تحلیل جامعه‌شناسانۀ بازتاب آلات موسیقی محلی کردی در دیوان قانع

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 4، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 40، تیر 1402، صفحه 87-115   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2023.1968796.1529

نویسندگان

سمیرا کنعانی¹؛ محمد ایرانی^{* 2}؛ نورالدین یوسفی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات وعلوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

²دانشیار گروه زبان وادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات وعلوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه،ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

موسیقی‌، آوای جدایی‌ناپذیر فرهنگ هر قوم و ملّتی است. این پدیدۀ فرهنگی-اجتماعی به سبب ارتباط عمیق شعر و آواهای موسیقی همواره مورد توجّه شاعران بوده‌ا‌ست و شاعران در کلام خود به موسیقی و آلات نواختن آن اشاره کرده­اند. شاعران کرد زبان برای غنای آثار خود به موسیقی توجّه داشته­ و به شیوه­‌های مختلف و رویکردهای متنوع به موسیقی محلی و آلات آن در کلام خود اشاره کرده‌­اند که موجب خلق مضامین شعری، تصاویر هنرمندانه و بیان اوضاع اجتماعی عصر شاعر گردیده­است. قانع، شاعر کرد زبان، از جملۀ این شاعران است. دیوان وی از منابع غنی برای مطالعات جامعه‌شناسی، مردم­شناسی و فرهنگ­ عامه به شمار می­‌رود. این نوشتار می‌­کوشد به شیوۀ تحلیلی- توصیفی به تحلیل جامعه­‌شناسانۀ کارکرد آلات موسیقایی در دیوان قانع بپردازد و بازتاب این آلات موسیقی را با موسیقی محلی و فولکلور منطقۀ سراینده تبیین سازد. یافته‌­ها نشان می­‌دهند که قانع با هدف غنی­‌سازی سروده­‌های خود به آلات موسیقی محلی توجّه داشته ­است. سراینده از آلات موسیقی -که اغلب آلاتی محلی هستند- علاوه بر ساخت تصاویر ادبی، بیان مفاهیم اجتماعی و وطنی، شکوه، وصف امور و غیره، در راستای بیان اوضاع حاکم بر جامعۀ خود بهره برده ­است. قانع در دل این اشارات، به جنبۀ ظاهری آلات موسیقی نظر داشته‌است.

کلیدواژه‌ها

آلات موسیقی؛ ادبیّات منظوم کردی؛ پیوند موسیقی و شعر کردی؛ جامعه‌شناسی؛ قانع؛ مضمون‌آفرینی و تصویرسازی

مراجع

- آریان‌­پور، امیر حسین(1354). اجمالی از جامعه‌­شناسی هنر. چاپ سوم. تهران: انجمن کتاب دانشجویان.

-آلن گرابن، ژان شواله(1384). فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. چاپ دوم. تهران: جیحون.

-احمدی‌­پور، روناک، مختاباد، عبدالحسین، و مقصودی، مجتبی (1393). نقش موسیقی کردی در آیین­‌های بومی-محلی کرمانشاهان. مدیریت فرهنگی، 8(4)، 95-115.

-امان الهی­ بهاروند، اسکندر(1384). موسیقی در فرهنگ لرستان. چاپ اول. تهران: افکار.

-انوری، حسن(1381).  فرهنگ بزرگ سخن. جلد هفتم. چاپ اول. تهران: سخن.

خیرخواه، سعید(1388). ادبیات و جامعه(خاستگاه اجتماعی ادبیات). اندیشه­‌های ادبی، 1(2)، 21-37.

-رحمانیان، آرین(1390). فلاسفه و موسیقی یونان باستان تا نیچه. چاپ اول. تهران: متن.

-روحانی، بابا مردوخ(1382). تاریخ مشاهیر کرد. به کوشش محمد ماجد مردوخ روحانی. جلد دوم. تهران: سروش.

-صفی­زاده، صدیق (1377). تاریخ موسیقی کردی. چاپ اول. تهران: بهنام.

-صفی­زاده، فاروق(1375). پژوهشی دربارۀ ترانه­‌های کردی. چاپ اول. تهران: جام.

-طهماسبی، طغرل(1380). موسیقی در ادبیات. چاپ اول. تهران: رهام.

-فرهاد، پیربال(2010). میژوی گورانی و موسیقای کوردی. هه­ولیر(اربیل): ئاراس.

-فینکلشتاین، سیدنی(1362). بیان اندیشه در موسیقی. ترجمۀ محمد تقی فرامرزی. چاپ اول. تهران: نگاه.

- قانع، محمد(1393). دیوانی قانع. کوکردنه­وه­ی بورهانی قانع. چاپی هه­‌شته­‌م. تاران: پانیز.

-محه‌­مه­‌د، حه­‌مه­‌باقی(2002). میژوی موسیقای کوردی. چاپی دووه‌ه­م. هه‌­ولیر(اربیل): ئاراس

-معینیان، پریسا(1390). بازتاب موسیقی در آثارعطار. پایان‌­نامۀ کارشناسی ارشد: دانشگاه سمنان.

-منصوری، پرویز(1384). سازشناسی. چاپ چهارم. تهران: زوار.

- نارویی، فاطمه(1391). تحلیل جامعه‌­شناختی زمان­های احمد محمود. پایان­‌نامۀ کارشناسی ارشد: دانشگاه سیستان و بلوچستان.

-نجف‌­زاده قبادی، امیدعلی(1395). مردم­شناسی قوم لک. چاپ اول. تهران: واژگان.

-نصراله‌­پور، علی اصغر(1396). ساز آوای کرد. چاپ اول. کرمانشاه: دیباچه.

-نقیب سردشت، بهزاد، و کریمیان سردشتی، نادر(1385). نگرشی بر سازشناسی موسیقی کردی. چاپ اول. تهران: توکلی.

-وجدانی، بهروز(1386). فرهنگ جامع موسیقی ایرانی. جلد 1و2. چاپ اول. تهران: گندمان.