاهین‌شهر)، جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، شماره 4: 110-136.
عنایت، حمید (1362). اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
عنایت، حمید (1363). سیری در اندیشه سیاسی عرب، تهران: امیرکبیر.
فیاض، ابراهیم (1388). ایران آینده: به سوی الگویی مردم‌شناختی برای ابرقدرتی ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
کاستلز، مانوئل (1380). عصر اطلاعات: قدرت هویت، ترجمه حسن چاووشیان. تهران: طرح نو.
کشاورز، سعید (1388). جهانی‌شدن و هویت ملی در برنامه درسی، مجموعه مقالات همایش هشتم انجمن مطالعات برنامه درسی، بابلسر: دانشگاه مازندران: 545-576.
کوزر، لوئیس (1378). زندگی بزرگان جامعه‌شناسی، ترجمه محسن ثلاثی. تهران: علمی.
لقمان‌نیا، مهدی؛ خامسان، احمد (1389). جایگاه هویت ملی در نظام آموزش‌وپرورش ایران، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، 2 (3):57-70.
مشایخ، فریده (1386). نگاهی به ماهیت دانش از دیدگاه معرفت‌شناسی، فلسفی، در لوی، الف، برنامه‌ریزی درسی مدارس، ترجمه فریده شیخی. تهران: انتشارات مدرسه.
موحد، مجید؛ علیگو، محمود؛ ایمان محمدتقی و طبیعی، منصور (1401). مطالعه جامعه‌شناختی هویت قومی نوجوانان شهر زاهدان و تأثیر ابعاد مذهبی، ملی و غربگرایانه بر آن، مطالعات جامعه‌شناختی، 29(1): 429-457.
مویدفر، سعیده؛ شاهوران، عباس (1400). رابطه هویت ملی و دینی در بین زرتشتیان ایران، فصلنامه مطالعات ملی، 22(1).
میمنت آبادی، قباد؛ تاجیک اسماعیلی، سمیه؛ هاشمی، شهناز (1399). نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی در تحول هویت (مورد مطالعه: شهروندان سنندج)، راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال 9، شماره 35.
نراقی، احسان (1353). غربت غرب، تهران: امیرکبیر.
نیازی، محسن، کارکنان نصرآبادی، محمد (1395). تبیین جامعه‌شناختی رابطه سرمایه فرهنگی خانواده با هویت اجتماعی جوانان، فصلنامه مطالعات ملی، سال هشتم، شماره 3: 50-80.

Bernabé, M., Lisbona, A., Palací, F. J. & Martín-Aragón, M. (2016). Social identity and engagement: An exploratory study at university. Revista de Psicología Del Trabajo y de las Organizaciones, 32(2), 103-107.
Hogg, M. A. & Rinella, M. J. (2017). Social Identities and Shared Realities. Current opinion in psychology.
Jugert, Philipp (2020). Differential Influence of Same- and Cross-Ethnic Friends on Ethnic-Racial Identity Development in Early Adolescence, http://dx.doi.org/10.1111/cdev.13240.
Priwati, Acintya Ratna (2021). "Multiculturalism as a Mediator of Ethnic Identity and National Identity among Javanese Adolescents", Makara Human Behavior studies in Asia, https://doi.org/10.7454/hubs.asia.1030521.