مطالعه سنت های نظری علوم ارتباطات در ایران (فرا تحلیل رساله های دکتری رشته علوم ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبایی طی یک دهه اخیر)

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 1، دوره 18، شماره 55، شهریور 1402، صفحه 9-32   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

محمد جواد بادین فکر^{* 1}؛ حسن بشیر²

¹دانشجوی دکتری رشته فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

²استاد گروه فرهنگ و ارتباطات ،دانشکدۀ معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام‌صادق(ع)، تهران، ایران

چکیده

از ابتدای تکوین دانش ارتباطات، میان‌رشتگی و چندپارگی این علم، مسئله محوری اندیشمندان این حوزه بوده و تاکنون تلاش‌های زیادی برای توضیح رشته‌ای بودن و یا حتی پسارشته‌ای بودن این علم ارائه شده است. مسئله اساسی این مقاله مطالعه سنت‌های نظری ارتباطات در ایران است. سوال اصلی این مقاله از این قرار است که: بیشترین و مهم‌ترین سنت‌های نظری به کارگرفته شده در رساله‌های دکتری رشته علوم ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبایی طی یک دهه اخیر کدام است؟ برای پاسخ به این سوال از چارچوب نظری «هفت سنت نظری ارتباطات» از منظر رابرت کرایگ (2007) استفاده شده است. همچنین با استفاده از روش فراتحلیل به بررسی 56 رساله دکتری (تمامی رساله‌ها) پرداخته شده است. از نتایج مهم این تحقیق این است که بیشترین استفاده از سنت‌های نظری در ایران به ترتیب شامل: 1- سنت اجتماعی فرهنگی (30 درصد)؛ 2- سنت انتقادی (25 درصد)؛ 3- سنت روان‌شناسی اجتماعی (24 درصد) 4- سنت نشانه‌شناسی (14 درصد)؛ - سنت پدیدارشناسی (3 درصد)؛ 6- سنت سایبرنتیک (3 درصد) و 7- سنت بلاغی (1 درصد) می‌شود. همچنین از دیگر نتایج این پژوهش این است که 47 درصد رساله‌های دکتری این دانشگاه به نظریات ارجاع مستقیم داده‌اند، 5 درصد از نظریات به عنوان چارچوب پژوهشی استفاده کرده‌اند و 48 درصد به سمت ترکیب یا ساخت نظریه‌ای جدید حرکت کرده‌اند. در نتیجه می‌توان گفت در رساله‌های دکتری رشته ارتباطات دانشگاه علامه، اشاره به سنت‌های نظری ارتباطی بسیار نادر و کم است

کلیدواژه‌ها

دانشگاه علامه طباطبایی؛ رساله‌های دکتری؛ سنت‌های ارتباطی؛ فراتحلیل

مراجع

آزادی احمدآبادی، قاسم (1392). «رویکرد فراتحلیلی: ظرفیت‌ها و خلأها»، کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره 71: 82-89..
بشیر، حسن (1387). «معناشناسی جدید ارتباطات: زمینه‌سازی برای شناخت عمیق‌تر رابطه فرهنگ و رسانه»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول، شماره 3: 131-155.
دونزباخ، ولفگانگ (2008). «ارتباطات: تاریخچه ایده»، کتاب فلسفه ارتباطات دانشنامه موضوعی ارتباطات 2، ترجمه احسان شاه قاسمی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
دونزباخ، ولفگانگ  (2008) «نظریه و فلسفه ارتباطات»، کتاب فلسفه ارتباطات، دانشنامه موضوعی ارتباطات 2، ترجمه احسان شاه قاسمی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
عبداللهی نژاد، علیرضا؛ افخمی، حسین (1391). «ارتباطات سیاسی در ایران: فراتحلیلِ مقاله‌های علمی موجود»، نشریه جستارهای سیاسی معاصر، شماره 1: 95-113.
غمامی، سید محمدعلی؛  اسلامی تنها، علی‌اصغر (1401). «هم شناسی فرهنگی، به مثابه الگوی ارتباطات میان فرهنگی در قرآن؛ رویکردی تطبیقی»، فصلنامه مطالعات فرهنگ-ارتباطات، شماره 57: 7-30.
فیسک، جان (1990). درآمدی بر مطالعات ارتباطی، ترجمه مهدی غبرایی، تهران: انتشارات: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
کرایگ، رابرت تی (1391). «سنت‌های هفتگانه نظریه ارتباطات»، فصلنامه رسانه‌های نوین و فرهنگ، شماره 1: 149-160.
ولن لون، یوست (2007). تکنولوژی رسانه‌ای از منظری انتقادی، ترجمه: احمد علیقلیان، تهران، انتشارات همشهری.
ویسبورد، سیلویو (2019). ارتباطات: یک پسارشته، ترجمه محسن گودرزی، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
هارت، هانو (1992). مطالعات انتقادی ارتباطات، ترجمه دکتر غلامرضا آذری و همکاران، تهران: انتشارات خجسته.
یوسفی، مهدی (1389). فلسفه و فرانظریه‌های دانش ارتباطات درآمدی بر چارچوب اسلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق (ع).
یوسفی، مهدی؛ بدره، محسن (1395). تخته‌پاره‌ها، درآمدی بر فلسفه ارتباطات، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.

Arik, E. & Arik, M. B. (2021). “A Meta Analysis Study for Graduate Thesis on Media Literacy in Turkey”, Online Journal of Communication and Media Technologies, 11(4), 1-16.
Craig, R. & Xiong, B. (2022). “Traditions of communication theory and the potential for multicultural dialogue”, Journal of Multicultural Discourses, 17(1), 1-25.
Craig, R. (2009). Theorizing communication, reading across tradition, Publish by SAGE.
Glass, G. V. (1976). “Primary, secondary, and meta-analysis of research”, Educational Researcher, 5(10), 3-8.
Herbst, S. (2008). “Disciplines, Intersections, and the Futureof Communication Research”, Journal of Communication, 58, 603-614.
“Tradition.” Merriam-Webster.com Dictionary, Merriam-Webster, https://www.merriam- bster.com/dictionary/tradition. Accessed 27 Apr. 2023