کاوش اثرگذاری «رابطه مرکز - پیرامون» بر ظهور و تداوم «قوم گرایی» در ایران معاصر: مطالعه موردی شمال غرب کشور

مطالعات جامعه شناسی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 04 شهریور 1402

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jss.2023.1985096.1555

نویسندگان

محرمعلی عرفانی¹؛ مالک ذوالقدر^{* 2}؛ مهدی خوش خطی³

¹دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی: گرایش مسائل ایران، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان،

²استادیار، گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی زنجان، ایران.(نویسنده مسئول)[e-mail]

³استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی زنجان، ایران

چکیده

جنبش «اتنیسیسم» (در برابر «اتنوسنتریسم» گروه قومی مسلط در ایران) در قالب «ناسیونالیسم پیرامونی» بخش مهمی از حیات سیاسی در شمال‌غرب را تشکیل می دهد. این پژوهش با روش تحقیق تاریخی - کتابخانه ای و متدولوژی تئوریک - کیفی در پی این هدف است که ریشه ها و علل رویدادهای سیاسی شدن تفاوت های فرهنگی، نژادی، زبانی و منطقه ای در شمال‌غرب دورۀ معاصر را در هر دو رهیافت «کهن» و «مدرن» دربارۀ قومیت و ناسیونالیسم جستجوکند. تبیین جریان های سیاسی قومی ملی آذربایجانی، رهیافت های پیچیده تری را درخصوص مسئلۀ ملیّت و ملّت «به طور عام» و ناسیونالیسم و قوم گرایی «به طور خاص» می طلبد. لذا براین اساس، یکی از نظریه‌های مدل علمی «مایکل هشتر» (به عنوان یک مدل مطلوب) با تبیین ساختاری (یعنی تأثیر وجود رابطۀ مرکز پیرامون) برای تحلیل قوم گرایی در آذربایجان، استخوان بندی و مسیر مقاله را تشکیل می‌ دهد. مقالۀ پیش رو تنوعات قومی، فرهنگی و هویتی در ایران را نعمتی بزرگ می داند. زیرا بقا، تداوم و عرض اندام ایران در صحنه های مختلف، قائم به تنوعات آن می باشد. هرچند که در سدۀ اخیر درخت تناور هستیِ فرهنگ و هویت متکثر ایرانی از زخم هایی با منشأ «درونی» و «بیرونی» بر خود می پیچد. یافته های حاصل شده مقاله، اثرگذاری بلاواسطه شاخص ها و متغیرهای برآمده از نظریۀ مرکز-پیرامون در ظهور و تداوم تحولات ناسیونالیستی و قوم گرایانه در آذربایجان در سدۀ اخیر را به وضوح نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

رابطة مرکز-پیرامون؛ قوم‌گرایی؛ استثمار؛ محرومیت؛ سیاست های قومی

مراجع

آبراهامیان، یارواند (1384)، )ایران بین دو انقلاب؛ از مشروطه تا انقلاب اسلامی(، ترجمۀ احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی، چاپ یازدهم، تهران، نشر نی.

آندرسون، بندیکت (۱۳۹۳)، «اجتماع­های خیالی (جماعت­های­تصوری)»، ترجمۀ محمد محمدی، تهران: نشر رخداد نو.

اسمیت، برایان کلایو (پاییز ۱۳۸۷)، (جهان سوم: نظریه­های توسعه و دگرگونی سیاسی)، ترجمۀ  امیراحمد حاجی­یوسفی و محمدسعید قائنی­نجفی، چاپ دوم، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی انتشارات وزارت امور خارجه.

اسمیت، آنتونی دی (۱۳۸۳)، «ناسیونالیسم؛ نظریه، ایدئولوژی، تاریخ»، ترجمۀ منصور انصاری، تهران: مؤسسه مطالعات ملی - تمدن ایرانی.

اسپرویت، هندریک (۱۳۸۳)،«امپراتوری‌ها و امپریالیسم»، سرپرستان ترجمه: کامران فانی - محبوبه مهاجر، «دایرة ‌المعارف ناسیونالیسم»، جلد ۱، تهران: کتابخانۀ تخصصی وزارت امور خارجه.

احمدی، حمید (۱۳۹۵)، (قومیت و قوم­گرایی در ایران: افسانه و واقعیت)، چاپ دوازدهم، تهران: نشر نی.

اصغرزاده، علیرضا (2007م/1386ش)، (ایران و چالش تنوع: بنیادگرایی اسلامی-راسیسم آریائیستی و مبارزات دموکراتیک)، چاپ اول، کانادا: دانشگاه تورنتو.

ائلچی­بیگ (قدیراوغلو)، ابوالفضل (1997م/1376ش)، «بوتوو آذربایجان یولوندا (در راه آذربایجان واحد)»، باب (بوتوو آذربایجان بیرلیگی) تشکیلاتی یایین ائوی.

برنجیان، سکینه (۱۳۸۵)، (ادبیات آذری و فارسی در آذربایجان ایران در سدۀ بیستم)، ترجمۀ اسماعیل فقیه، تهران: انتشارات مرکز.

برتون، رولان (۱۳۹۹)، (قوم­شناسی سیاسی)، ترجمۀ ناصر فکوهی، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.

 بیجارلی، سهند (۱۳۹۷)، (استعمار داخلی آذربایجان جنوبی)، چاپ اول، تبریز: بی­نام.

خوبروی­پاک، محمدرضا (۱۳۹۱)، (نقدی بر فدرالیسم)، چاپ اول، تهران: پردیس دانش.

رحمان­زادۀ هروی، محمد (۱۳۹۳)، «نژاد، قوم و ملت در ایران»، چاپ اول، تهران: نشر کتاب آمه.

روزنامه فرهیختگان- 24 شهریور سال 1399 http://fdn.ir/45765

زارع کهنمویی، اصغر (۱۳۹۴)، (پایان تک­زبانی؛ سیزده گفتگوی پژوهشی دربارۀ حق زبان مادری)، چاپ اول، تبریز: نشر موغام.

الف، (دی ۱۳۹۴ ب)، (برابری و رفع تبعیض؛ پانزده گفتگوی پژوهشی دربارۀ حقوق قومیت­ها)، چاپ دوم، تبریز: نشر موغام.

ب، (زمستان ۱۳۹۴)، «خودشرقی­گرایی و بی­جاسازی؛ استفاده و سوءاستفاده از گفتمان آریایی­گرایی در ایران»، ترجمۀ علی‌محمد طرفداری، ایران­نامه، سال سی­ام، شماره ی ۴، صفحه ۱۰۴-143.

سعید، ادوارد (۱۳۷۱)، (شرق­شناسی)، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی، چاپ اول، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

شیفر، براندا (۱۳۸۱)، (مرزها و برادری؛ ایران و چالش هویت آذربایجانی)، ترجمۀ یاشار صدقیانی­آذر، ویراستار: سودا محسنی­نمین، چاپ اول، تهران: اولوس نشریه دانشجویی دانشگاه تهران.

ضیاء­ابراهیمی، رضا (1398)، (پیدایش ناسیونالیسم ایرانی؛ نژاد و سیاست بی­جاسازی)، ترجمۀ حسن افشار، چاپ سوم، تهران: انتشارات مرکز.

­عارف­قزوینی، ابوالقاسم (1923 م / 1302 ش)، (مجموعۀ اشعار)، چاپ برلین.

کاتم، ریچارد (۱۳۷۱)، (ناسیونالیسم در ایران)، ترجمۀ فرشتۀ سرلک، تهران: نشر گفتار.

کشاورزقاسم­آباد، بهمن (اسفند ۱۳۹۲)، (به سوی جامعه­شناسی سیاسی جدید)، چاپ اول، زنجان: چاپ سپهر.

کلهون، کریگ (۱۳۹۵)، (ملت‌ها مهم­اند؛ فرهنگ، تاریخ و رویای جهان­وطنی)، ترجمۀ محمدرضا فدایی، تهران: شیرازۀ کتاب.

گوتسه، دیوید (۱۳۸۳)، «نظریۀ تکاملی»، سرپرستان ترجمه: کامران فانی- محبوبه مهاجر، «دایرة­المعارف ناسیونالیسم»، جلد ۲، تهران: کتابخانۀ تخصصی وزارت امور خارجه.

گیدنز، آنتونی (۱۳۷۹)، (جامعه­شناسی)، ترجمۀ منوچهر صبوری، چاپ ششم، تهران: نشر نی.

ماتیل، الکساندر (زمستان ۱۳۸۳)، (دایرة­المعارف ناسیونالیسم)، سرپرستان ترجمه: کامران فانی- محبوبه مهاجر، جلد اول (مفاهیم اساسی آ-خ)، تهران: ناشر کتابخانۀ وزارت خارجه.

الف( 1383).

ب، (1383).

مرکز آمارایران، 1996 م / 1375 ش)، «سالنامۀ آماری ۱۳۷۵»، تهران: مرکزآمار.

میری­مینق، سیدجواد (۱۳۹۷)، (تأملی دربارۀ ایران: واکاوی هویت، ملیت، ایرانیت و سیاست­گذاری­های زبانی)، چاپ اول، تهران: نشر نقد فرهنگ.

نفیسی، ابراهیم (۱۳۹۶)، (استعمار (2)): رهایی ملی و برون­رفت از استعمار فارس»، چاپ اول، تبریز، ناشر: کمیتۀ نشر تشکیلات مقاومت ملی آذربایجان (دیره­نیش).

وویاچیچ، ولیکو (۱۳۸۳)، «جامعه­شناسی، ترجمۀ محبوبۀ مهاجر، (دایرة­‌المعارف ناسیونالیسم)»، جلد اول، تهران، نشر: وزارت امور خارجه.

  Aghazadeh, A(Alireza),)2010 Aygust2019), “the anatomy of Iranian racism: reflections outroot causes of south Azerbaijan’s resistance movement”, in (www.Achiq.org.olayLar; www.eldeniz.com).

  Gudykunst, William B (1994), “Bridging Japanese/North American differences, (communicating Effectively in multicultural contexts)”, p: sage publications.

A, (1988), “Language and Ethnic Identity”, P: multilingual matters, Ltd.

   Hechter, Michael (1985),” Internal colonialism”, U.S.A university of California press.

  Nagel, Joanne and olzak, Susan (1982).” Ethnic mobilization in the new and old states”, p.128.

  https://telegram.me.aydinliq, 31 march 2017.

  https://t.me/bildirish channel. 10 may2020.

  https://t.me/ghader Kiyani. 25 december 2018