کاربست آینده پژوهی در برنامه‌ریزی فضایی سکونتگاهها مطالعه موردی بخش گرمادوز و بخش مرکزی شهرستان خدافرین

فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی

دوره 15، شماره 4 - شماره پیاپی 60، مهر 1402، صفحه 1-29   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

اسمعیل دلیر^{* 1}؛ جواد رزمی²؛ بهرام ایمانی³؛ رضا منافی آذر⁴

¹مربی، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²پژوهشگر، دکتری جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

³دانشیار، گروه جغرافیا، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

⁴دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

آینده پژوهی در سطح محلی نوعی آینده­نگاری است، که با ضرورت برنامه­ریزی جامع توسعه و پیش­بینی آتی در محدوده خاص و در سطح یک ناحیه با هدف اتخاذ تصمیمات معین برای تحقق آینده مطلوب، تمرکز دارد. در همین راستا پژوهشی به روش توصیفی– تحلیلی و از نوع کاربردی با تاکید بر مشارکت پذیری و با هدف شناسایی عوامل کلیدی موثر بر وضعیت آینده مناطق روستایی در حوزه­های بوم­شناسی، کالبدی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و مدیریتی، آغاز شد. جامعه آماری  شامل کلیه ساکنین و جمعیت ساکن در بخش­های گرمادوز با دو دهستان و مرکزی با دو دهستان و مجموعا تعداد 104 آبادی است. نمونه آماری پژوهش بر پایه روش کوکران تعداد 377 نفر تعیین شد. پس از آنکه تعداد 96 سوال پژوهشی از نوع طیف لیکرت محقق ساخته در چارچوب 14 شاخص طراحی و تدوین شد، داده­های مورد نیاز با استفاده از عملیات میدانی در سطح 104 آبادی از طریق برگزاری جلسات گروه بحث و از طریق تشکیل هسته­های مشارکتی با استفاده از خبرگان محلی، نمایندگان گروه­های مختلف جمع­آوری گردید. و در نهایت شناسایی عوامل کلیدی موثر در جهت تدوین سناریوهای آینده و شناسایی پیشران­های توسعه بر وضعیت آینده به واسطه نرم افزارmic mac  و با تاکیه بر تحلیل عاملی، بعمل آمد. نتایج نشان داد که سه عامل: پایداری محیط زیست، حفاظت از منابع طبیعی، مدیریت زمین و تولیدات کشاورزی از طریق تحلیل اثرات متقابل/ ساختاری، به عنوان عوامل کلیدی منطقه مورد مطالعه، انتخاب و زیر متغیرهای هریک از این عوامل (استخراج شده از تحلیل عاملی) به عنوان برنامه­ها و پروژه­های پیشران تعیین شد.

کلیدواژه‌ها

کلمات کلیدی؛ آینده پژوهی؛ برنامه‌یزی فضایی؛ توسعه پایدار؛ شهرستان خدافرین

مراجع

منابع فارسی

بزاززاده، مهدی.، داداش­پور، هاشم.، مطوف، شریف. (1393). بررسی و تحلیل عوامل کلیدی موثر بر توسعه منطقه­ای با رویکرد آینده نگاری منطقه­ای، مطالعه موردی استان آذربایجان غربی. برنامه­ریزی فضایی، 2 (4)، 79-104.

پری­زادی، طاهر.، سوران مصطفوی، صاحب.، شاه محمد نژاد، سمیه. (1395). آینده­نگاری نظام سکونتگاهی در برنامه­ریزی سناریو مبنا، بهبود برنامه‌ریزی و آمایش منطقه­ای. آمایش سرزمین، 1 (16)، 81-110.

تقیلو، علی اکبر. (1393). سناریوهای آینده سکونتگاه­های روستای ایران. پژوهش و برنامه­ریزی روستای، 1 (5)، 83-96.

زالی، نادر. (1390). آینده نگاری راهبردی و سیاست گذاری منطقه­ای  با رویکرد سناریونویسی. مطالعات راهبردی، 4 (54)، 31-54.

زالی، نادر. (1392). آینده نگاری راهبردی در برنامه­ریزی و توسعه منطقه­ای. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی

زالی، نادر. (1398). آینده­ نگاری منطقه­ای بازتعریف آینده­ پژوهانه از فرایند برنامه­ریزی منطقه­ای. آینده­پژوهی ایران، 1 (4)، 263- 288.

زبردست، اسفندیار. (1396). کاربرد روش تحلیل عاملی اکتشافی در برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای، مورد پژوهی سنجش وضعیت پایداری اجتماعی در کلان شهر تهران. هنرهای زیبا– معماری و شهرسازی، 2 (22)،  5-18.

زنگی­آبادی، علی.، حسینی­خواه، حسین.، قاسمی، محمدرضا. (1399). برنامه­ریزی توسعه منطقه­ای بر پایه روش آینده پژوهی تحلیل اثرات متقاطع و سناریو نویسی (مطالعه موردی استان کهگیلویه و بویراحمد). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 2 (52)، 657- 674.

زیپارو، آلبرتو.، اسدزاده، هانیه. (1399). آینده­پژوهی ساختار فضایی منطقه­ای در ایران (افق 2040). چشم انداز شهرهای آینده، 1 (1)، 37- 55.

جودی گل­لر، پویا.، مستوفی، وحید. (1394). آینده پژوهی: درآمدی بر تفکر سناریو در برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای. کنفرانس بین المللی دستاوردهای نوین در مهندسی عمران، معماری، محیط زیست و مدیریت شهری.

سازمان برنامه و بودجه، مرکز آموزش و پژوهش­های توسعه و آینده نگری. (1395). آشنایی با مبانی آینده پژوهی. www.dfrc

شکویی، حسین. (1393). جغرافیای کاربردی و مکتب­های جغرافیایی. تهران: آستان قدس رضوی.

خالقی، عقیل.، مجنونی توتاخانه، علی. (1400). آینده پژوهی برنامه­ریزی توسعه روستایی (مطالعه موردی شهرستان ورزقان). برنامه­ریزی منطقه­ای، 42 (11)، 137-153.

فیروزنیا، قدیر.، رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا.، بدری، علی. (1389). چشم­انداز و نظام مدیریت برنامه­ریزی توسعه کالبدی نواحی روستایی ایران. تهران: بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.

مداحی، محمد ابراهیم.، کاراوند، عباس. (1389). آینده نگاری و مدیریت آینده. تهران: هزاره ققنوس.

مقیمی، ابوالفضل. (1394). معرفت­شناسی اینده­پژوهی در رویکردهای نظری به برنامه­ریزی شهری، معماری و صنعت ساختمان. فصلنامه مدیریت شهری، 38 (14)، 75- 104.

موسوی، نجف.، سادات کهکی، فاطمه. (1396). آینده پژوهی در آمایش سرزمین. ارومیه: انتشارات دانشگاه ارومیه.

مهندسین مشاور پویش جامع. (1396). طرح توسعه پایدار منظومه­های روستایی شهرستان خدا آفرین.

References

Abbasi, D Arcade, J., Godet,M., Meunier, F., Roubelat, F. (2003) Structural Analysis with the MICMAC Method & Actors Strategy with MACTOR Method, AC/UNU Millennium Project: Futures Research Methodology, V2.0, AC/UNU, Washington, DC.

Bezazzadeh, M., Dadashpour,H., Motuf, Sh. (2013). Investigating and analyzing the key factors affecting regional development with a regional foresight approach, a case study of West Azarbaijan province. Spatial Planning, 2(4), 79-104.(In Persian)

Bite, D., & Kruzmetra, Z. (2016). Social Practices of Rural Population for Renewal of Society in Latvia. In International conference" New challenges of economic and business development–2016: society, innovations and collaborative economy", proceedings of reports, Riga, University of Latvia (pp. 113-124).

Bite, D., & Kruzmetra, Z. (2016). Social Practices of Rural Population for Renewal of Society in Latvia. In International conference" New challenges of economic and business development–2016: society, innovations and collaborative economy", proceedings of reports, Riga, University of Latvia (pp. 113-124).

Comprehensive survey consulting engineers. (2016). Sustainable development plan of rural systems of Khoda Afarin city.(In Persian)

De Paula, Á. (2020). Econometric models of network formation. Annual Review of Economics, 12, 775-799.

Demirbilek, M.,& Koç, D.(2019). Using Computer Simulations and Games in Engineering Education: Views from the Field.In ICTERI Workshops (pp. 944-951).

Dixon, T. J., Karuri-Sebina, G., Ravetz, J., & Tewdwr-Jones, M. (2023). Re-imagining the future: city-region foresight and visioning in an era of fragmented governance. Regional Studies, 57(4), 609-616.

Dzikuć, M., Edl, M., & Dzikuć, M. (2023). Opportunities And Threats to the Development of Renewable Energy in Rural Areas in the Czech Republic and Poland.

Ewelina, R. and Marc, D., (2018). 3D reconstruction from multi-view VHR-satellite images in MicMac, ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, Vol. 139.

Firouznia, Q., Ruknaddin Eftekhari, A., Badri, A. (2010). Perspective and management system of physical Development  planning in rural areas of Iran. Tehran: Islamic Revolution Housing Foundation. (In Parsian)

Gebremariam, G. H. (2006). Modeling small business growth, migration behavior, local public services and household income in Appalachia: A spatial simultaneous equations approach.

Godet, M. (2000).The art of scenarios and strategic planning: tools and pitfalls. Technological forecasting and social change, 65(1),3-22.

Jones, L.Grist, N., Ludi, E., & Carabine, E. (2014).Planning for an uncertain future: Promoting adaptation to climate change through flexible and forward-looking decision making.

Jodi, G., Mostofi, W. (2014). Future studies: an introduction to scenario thinking in urban and regional planning.International conference of new achievements in civil engineering, architecture, environment and urban management. (In Persian)

Liu,Y., & Zhou, Y. (2021).Territory spatial planning and national governance system in China. Land Use Policy, 102, 105288.

Khaleghi, A., Majnoni Totakhane, A. (2021).Future research of rural development planning (case study of Varzeghan city). Regional Planning, 42(11),137-153. (In Persian)

Xia,J. J., Qi, H., & Wang, Z. Q. (2012). Combination forecasting of power load based on polynomial trend extrapolation and ARIMA model. In  Advanced Materials Research (Vol. 546, pp. 357-362).

Khetib, S. M. B., & Zemri, B. E. (2023). The Role of Foresight in Achieving Sustainable Development: The Model of Finland. les cahiers du mecas, 19(1), 17-32.

Kumar, K.,& Arsh, B. (2022). Explaining the principles of  a child-friendly city with the approach of upgrading the urban environment by the Delphi method. Journal of Urban Management and Energy Sustainability, 3(1), 65-75.

Maddahi, M., Karavand, A.(2010). Foresight and future management. tehran: Hazare Phoenix. (In Parsian)

Moghimi, A. (2014). Epistemology of future research in theoretical approaches to urban planning, architecture and construction industry.Urban Management Quarterly, 38(14),75-104. (In Persian)

Mousavi,N., Sadat Kohki, F. (2016). Future research in the study of land. Urmia: University urmia. (In Parsian)

Moreno -Monsalve,N., Delgado -Ortiz, M., Rueda-Varón, M., & Fajardo-Moreno, W. S. (2023). Sustainable Development and value Creation, an Approach from the Perspective of project management. Sustainability,15(1), 472.

Naimi keyomars, muhammadreza pormuhammadi, (2016). shenasai avamele kelidi moasser bar ayandehe sokonatgahhaye frodast shahriye sanandaj ba takid bar karborde ayandeh pajohi, faslnamehe motaleate shahri, shomarehe 20, 53-63.

Panadero, E.,& Lipnevich, A. A. (2022). A review of feedback models and typologies: Towards an integrative model of feedback elements.Educational Research Review, 35,100416.

Parizadi, T., Soran Mostafavi, S., Shah Mohammad Nejad, S. (2015). Foresight of the  residential  system in the planning of the base scenario, improvement of planning and regional planning. country planning. 1(16), 81-110. (In Persian)

poyesh jame consulting engineers. (2016). Sustainable development plan of rural systems of Khoda Afarin city.

Program and  Budget Organization, Development and Foresight Education and Research Center. (2015). Getting to know the basics of future research, www.dfrc

Roseland,M(1997).Toward Sustainable Communities.Resources of Citizens and their Governments. Gabriola Island.BC: New society publishers.

Rodriguez, M., & Hilderink, H. (2023). Scenario Development Using Foresight Studies.

Shakoui, H. (2014). Applied Geography and Geographical Schools. tehran: Qods Razavi Province. (In Parsian)

Silvestre,B. S., & Ţîrcă, D. M. (2019). Innovations for sustainable development: Moving toward a sustainable future. Journal of Cleaner Production,208,325-332.

Taghilo, A. (2013). Future scenarios of  Iranian village settlements. Village Research and  Planning.5(5), 83-96. (In Persian)

Tebaldi, C., Debeire, K., Eyring, V., Fischer, E., Fyfe, J., Friedlingstein, P.,& Ziehn, T. (2021). Climate model projections from the scenario model intercomparison project (ScenarioMIP) of CMIP6. Earth System Dynamics, 12(1), 253-293.

Wiebe, K., & Gotor, E. (2023). Foresight Partnership Forum: Forum report.

Yu, H., Du, S., Zhang, J., & Chen, J. (2023). Spatial Evolution and Multi-Scenario Simulation of Rural “Production–Ecological–Living” Space: A Case Study for Beijing,China.ustainability, 15(3), 1844.

Zali, N. (2011). Strategic planning and regional policymaking with a scenario approach. Strategic studies.4(54), 31-54. (In Persian)

Zali, N. (2012). Strategic foresight in regional planning and development. tehran: Strategic Studies Research.(In Persian)

Zali, N. (2018). Regional foresight is a futuristic redefinition of the regional planning process. Iran's Future Studies, 1(4),263-288. (In Persian)

Zabardast, A. (2016). The application of exploratory factor analysis method in  urban and regional planning, the case study of social sustainability in Tehran metropolis. Fine Arts - Architecture and Urban Planning. 2(22), 18-5. (In Persian)

Zangiabadi, A., Hosseinikhah, H.,Ghasemi, M. (2019). Regional development planning based on the future research method of cross-effects analysis and scenario writing (case study of Kohgiluyeh and Boyer Ahmad provinces). Researches of Human Geography. 2(52), 657-674. (In Persian)

Ziparo, A., Asadzadeh, H. (2019).Future research of regional spatial structure in Iran (Horizon 2040). Vision of future cities,1(1),37-55. (In Persian).