بررسی تطبیقی رسالۀ قشیریه و تذکرۀ سیرالاولیاء بر مبنای نظریۀ ترامتنیت ژرار ژنت

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 13، شماره 46، اردیبهشت 1402، صفحه 102-114   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

ملیحه کریمی پناه^*

گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

از آنجا که متون عرفانی مبتنی بر آیات و احادیث و اقوال مشایخ است، بیش از دیگر متون می‌توان روابط ترامتنیت را در آنها جستجو کرد. هدف این جستار، بررسی و تحلیل روابط و مناسبات ترامتنی رسالۀ قشیریه و تذکرۀ سیرالاولیاء است. روش پژوهش تطبیقی-تحلیلی و مبتنی بر نظریۀ ترامتنیت ژرار ژنت است. پرسش‌های تحقیق این است که کدام‌یک از انواع رابطۀ ترامتنی در سیرالاولیاء وجود دارد و این اثر چگونه با رسالۀ قشیریه رابطۀ گفتگومندی ایجاد کرده‌است. حاصل پژوهش نشان داد که هدف میرخرد کرمانی از برقراری رابطۀ ترامتنی آگاهانه، خلق یک اثر هم‌تراز با رسالۀ قشیریه بوده‌است. از انواع ترامتنیت، رابطۀ بینامتنیّت صریح، پنهان و ضمنی در سطح مضامین و نقل روایات، رابطۀ پیرامتنیت در ساختار کتاب و آستانه‌ها (عناوین‌ اصلی و فرعی و فصول‌ و ابواب و مقدمه‌ها)، رابطۀ سرمتنیت در سبک و زبان کتاب و پیوند بیش‌متنیت از نوع برگرفتگی بوده و در کاربرد اصطلاحات عرفانی، آیات و احادیث، حکایات و اقوال مشایخ است.

کلیدواژه‌ها

سیرالاولیاء؛ رسالۀ قشیریه؛ ترامتنیت؛ ادبیات تطبیقی؛ ژرار ژنت

مراجع

آلن، گراهام (1385). بینامتنیّت. ترجمۀ پیام یزدانجو. تهران: مرکز.

احمدی، بابک (1389). ساختار و تأویل متن. ج. 1. چاپ دوازدهم. تهران: مرکز.

بهار، محمدتقی (1369). سبک‌شناسی. ج.2. تهران: امیرکبیر.

تسلیمی، صفا؛ درزی، بهاره (1397). بررسی تفکر انتقادی در رسالۀ قشیریه و طبقات الصوفیه بر اساس مدل‌های واتسون- گلیرز و مایزر. سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). 11 (40)، 128-107.

دهقان شیری، معصومه؛ کوپا، فاطمه (1396). بررسی تطبیقی کشف‌المحجوب و رساله قشیریه. مطالعات عرفانی. 12 (24)، 84-57.

سخنور، جلال؛ سبزیان مرادآبادی، سعید (1387). بینامتنیّت در رمان‌های پیترا کروید. پژوهشنامۀ علوم انسانی. 15 (58)، 78-65.

فتوحی، محمود (1391). سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روشها. چاپ اول. تهران: سخن.

فشارکی، محمد (1379). نقد بدیع. تهران: سمت.

فهامی، زهره (1393). فهرست موضوعی و طبقه‌بندی دو منبع عرفانی (کشف‌المحجوب و ترجمۀ رسالۀ قشیریه). (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1373). الرسالة القشیریة فی علم التصوف. تحقیق عبدالحلیم محمود و محمود بن الشریف. ج. 2. قاهره: دارالمعارف.

قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1390). رسالۀ قشیریه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات مهدی محبّتی. تهران: هرمس.

قلعه درّه، زهرا؛ خیرخواه برزکی، سعید؛ مدرس‌زاده، عبدالرضا (1399). برخی از آداب صوفیان بر مبنای کتاب اورادالاحباب و فصوص‌الآداب و تفاوتها و شباهت­های آن با آثار پیشین. سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). 13 (47)، 181-165.

کرمانی، سیدمحمد (میرخرد) (1399). سیرالاولیاء فی محبه حق جل و علاء. تصحیح، مقدمه و تعلیقات ملیحه کریمی پناه. کرمان: مرکز کرمانشناسی، بنیاد ایرانشناسی.

کریمی یونجالی، ثریا؛ محرمی، رامین (1400). بررسی بینامتنی فردوس‌المرشدیه با متون دینی و عرفانی (با تکیه بر رسالۀ قشیریه). نشریۀ ادبیات عرفانی. 13 (25)، 65- 39.

محمدزاده، فرشته؛ یاحقی، محمّدجعفر؛ عبّاسی، جعفر (1396). تحلیل چگونگی بازتاب گونه‌های بینامتنی با شاهنامه در تاریخ‌نوشته‌های سلسله‌ای بر مبنای بینامتنیّت ژرار ژنت. پژوهشنامۀ ادب فارسی. 13 (23)، 161- 137.

محمودی ناظر، آزاده (1393). بررسی و تحلیل دو کتاب مرصادالعباد و مصباح‌الهدایه با تأکید بر مؤلفه‌های بینامتنیّت. (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

مختاری، مسروره؛ مباشری، محبوبه؛ سرامی، قدمعلی (1393). رابطۀ بینامتنیّت میان سوانح‌العشاق و عبهرالعاشقین. ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. 10 (36)، 316-285.

معتزلی، عبدالحمید بن محمّد (إبن أبی الحدید) (1337). شرح نهج البلاغة. تحقیق محمّد أبوالفضل إبراهیم. ج. 11. بیروت: دار إحیاء الکتب العربیة و عیسى البابی الحلبی و شرکاه.

نامور مطلق، بهمن (1386). ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن در دیگر متن‌ها. پژوهشنامۀ علوم انسانی، 14 (56)، 98-83.

نامور مطلق، بهمن (1390). درآمدی بر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن.

نامور مطلق، بهمن (1391). گونه‌شناسی بیش‌متنی. فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی. 9 (38)، 152-139.

نقابی، عفت؛ وثاقتی جلال، محسن (1398). بازخوانی بلاغت «واو آغازین» در نثر مرسل با تأکید بر قطب مجازی زبان. نشریۀ نثرپژوهی ادب فارسی. 22 (45)، 149-225.

همایی، جلال‌الدین (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: اهورا.

Genette, G. (1997). Palimpsestes: Literature in the second adgree. Nebraska: University of Nebraska press.