بررسی سیر تحول واژه‌هایی از فارسی باستان و میانه در گویش تالشی عنبران و مقایسۀ آن با فارسی نو

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 5، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 40، تیر 1402، صفحه 115-129   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/irll.2023.1978620.1542

نویسندگان

یدالله نصراللهی^{* 1}؛ مهناز نظامی عنبران²

¹دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

²دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

چکیده

گویش تالشی ادامۀ طبیعی و تحول‌یافتۀ زبان­‌های دورۀ میانه و باستانی ایران است. عده‌ای از پژوهشگران، این گویش را از گویش‌‎های زبان آذری و عده‌­ای آن را زبانی که ریشه در زبان­ مادی دارد، به حساب می­‌آورند. این گویش به سه دستۀ شمالی، مرکزی و جنوبی تقسیم می‌­شود که در این بین، لهجۀ عنبرانی در گروه لهجه‎‌‌های تالشی شمالی قرار دارد. این لهجه تا به امروز واژه‌های بسیاری از فارسی باستان و میانه را در درون خود حفظ کرده و در سطوح آوایی، واژگانی و دستوری، دارای ویژگی­‌هایی است که نتایج بررسی دقیق آن­‌ها می‌­تواند خدمت شایانی به حوزۀ زبان فارسی داشته باشد و به پژوهشگران این عرصه یاری رساند. در پژوهش حاضر، که بر اساس بررسی سیر تحول تاریخی، آوایی و واج‌­شناسی تعدادی از واژه‎‌‌های تالشی عنبرانی از دورۀ فارسی باستان و میانه و مقایسۀ آن­‌ها با فارسی نو و معیار، نگاشته شده است، می‌­توان گفت که این واژه‌‎‎ها در درون این لهجه چندان دچار تحول آوایی و ابدال نشده‌‎اند و به همین دلیل، شباهت و قرابت این واژه‎‌‌ها در لهجۀ مذکور به فارسی باستان و میانه بیشتر از فارسی نو و معیار است و این امر از دیرینگی و اصالت لهجۀ عنبرانی حکایت دارد.

کلیدواژه‌ها

واج؛ فارسی باستان؛ فارسی میانه؛ گویش تالشی؛ لهجۀ عنبرانی؛ فارسی نو

مراجع

- ابوالقاسمی، محسن(1385). تاریخ زبان فارسی. تهران: سمت.

- افشار، ایرج(1368). زبان فارسی در آذربایجان. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.

- بارتلمه،کریستین(1384). تاریخچۀ واج‌های ایرانی. ترجمۀ واهه دومانیان. تهران  پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- بازن، مارس(1367). طالش منطقه‌ای قومی در شمال ایران. ترجمۀ مظفر امین فرشچیان. مشهد: آستان قدس رضوی.

- باقری، مهری(1380). واج‌شناسی تاریخی زبان فارسی. تهران : قطره.

- باقری، مهری(1376). تاریخ زبان فارسی. تهران: نشر قطره.

- جهانبخش، فرهنگ(1383). تاریخ زبان فارسی. تهران: فرهنگ.

- خانبابازاده، افشین.(1398). بررسی ادبیات شفاهی گویش تالشی شمالی در منطقۀ عنبران. پایان‌­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه تبریز.

- رضایی باغ بیدی، حسن(1381). مجموعه مقالات نخستین هم‌اندیشی گویش‌شناسی ایران. تهران: نشر آثار.

- رضایتی کیشه خاله، محرم(1387).  نمودهای اجتماعی و مردم‌شناختی در گویش تالشی. گویش‌شناسی. 5(1)، 55-79

- رودیگر، اشمیت(1393). راهنمای زبان­‌های ایرانی. ترجمه حسن رضایی باغ بیدی. تهران: ققنوس.

- ریاحی، محمد امین(1375). نزهة المجالس. تهران: علمی.

- زرشناس، زهره(1382). زبان و ادبیات ایران باستان. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

- سبزعلیپور، جهاندوست(1391). تاتی، تالشی و گیلکی. رشت: دانشگاه گیلان.

- عبدلی، علی(1369). تات‌ها و تالشان. تهران: ققنوس.

- فره وشی، بهرام(1381). فرهنگ فارسی به پهلوی. تهران: دانشگاه تهران.

- فنایی، مژگان، حاجیانی، فرخ، و محمودی، محسن(1401). بررسی ریشه‌‎شناسی چند واژه در گویش بابلی. ادبیات و زبان‎‌های محلی ایران‌زمین، 12(2)، 99-129.doi: 10.30495/IRLL.2022.1940188.1471

- کسروی، احمد(1383). آذری یا زبان باستان آذربایجان. تهران: خورشید آفرین.

- مکنزی، د.ن.(1373). فرهنگ زبان پهلوی. مترجم مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

- مولایی، چنگیز(1387). راهنمای زبان فارسی باستان. تهران: انتشارات نارمک.

- ناتل خانلری، پرویز(1365). تاریخ زبان فارسی. جلد اول. تهران: نشرنو.

- هوبشمان، هانریش(1386). تحول آوایی زبان فارسی. ترجمۀ بهزاد معینی سام. تهران: امیرکبیر.

- Reichelt,Hans )1968.( Avesta Reader. De Grunter Berlin