تأثیر ویژگی‌های حسابرس و ساختار هیئت‌مدیره بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌‌های مالی شرکت‌های تجاری

قضاوت و تصمیم گیری در حسابداری

دوره 2، شماره 7، مهر 1402، صفحه 115-145   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jdaa.2023.705530

نویسندگان

کسری برزگر عباسپور¹؛ حسین اسلامی مفیدآبادی^{* 2}؛ مرضیه ابراهیمی شقاقی¹

¹گروه حسابداری و مدیریت، واحد شهریار، دانشگاه آزاد اسلامی، شهریار، ایران

²گروه حسابداری و مدیریت، واحد شهریار، دانشگاه آزاد اسلامی، شهریار، ایران.

چکیده

چکیده
کشف تقلب از دیرباز موردتوجه حسابرسان مستقل، داخلی و نهادهای حرفه‌ای بوده و بر همین اساس تأکید این نهادهای حرفه‌ای و استانداردهای حسابرسی بر اصلاح ساختار سازمانی، بهبود نظام حفاظت و نظارت داخلی و انجام حسابرسی‌های مداوم و منظم می‌باشد تا از این طریق، احتمال وقوع تقلب کاهش و اعتبار گزارش‌های مالی افزایش یابد. باتوجه ‌به این که در سال‌های اخیر رشد فزاینده‌ای راجع به تقلب در گزارشگری مالی شرکت‌ها در جهان اتفاق افتاده است، در پژوهش حاضر تأثیر عوامل درون‌سازمانی (ساختار هیئت‌مدیره) و برون‌سازمانی (ویژگی‌های حسابرس) بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌‌های مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسی شده است. برای این منظور از داده‌های 160 شرکت منتخب استفاده شده است. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش رگرسیونی داده‌های تابلویی با رویکرد لاجیت استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که عوامل درون‌سازمانی مورد بررسی در این پژوهش بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران اثرگذار بوده است. همچنین، مشاهده می‌شود که عوامل برون‌سازمانی موردنظر پژوهش نیز بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران اثرگذاری معنادار داشته است.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: ویژگی‌های حسابرس؛ ساختار هیئت‌مدیره؛ صورت‌‌های مالی؛ احتمال وقوع تقلب

اصل مقاله

 

https://doi.org/10.30495/jdaa.2023.1977497.1071

 

 

تأثیر ویژگی‌های حسابرس و ساختار هیئت‌مدیره بر احتمال وقوع تقلب

 در صورت‌‌های مالی شرکت‌های تجاری

 

 

تاریخ دریافت: 21/04/1402                  تاریخ پذیرش: 10/06/1402

کسری برزگر عباسپور[1] حسین اسلامی مفیدآبادی*[2] مرضیه ابراهیمی شقاقی[3]

 

چکیده

کشف تقلب از دیرباز موردتوجه حسابرسان مستقل، داخلی و نهادهای حرفه‌ای بوده و بر همین اساس تأکید این نهادهای حرفه‌ای و استانداردهای حسابرسی بر اصلاح ساختار سازمانی، بهبود نظام حفاظت و نظارت داخلی و انجام حسابرسی‌های مداوم و منظم می‌باشد تا از این طریق، احتمال وقوع تقلب کاهش و اعتبار گزارش‌های مالی افزایش یابد. باتوجه ‌به این که در سال‌های اخیر رشد فزاینده‌ای راجع به تقلب در گزارشگری مالی شرکت‌ها در جهان اتفاق افتاده است، در پژوهش حاضر تأثیر عوامل درون‌سازمانی (ساختار هیئت‌مدیره) و برون‌سازمانی (ویژگی‌های حسابرس) بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌‌های مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران بررسی شده است. برای این منظور از داده‌های 160 شرکت منتخب استفاده شده است. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش رگرسیونی داده‌های تابلویی با رویکرد لاجیت استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که عوامل درون‌سازمانی مورد بررسی در این پژوهش بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران اثرگذار بوده است. همچنین، مشاهده می‌شود که عوامل برون‌سازمانی موردنظر پژوهش نیز بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران اثرگذاری معنادار داشته است.

واژه‌های کلیدی: ویژگی‌های حسابرس، ساختار هیئت‌مدیره، صورت‌‌های مالی، احتمال وقوع تقلب.

1- مقدمه

2-مبانی نظری و پیشینه پژوهش

2-1- نقش و جایگاه احتمال وقوع تقلب در صورت‌‌های مالی

واحدهای تجاری در سرتاسر جهان برای رشد و توسعه نیازمند تأمین مالی هستند. با این‌ وجود، سرمایه‌گذاران بالقوه تنها در آن دسته از واحدهای تجاری سرمایه‌گذاری می‌کنند که از سلامت مالی و قابلیت رشد و توسعه برخوردار باشند. گزارش‌های مربوط به حساب‌های مالی سالیانه و سایر اطلاعات در دسترس عموم واحدهای تجاری درک سرمایه‌گذاران در رابطه ‌با چگونگی اداره امور شرکت را بهبود می‌بخشد. با توجه ‌به این‌که این گزارش‌ها تحت الزامات قانونی شدید و استانداردهای حسابداری تهیه می‌شوند و موضوع مورد رسیدگی حسابرسی مستقل نیز هستند، سرمایه‌گذاران برای کسب اطمینان مجدد نسبت به دوام مالی واحدهای تجاری به این گزارش‌ها می‌نگرند (چنا و همکاران^[4]، 2020). در جایی‌که، رسوایی‌های حسابداری در سال‌های اخیر در سطح عموم به‌طور گسترده‌ای انتشار یافته و موجب شده است توجه بیشتری به واحد حسابرسی داخلی به‌عنوان عامل مهم در ایجاد گزارشگری مالی برون‌سازمانی دارای کیفیت شود (گنجی و همکاران، 1402). با این‌حال، سقوط شرکت‌های بسیاری (مانند اندرون، ورد کام و گلوبال کراسینگ) اثربخشی حاکمیت شرکتی، کیفیت گزارش‌های مالی و قابلیت اعتماد کارکردهای حسابرسی را با تردید همراه ساخت. این موارد تقلب در صورت‌های مالی، نگرانی‌های جدی را درباره؛ اثربخشی حاکمیت شرکتی، صداقت و رفتار اخلاقی مدیران ارشد به‌ویژه زمانی که آن‌ها متهم به دستکاری حساب‌ها شده‌اند، کفایت و اثربخشی مهار‌های داخلی، قابلیت اتکای گزارش‌های مالی، کیفیت حسابرسی و درستی بازارهای سهام به همراه داشتند (رضایی، 2015). گوئل و گانگولی^[5] (2012)، تقلب‌های صورت‌های مالی را به‌عنوان یک تحریف عمدی یا حذف مبالغ و اطلاعات افشا شده در صورت‌های مالی با هدف فریب‌دادن استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی تعریف نموده‌اند. یکی دیگر از تعاریف تقلب صورت‌های مالی، ارائه اطلاعات نادرست عمدی درباره وضعیت مالی شرکت، با ارائه نادرست عمدی یا حذف مبالغ یا اطلاعات افشا شده در صورت‌های مالی برای فریب‌دادن استفاده‌کنندگان است (صباو، 2012؛ انجمن بازرسان رسمی تقلب، 2014). از این‌رو، حضور تقلب به‌عنوان عاملی بحران‌زا در عرصه مالی، تهدیدی جدی برای اعتماد عمومی به اطلاعات مالی و فرآیند گزارشگری مالی محسوب می‌شود و هزینه‌ها و پیامدهای سنگینی برای گروه‌های مختلف به دنبال دارد (خوشبخت و همکاران، 1401). در این پژوهش احتمال وقوع تقلب در صورت‌‌های مالی بر اساس مرور مبانی نظری و پیشینة تجربی مرتبط با پژوهش حاضر به‌عنوان متغیر وابسته شناسایی و در مدل تجربی پژوهش نیز ارایه و نحوۀ محاسبه عملیاتی آن نیز در قسمت روش‌شناسی پژوهش حاضر ارایه شده است.

 

 

2-2-نقش و جایگاه حاکمیت شرکتی بر احتمال وقوع تقلب (عوامل درون‌سازمانی)

در استاندارد حسابرسی شماره 74 ایران و بیانیه استاندارد حسابرسی^[6] شماره 33 آمریکا (انجمن حسابداران رسمی آمریکا^[7]، 2002) مجموعه‌ای از شرایط و موقعیت‌هایی که می‌توانند زنگ خطری برای احتمال ارتکاب تقلب باشند، تحت عنوان "عوامل خطر تقلب" معرفی شده‌اند (رئیسی نافچی و دستگیر، 1398: 28). به‌طورکلی عوامل درون‌سازمانی می‌تواند شامل مواردی نظیر ساختار سازمانی (رابینز، 1982)، فرهنگ‌ سازمانی (ویکس و همکاران، ترجمه روشندل اربطانی، 1388، ص 91)، عوامل مادی و سرمایه‌ای (پرایس، ترجمه روشندل اربطانی و پاکیل، 1388، ص 103)، منابع انسانی (ویلیام،1990،ص162) و غیره باشد. در این پژوهش عوامل درون‌سازمانی مؤثر بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌‌های مالی بر اساس مرور مبانی نظری و پیشینة تجربی مرتبط با پژوهش حاضر (ساختار هیئت‌مدیره) به‌عنوان متغیر مستقل شناسایی و و نحوۀ محاسبه عملیاتی آن نیز ارائه شده است.

بر اساس دیدگاه نظریۀ نمایندگی، مشکلات نمایندگی بین مالک و نماینده، مبنایی برای حاکمیت شرکتی است. سرمایه‌گذاران، «مالکان» شرکت هستند که با ارائه منابع (بدهی یا سرمایه) شرکت را راه‌اندازی و مدیریت روزانۀ آن را به مدیران حرفه‌ای به‌عنوان «نماینده» واگذار می‌کنند. جدایی مالکیت از کنترل، مزایایی مانند مدیریت تصمیم‌های تأمین مالی و سرمایه‌گذاری افراد حرفه‌ای و متخصص دارد؛ اما ظرفیت ایجاد مسائل نمایندگی را نیز دارد. تقلب در صورت‌های مالی، یکی از موارد مسأله نمایندگی است که مدیران با ارائه اطلاعات گمراه‌کننده به مالکان، درصدد بیشینه‌کردن منافع شخصی خود هستند؛ از این‌رو، فعالیت‌های مدیران ارشد با عواملی محدود می‌شود که حاکمیت شرکت‌های تحت مدیریت آن‌ها را تشکیل و تحت تأثیر قرار می‌دهد (بهادری و سرلک^[8]، 2020). سازوکارهای حاکمیت شرکتی می‌تواند به‌منظور بررسی کیفیت گزارشگری مالی، برای مثال میزان گرایش شرکت به مدیریت سود یا تقلب در صورت‌های مالی، مورداستفاده قرار بگیرد. همچنین، پژوهش‌های پیشین نشان می‌دهند که سازوکارهای حاکمیت شرکتی خوب خطر وقوع تقلب را کاهش و مشکلات نمایندگی را نیز مهار می‌کنند و در نتیجه این اطمینان حاصل می‌شود که مدیران در جهت منافع سهامداران فعالیت می‌نمایند. اگر ترکیب هیئت‌مدیره، وظیفه دوگانه مدیرعامل و ترکیب شورای حسابرسی به‌عنوان عوامل اصلی حاکمیت شرکتی در نظر گرفته شود، با تشریح آن‌ها به‌خوبی مشخص می‌شود که نظام حاکمیت شرکتی مؤثر می‌تواند احتمال ارتکاب تقلب را تا حد زیادی کاهش دهد.

هیئت‌مدیره: هیئت‌مدیره را سهامداران شرکت و برای نظارت بر مدیریت آن انتخاب می‌کنند. هیئت‌مدیره چهار نقش مرتبط با هم دارد: تعیین مسیر، ساماندهی منابع لازم، نظارت بر اقدامات انجام‌شده و ارزیابی نتایج برای بهبود عملکرد آتی با اصلاح مسیر. این نقش‌ها برای دستیابی به دو هدف مهم لازم است که آن اهداف نیازمند تعادل است؛ اما اغلب با یکدیگر تضاد دارند: مهار عملکرد مدیریت و ایجاد ارزش. چنان‌چه تأکید حاکمیت شرکتی بر ایجاد ارزش باشد، مدیران افزایش خطر را نادیده خواهند گرفت و درصورتی‌که تأکید آن بر نظارت و کنترل باشد، نوآوری و رشد آسیب خواهد دید (نورد برگ، 2019). این کارکردها با نسبت مدیران موظف عضو تیم مدیریت و نسبت مدیران غیرموظف در ارتباط است که ممکن است نمایندۀ خریداران عمدۀ شرکت، عرضه‌کنندگان یا مدیران ارشد شرکت دیگری باشند. موضوع مهم، استقلال هیئت‌مدیره برای حصول اطمینان از موازنۀ قدرت و پاسخگویی سیستم است. استقلال هیئت‌مدیره با نسبت اعضای غیرموظف هیئت‌مدیره به کل اعضای هیئت‌مدیره اندازه‌گیری می‌شود. مدیران موظف با شناختی که از شرکت و پروژه‌های آن دارند، هیئت‌مدیره را در درک جزئیات جنبه‌های مختلف کسب‌وکار شرکت یاری می‌رسانند. در مقابل، مدیران غیرموظف با تخصص و عینیت لازم، امکان سوء استفادۀ مدیریت را از منابع شرکت کاهش می‌دهند. از دیدگاه نظریۀ نمایندگی، مدیران غیرموظف، نقشی نظارتی در هیئت‌مدیره دارند و با افزایش تعداد اعضای غیرموظف در هیئت‌مدیره، نظارت آن‌ها اثربخشی بیشتری دارد و این‌گونه فرصت‌طلبی مدیریت کاهش و عملکرد شرکت بهبود می‌یابد (بوباکر و همکاران^[9]، 2022)؛ بنابراین، هیئت‌مدیره باید تصمیمات بی‌طرفانه‌ای در جهت اهداف شرکت اتخاذ کند. اعضای غیرموظف با احتمال بیشتری، به‌منظور حمایت از منافع سهامداران، فعالیت‌های مدیریت را ارزیابی و مهار می‌کنند؛ بنابراین باعث کاهش هزینه‌های نمایندگی و پیشگیری از تقلب می‌شود.

تمرکز مالکیت: بر اساس فرضیۀ نظارت فعال، حضور سهامداران عمده به نظارت بهتر بر مدیریت منجر می‌شود؛ زیرا آن‌ها تخصص و انگیزۀ بیشتری نسبت به سهامداران خرد برای نظارت بر مدیریت دارند و درنتیجه، با هزینۀ کمتری می‌توانند بر مدیریت نظارت کنند. این گروه از سهامداران ممکن است شامل افراد داخل شرکت، مؤسسات و یا هر سهامدار خارج از شرکت باشد که حداقل 5 درصد از سهام منتشرشدۀ شرکت را در اختیار دارد؛ ازاین‌رو، چنانچه یک گروه مشخص به اندازۀ کافی بزرگ شود که هزینه‌های مرتبط با کنترل شرکت را درونی کند، نظارت مقرون  ‌به‌صرفه بوده و درنتیجه، تمرکز مالکیت مهم است. هر یک از سهامداران ناظر بر عملیات مالی شرکت متحمل این هزینه‌ها خواهد شد. اما مزایای حاصل از اقدامات حاکمیت شرکتی تنها به نسبت حق جریان‌های نقدی کسب می‌شود. بنابراین، سهامداران خرد زمانی بهره خواهند برد که برای تأثیرگذاری بر اقدامات شرکت تلاشی نکنند و از تلاش‌های سهامداران بزرگ بهرۀ رایگان ببرند. سهامداران عمده با خرید سهام دیگر سهامداران، درصد مالکیت خود را در شرکت می‌توانند افزایش دهند و درنتیجه، با تصاحب شرکت به دنبال جایگزینی مدیریت باشند. از این‌رو، خطر تصاحب شرکت توسط سهامداران عمده نیز سازوکاری برای نظارت بر عملکرد مدیران است. سهامداران عمده توانایی بهتری برای کسب منفعت از نظارت‌های پرهزینه در مقایسه با سهامداران خرد دارند. زیرا بخش زیادی از منفعت حاصل از تصاحب را می‌توانند حفظ کنند (خواجوی و ابراهیمی، 1399).

مالکیت نهادی: مالکیت نهادی نشان‌دهندۀ سهام تحت مالکیت بانک‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های بازنشستگی، مؤسسات خیریه، اوقاف، شرکت‌های خصوصی، شرکت‌های بیمه و سایر مؤسساتی است که به‌عنوان امین دیگران، اوراق بهادار را خریدوفروش می‌کنند. برای توصیف رابطۀ مالکیت نهادی و ارزش شرکت، سه فرضیه مطرح است. بر اساس فرضیۀ نظارت کارا، سرمایه‌گذاران نهادی در مقایسه با سهامداران خرد، تخصص بیشتری دارند و با هزینۀ کمتری بر مدیریت نظارت می‌کنند. بنابراین، مطابق این فرضیه، رابطۀ بین مالکیت نهادی و تقلب در صورت‌های مالی منفی است. بر اساس فرضیۀ تضاد منافع، سهامداران عمده به دلیل سایر روابط تجاری سودآور با شرکت ناگزیر به همراهی مدیریت هستند؛ بنابراین منافع حاصل از آثار مثبت نظارت بر ارزش شرکت کاهش خواهد یافت. بر اساس فرضیۀ همسویی راهبردی، همکاری متقابل برای سرمایه‌گذاران نهادی و مدیریت سودمند است. این همکاری، آثار سودمند احتمالی ناشی از نظارت کارا را کاهش می‌دهد؛ بنابراین مطابق فرضیه‌های تضاد منافع و همسویی راهبردی، رابطۀ مالکیت نهادی و تقلب در صورت‌های مالی مثبت است (افلاطونی^[10]، 2019).

وظیفه دوگانه مدیرعامل: اگر مدیرعامل به طور همزمان رئیس هیئت‌مدیره هم باشد نمی‌تواند وظایف نظارتی خود را بدون درنظرگرفتن منافع شخصی خود انجام دهد. بنابراین، زمانی که این دو وظیفه بر عهده یک نفر قرار دارد احتمال ارتکاب افزایش می‌یابد. اغلب پژوهش‌های گذشته به این نتیجه رسیده‌اند که اگر مدیرعامل، رئیس هیئت‌مدیره باشد منجر به حاکمیت شرکتی ضعیف می‌شود. با اینکه پژوهش‌های گذشته با همه انواع تقلب به یک دید رفتار می‌کنند؛ ولی همه آن‌ها به دلیل حاکمیت شرکتی ضعیف نیستند؛ زیرا ممکن است این تقلب‌ها به نفع سهامداران باشد. درصورتی‌که شرکت عملکرد خوبی داشته باشد، نه‌تنها قیمت سهام افزایش می‌یابد؛ بلکه اعتبار شرکت در نظر تحلیلگران بالاتر می‌رود که به آن‌ها در تأمین مالی ارزان‌تر کمک می‌کند. این نتایج باعث افزایش ارزش سهام‌ (که مطلوب سهامداران بوده) می‌شود؛ بنابراین اگرچه حاکمیت شرکتی وسیله‌ای برای مهار مدیریت در جهت جلوگیری از عمل‌کردن به نفع خودش است، ولی برخی تقلب‌ها که ارزش سهام را افزایش می‌دهند ممکن است با حاکمیت شرکتی قوی هم کشف نگردند. از طرف دیگر تقلب‌هایی که به نفع مدیر و ضرر سهامداران موجود است می‌بایست با حاکمیت شرکتی قوی کشف شود. ترویل نیز که در پژوهش خود در سال 2011 میلادی این موضوع را مورد آزمون قرار داد نشان داد که تقلب‌هایی که به نفع سهامداران صورت می‌گیرند، تحت‌تأثیر حاکمیت شرکتی خوب قرار نمی‌گیرند (ویل^[11]، 2017).

سن هیئت‌مدیره: از دهه 1970 میلادی، طیف گسترده‌ای از تحقیقات نقش سن را در تصمیم‌گیری‌ها مورد بررسی قرار داده است. سه خط تحقیقاتی در این ‌رابطه وجود دارد. اولین مورد بر سن به‌عنوان یک ویژگی مهم جمعیت‌شناختی مرتبط با خطرپذیری در تصمیم‌گیری متمرکز شده است. به طور خاص، استدلال می‌شود که افراد سالخورده در نقطه‌ای از زندگی خود قرار می‌گیرند که امنیت مالی و شهرت شغلی برای آن‌ها بسیار مهم است. با نزدیک‌شدن به پایان دوره شغلی خود، افراد سالخورده اگر تصمیمات اشتباهی بگیرند، ضرر زیادی می‌کنند. بنابراین، افراد سالخورده، بیشتر محافظه‌کار هستند که این امر در کاهش انعطاف‌پذیری و خطرپذیری و افزایش مقاومت در برابر تغییر هنگام تصمیم‌گیری منعکس می‌شود. این منطق توسط شواهد تجربی زیادی پشتیبانی می‌شود. به عنوان مثال، ییم^[12] (2013) دریافت که با افزایش سن مدیرعامل شرکت، تمایل به تملک یک شرکت کاهش می‌یابد. ویرساما و بانتل^[13] (1992) دریافتند که میانگین سنی یک گروه مدیریت ارشد با تغییرات راهبرد شرکت ارتباط منفی دارد. کیان و همکاران^[14] (2013) دریافتند که سن مدیرعامل شرکت، فقط به‌عنوان یک متغیر کنترل، با نوآوری سازمانی رابطه منفی دارد. دسته دوم پژوهش‌ها بر تأثیر سن بر اثربخشی تصمیم‌گیری متمرکز است. از یک ‌طرف، افراد مسن تجربه کاری بیشتری دارند و سطح بالاتری از تخصص عمومی دارند. این خرد و تخصص، در طی یک دوره حرفه‌ای انباشته شده، ممکن است آن‌ها را قادر به تصمیم‌گیری مؤثر کند. از طرف دیگر، چون افراد مسن‌تر ترس بیشتری از زیان نسبت به افراد جوان‌تر دارند، با جستجوی اطلاعات بیشتر، تشخیص دقیق‌تر اطلاعات و دقت بیشتر و دقیق‌تر بودن، تصمیم‌گیری را با احتیاط بیشتری انجام می‌دهند. گول (2005) دریافت که میانگین سنی گروه مدیریت ارشد شرکت با عملکرد شرکت رابطه مثبت دارد. چنگ و همکاران (2010) دریافتند که میانگین سنی هیئت‌مدیره اثر مثبتی بر عملکرد شرکت دارد. دسته سوم پژوهش‌ها به بررسی تأثیر سن بر تصمیم‌گیری اخلاقی شرکت‌ها می‌پردازد. از آنجائی‌که افراد مسن مدت طولانی‌تری در معرض فرهنگ و آداب ‌و رسوم سنتی قرار می‌گیرند که معمولاً رفتار اخلاقی را تقویت می‌کنند، به‌احتمال قوی تصمیم‌های اخلاقی می‌گیرند. ده‌ها پژوهش تجربی از این استدلال حمایت کرده‌اند. به‌عنوان‌مثال، سینگاپاکدی و همکاران^[15] (1996) دریافتند که متخصصان مسن با احتمال بیشتری مسائل اخلاقی را تشخیص می‌دهند. دسهاپند^[16] (1996) دریافت که مدیران مسن نسبت به مدیران جوان احتمال بیشتری دارند که برخی اقدامات تجاری را غیر اخلاقی تلقی کنند. همچنین، هی و لیو^[17] (2010) در پژوهش خود دریافتند که میانگین سنی مدیران ارشد با میزان بازپرداخت مالی شرکت‌های مورد بررسی ارتباط منفی معناداری دارد (اوکیک^[18]، 2021).

کنترل داخلی: قانون سار بنز - آکسلی[19] (2002)، کمیته‌های حسابرسی را ملزم نموده که حداقل یک کارشناس مالی داشته باشند و  نقش کمیته‌ها را در تضمین استقلال حسابرس و نظارت بر مسئولیت‌های گزارشگری مالی شرکت‌ها تعیین می‌کند. تأثیر مطلوب کمیته حسابرسی شامل مواردی نظیر افزایش کیفیت اطلاعات مالی و افزایش اعتماد سرمایه‌گذار به کیفیت گزارشگری مالی و بازارهای مالی است (بدارد و گندرون^[20]، 2017). کمیته حسابرسی، کیفیت گزارش‌دهی خود را با نظارت گزارش‌دهی مالی، مهار داخلی و حسابرسی خارجی بهبود می‌بخشد (بدارد و گندرون، 2010). تحقیقات قبلی پیرامون اثربخشی کمیته حسابرسی دریافته است، کیفیت گزارش مالی یک مؤسسه بازرگانی با استقلال و تخصص مالی اعضاء کمیته حسابرسی افزایش می‌یابد (باکستر و کاتر، 2009؛ بدارد، کتورو و کورتیو، 2004؛ کلین، 2002؛ کریشنان و ویسواناتان، 2008). از این ‌گذشته، پژوهش‌های تجربی حاکی از این است حق‌الزحمه‌های حسابرسی برای مؤسسات بازرگانی دارای کمیته‌های حسابرسی دارای حداقل یک عضو دارای تخصص مالی، بالاتر است (اَبوت و دیگران، 2003). ابوت و دیگران (2003) اثبات کردند کمیته‌های حسابرسی دارای کارشناسان مالی به‌عنوان اعضاء خود، در صدد تضمین حسابرسی باکیفیت بالاتر و پوشش حسابرسی بیشتر هستند که منجر به حق‌الزحمه‌های حسابرسی بالاتر می‌شود. باتوجه ‌به انتشار مسائل حاکمیت شرکتی در مطبوعات و نشریه‌های علمی، به نظر می‌رسد وجود یک کمیته حسابرسی مؤثر، جایگزین حسابرسی خارجی باشد. نتایج پژوهش کریشنان و ویسواناتان (2009) نشان دادند که حسابرسان اثربخشی یک کمیته حسابرسی را قیمت‌گذاری می‌نماید. زیرا به مهار خطر و از این‌رو به خطر حسابرسی کلی مربوط است. پس از حفظ مشخصات متعدد هیئت‌مدیره و مؤسسه بازرگانی پی برده‌اند قیمت‌گذاری حسابرسی با کمیته‌های حسابرسی دارای اعضای با تخصص مالی و حسابداری، رابطه منفی دارد. بر عکس، وجود مدیران "دارای رویکرد مدیریتی نامتعارف" در کمیته‌های حسابرسی می‌تواند مانع مزایای داشتن یک کمیته حسابرسی مستقل و قابل‌اطمینان باشد و مدیران "دارای رویکرد مدیریتی نامتعارف" دارای تخصص مالی در کمیته‌های حسابرسی حاکی از این هستند که این کمیته ممکن است بر فرایند گزارش‌دهی مالی به طور مؤثری نظارت نداشته باشد و ممکن است نتواند رفتار گزارش‌دهی فرصت‌طلبانه‌ای را از سوی مدیریت بیابد. حسابرسان برای پرداختن به این خطر‌های درک شده، تلاش بیشتری را اعمال خواهند کرد و حق الزحمه‌های حسابرسی بالاتری را مطالبه می‌نمایند (حبیب و همکاران^[21]، 2019).

 

2-3-نقش و جایگاه ویژگی‌های حسابرسی مستقل بر احتمال وقوع تقلب

عوامل برون‌سازمانی (محیطی) می‌تواند به‌عنوان عوامل خطر مرتبط با شرایط بازار و صنعت باشد. این‌گونه عوامل بروز خطر تقلب به محیط اقتصادی و قانونی‌ای که واحد اقتصادی در آن فعالیت نموده نظیر، ‌سرعت تغییرات در صنعت (آسیب‌پذیری در مقابل تغییر سریع فناوری) بستگی دارد (رئیسی نافچی و دستگیر، 1398). در این پژوهش نیز عوامل برون‌سازمانی مؤثر بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌‌های مالی بر اساس مرور مبانی نظری و پیشینة تجربی مرتبط با پژوهش حاضر (ویژگی‌های حسابرس) به‌عنوان متغیر مستقل  در رابطه تجربی پژوهش شناسایی و ارایه شده که نحوۀ محاسبه عملیاتی آن نیز در قسمت روش‌شناسی پژوهش حاضر ارائه شده است.

زیرا، بر اساس دیدگاه اقتصادی/ مالی، واحدهای تجاری در سرتاسر جهان برای رشد و توسعه نیازمند تأمین مالی هستند. با این ‌وجود، سرمایه‌گذاران بالقوه تنها در آن دسته از واحدهای تجاری سرمایه‌گذاری نموده که از سلامت مالی و توانایی رشد و توسعه برخوردار باشند. گزارش‌های مربوط به حساب‌های مالی سالیانه و سایر اطلاعات در دسترس واحدهای تجاری در نزد مردم درک سرمایه‌گذاران را در رابطه با چگونگی اداره امور شرکت بهبود می‌بخشد. باتوجه ‌به اینکه این گزارش‌ها تحت الزامات قانونی شدید و معیارهای گزارشگری تجویز شده تهیه می‌شوند و تابع موضوع حسابرسی مستقل هستند، سرمایه‌گذاران برای کسب اطمینان مجدد نسبت به دوام مالی واحدهای تجاری به این گزارش‌ها می‌نگرند (چنا و همکاران^[22]، 2020).

بااین‌حال، سقوط شرکت‌های بسیاری (مانند اندرون، ورد کام و گلوبال کراسینگ) اثربخشی حاکمیت شرکتی، کیفیت گزارش‌های مالی و قابلیت اعتماد کارکردهای حسابرسی را با تردید همراه نموده است. این موارد تقلب در صورت‌های مالی، نگرانی‌های جدی را درباره اثربخشی حاکمیت شرکتی، صداقت و رفتار اخلاقی مدیران ارشد به‌ویژه زمانی که آنها متهم به دست‌کاری حساب‌ها شده‌اند، کفایت و اثربخشی کنترل‌های داخلی، قابلیت اتکای گزارش‌های مالی، کیفیت حسابرسی و  درستی بازارهای سهام به همراه داشتند (رضایی، 2015). پژوهش‌های تجربی و نظری اخیر حاکی از این است که متغیرهای اندازه حسابرس، دوره تصدی حسابرس و تغییر حسابرس بر کیفیت حسابرسی و در نتیجه احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها تأثیر دارند.

اندازه حسابرس: انتظار می رود با افزایش اندازه مؤسسه حسابرسی کیفیت حسابرسی افزایش یافته و در نتیجه احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی کاهش می‌یابد. دو توضیح برای همبستگی مثبت بین اندازه مؤسسه حسابرسی و کیفیت حسابرسی بر اساس پژوهش‌های نظری فراهم شده است که یکی مرتبط با شهرت حسابرسان و دیگری مرتبط با میزان ثروت و منابع مالی حسابرسان است. دی آنجلو (1981) استدلال می‌کند که حسابرسان بزرگ انگیزه بیشتری برای ارائه گزارش با کیفیت دارند. زیرا، آنان ارزش زیادی برای شهرت خود قائل هستند. نتایج پژوهش تیو و وانگ، بیانگر این بود که حسابرسان بزرگتر سودهای دقیق‌تری ارائه می‌کنند.  یافته‌های پژوهش پالمروس نشان می‌دهد مؤسسه‌های حسابرسی بزرگ در مقایسه با سایر مؤسسه‌های حسابرسی، کمتر در معرض دعاوی حقوقی هستند. بنابراین، استخدام حسابرس بزرگ‌تر کیفیت حسابرسی را بهبود و فرصت ارتکاب تقلب را کاهش می‌دهد (برازل و همکاران، 2019).

دوره تصدی حسابرس: پیچیدگی‌های زیاد در محیط کاری شرکت‌ها موجب شده ا ست تا حسابرس نتواند در مدت زمان کوتاهی با فعالیت‌های شرکت مورد رسیدگی آشنایی کامل پیدا نمایند. تداوم انتخاب حسابرس (دوره تصدی طولانی مدت) موجب می شود تا حسابرس به مرور دانش خاص بیشتری را کسب کند و این مو ضوع باعت افزایش صلاحیت حرفه‌ای حسابرس و افزایش کیفیت حسابرسی می‌شود. تداوم بلندمدت انتخاب حسابرس به دلیل اینکه موجب آشنایی و شناخت حسابرس از محیط صاحب کار می‌شــود، نقش نظارتی و اطلاعاتی حســابرســی را پررنگتر می کند و هزینه‌های نمایندگی و همچنین، خطر اطلاعاتی را کاهش می‌دهد و این به نوبه خود باعث کاهش هزینه سـرمایه و در نتیجه کاهش احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها می‌شود (فیچ و شیوداسنی^[23]، 2017). بنابراین، دوره تصدی حسابرس عامل مهمی در طرح دعاوی حقوقی است. از سوی دیگر، برخی پژوهشگران بر این باورند که با کسب تجربه بیشتر، یادگیری و در نتیجه کارایی حسابرس در جمع آوری و ارزیابی شواهد افزایش می‌یابد. با این حال، نتایج پژوهش جانسن و همکاران حاکی از این بود که قدرمطلق اقلام تعهدی غیر منتظره در سال‌های اولیه رابطه حسابرس با صاحبکار (در مقایسه با تصدی میان‌مدت)، بیشتر است. این در حالی‌ بوده که نتایج پژوهش نشان داد ارتباط بین قدرمطلق اقلام تعهدی غیر منتظره و دوره تصدی حسابرس، زمانی که تصدی میان مدت با تصدی بلندمدت (نه سال و بیشتر) مقایسه می شود، معنادار نمی‌باشد. همچنین، یافته‌های پژوهش گاش و مون بیانگر این بود که قدر مطلق اقلام تعهدی اختیاری و استفاده از اقلام منفی خاص بزرگ برای مدیریت سود با افزایش دوره تصدی حسابرس کاهش می‌یابد. تغییر حسابرس نیز اگرچه اغلب به دلیل مشروع صورت می‌گیرد، اما خطر شکست حسابرسی و دعاوی حقوقی مربوطه در سال‌های نخستین کار حسابرسی بیشتر است. حسابرس ممکن است برای کاهش احتمال کشف تقلب در صورت‌های مالی، حسابرس را تغییر دهد (یو و یو^[24]، 2018).

دوره تخصص حسابرس: هرقدر مؤسسه حسابرس تجربه بیشتری در صنعت خاصی کسب کند، به دلیل ایجاد شهرت مثبت، علاقه بیشتری به ارائه خدمات حسابرسی با کیفیت برتر پیدا می‌کند. تخصص حسابرس در صنعت، خلق ایده‌های سازنده برای کمک به صاحبکاران و ایجاد ارزش افزوده برای آنان و همچنین فراهم کردن دیدگاه‌ها و راهکارهای تازه برای برخی از مسائلی است که صاحبکاران در صنایع مربوط به خود با آن مواجه می‌شوند. به دلیل این که حالت‌های مختلف تخصص حسابرس در صنعت، به طور مستقیم مشاهده‌پذیر نیســت، برای اندازه‌گیری آن از شاخص‌هایی نظیر رویکرد سهم بازار (سهم نسبی از بازار حسابرسی یک صنعت) و رویکرد سهم سبد سرمایه‌گذاری (وزن شرکت‌های یک صنعت در پرتفوی مؤسسه حسابرسی) اســتفاده می‌شــود. مؤسسه‌های حسابرسی متخصص صنعت، با شناختی که از پیچیدگی‌ها و مسائل خاص یک صنعت دارند، نقش نظارتی و اطلاعاتی بارزتری نسبت به دیگر مؤسسه‌های حسابرسی در آن صنعت خاص دارند و می‌توانند اطلاعات قابل اتکایی را برای سرمایه‌گذاران فراهم کنند و به‌این‌ترتیب خطر اطلاعاتی بازار را کاهش دهند و موجب کاهش احتمال وقوع تقلب در شرکت‌ها شوند (توپار^[25]، 2018).

2-3-پیشینه پژوهش

2-3-1- پیشینه داخلی:

یزدانی و همکاران (1401) در پژوهشی به بررسی نقش ویژگی‌های حسابرس در کاهش خطر تقلب گزارشگری مالی پرداخته‌اند. نتایج پژوهش آن‌ها نشان داد که در شرکت‌هایی که دوره تصدی حسابرس بیشتر است، و نیز در شرکت‌هایی که حسابرس تخصص بیشتری در صنعت دارد، احتمال بالا بودن خطر تقلب کمتر نیست. اما در شرکت‌هایی که مؤسسات بزرگ آن‌ها را حسابرسی می‌کنند، احتمال بالا بودن خطر تقلب کمتر است.

خلیلی تمرین و همکاران (1400) در پژوهشی به رتبه‌بندی عوامل درون‌سازمانی و برون‌سازمانی مؤثر بر گزارشگری مالی متقلبانه با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی پرداخته‌اند. نتایج پژوهش آن‌ها نشان داد که عوامل برون‌سازمانی در ایجاد گزارشگری متقلبانه در اولویت اول بوده و عوامل درون‌سازمانی در اولویت بعد قرار گرفت. همچنین، به ترتیب عوامل مرتبط با ویژگی‌های حسابرسی مستقل، عوامل فرهنگی، عوامل قانونی و نظارتی خارج از سازمان (عوامل برون‌سازمانی) و به ترتیب ویژگی‌های حرفه‌ای و ساختار مدیریت، ویژگی‌های رفتاری مدیریت، ویژگی‌های رفتاری و اخلاقی، ویژگی‌های مرتبط با خطاهای سیستمی و انسانی (عوامل درون‌سازمانی) دارای بیشترین اهمیت بوده است.

رحیمیان و حاجی حیدری (1398) در پژوهشی تحت عنوان کشف تقلب با استفاده از مدل تعدیل شده بنیش و نسبت‌های مالی از بین 150 شرکت با استفاده از مدل تعدیل شده بینش شرکت‌های متقلب و غیرمتقلب را شناسایی و تفکیک نموده‌اند و از بین نسبت‌هایی که تحقیقات انجام شده قبلی معرفی نموده‌اند، 25 نسبت مالی انتخاب شده و پس از اجرای آزمون در نهایت 10 نسبت مالی شرکت‌های متقلب و غیرمتقلب تعیین شده است. نتایج پژوهش آن‌ها نشان داد که نسبت فروش به مجموع دارایی‌ها و نسبت حقوق صاحبان سهام به مجموع دارایی‌ها دو نسبت مالی حساس به تقلب هستند. این مدل در طبقه‌بندی نمونه موردنظر در این پژوهش از نرخ دقت کلی 1/69 در صد برخوردار است. در نتیجه این مدل نقش اثربخشی در کشف تقلب صورت‌های مالی داشته است.

داداشی و همکاران (1397) در در پژوهشی به بررسی تأثیر ساختار حسابرسی داخلی بر احتمال تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته اند. یافته‌های آن‌ها بیانگر آن بود که تجربه و دوره تصدی مدیر حسابرس داخلی به ترتیب دارای اثرات منفی و مثبتی بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌های مورد بررسی هستند. اما اثر معناداری از ســوی سایر ویژگی‌های حسابرسی داخلی بر احتمال رخداد تقلب در صورت‌های مالی مشاهده نشد.

خواجوی و ابراهیمی (1396) در پژوهشی به موضوع بررسی تأثیر متغیرهای حسابرسی بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی مطابق با علایم خطر مورد اشاره در استاندارد حسابرسی شماره 240 با عنوان «مسئولیت حسابرس در ارتباط با تقلب و اشتباه در صورت‌های مالی» و با به‌کارگیری فنون داده‌کاوی غیر نظارتی در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با درنظرگرفتن متغیرهای حسابرسی (اندازه حسابرس، دوره تصدی حسابرس و تغییر حسابرس) پرداخته‌اند. آن‌ها، دریافتند که نتایج حاصل از تخمین فرضیه‌های پژوهش نیز حکایت از این دارد که صرفنظر از اهرم مالی، سودآوری، ترکیب دارایی‌ها، نقدینگی، کارایی، اندازه، رشد و وضعیت مالی کلی، بین اندازه حسابرس و دوره تصدی حسابرس با احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی رابطه معناداری وجود دارد.

قدیمی آباد (1396) در مطالعه ای به بررسی نقش حسابرسی داخلی و کنترل داخلی در تشخیص و پیشگیری از تقلب پرداخته است. هدف این پژوهش تشریح مختصری از نقش حسابرسی داخلی و کنترل داخلی در تشخیص تقلبات احتمالی نبوده بلکه پررنگ نمودن اهمیت آن در پیش‌گیری از وقوع تقلب در واحد اقتصادی می باشد.

صمدی لرگانی و همکاران (1395) در مطالعه‌ای به بررسی ارتباط مدیریت، حسابرس، تقلب و قوانین پیشگیرانه پرداخته‌اند. نتایج پژوهش آن‌ها نشان داد که تقلب امری است که همیشه می‌تواند وجود داشته باشد و هنگامی بروز آن کاهش می‌یابد که همه ارکان سازمان (مثل مدیریت و غیره) در جهت مبارزه با این امر ضداخلاقی حرکت نمایند. در بین این نقش دو رکن موردتوجه بیشتر قرار می‌گیرد؛ اول مدیریت و بعد حسابرسان مستقل، است. مدیریت با تعیین اهداف، سیاست‌ها و درپیش‌گرفتن رویه‌های مناسب و ارزشی (رعایت موارد اخلاقی)، انتصاب افراد لایق و صالح و غیره توان این را دارد که مؤثرترین و مهمترین رکن در تشخیص، پیشگیری و کشف تقلب باشد. حسابرسان و حسابرسی دارای نقش عامل کنترلی است و با این‌حال می‌تواند به مدیریت جهت برنامه‌ریزی برای پیشگیری از تقلب نقش بسزایی بازی نماید. اما در این میان برای جلوگیری از تقلب، مدیریت عامل کلیدی تلقی می‌شود.

حیدری و آنجایی (1394) در مطالعه‌ای به بررسی تأثیر حسابرسی داخلی در پیشگیری و کشف تقلب مدیران و کارکنان پرداخته‌اند. در این پژوهش بر روی نقش کمیته حسابرسی، کنترل داخلی و حسابرسی داخلی برای پیش‌بینی و کشف تقلب مدیران و کارکنان تأکید شده است. و در پایان پیشنهاداتی مرتبط با موضوع ارائه گردیده است.

 

2-3-2- پیشینه خارجی

برهان و همکاران^[26] (2022) در پژوهش خود به مطالعه و بررسی ارتباط بین حضور مدیران زن مدیران دارای رویکرد مدیریتی نامتعارف در هیئت‌مدیره شرکت‌ها و کمیته‌های حسابرسی وکیفیت گزارشگری مالی و هزینه‌های حسابرسی پرداخته‌اند. مدیران دارای رویکرد مدیریتی نامتعارف به عنوان مدیرانی زن معرفی می‌شوند که مدیر شرکت‌هایی بوده‌اند که قبلاً در شکست‌های مالی و بی‌احتیاطی‌های یکپارچگی نقش داشته‌اند. با استفاده از مدیریت سود واقعی و هزینه‌های حسابرسی به عنوان شاخص‌هایی برای حاکمیت مؤثر و اعتبار هیئت‌مدیره، نتایج پژوهش نشان داد که بنگاه‌هایی دارای مدیر زن مدیران دارای رویکرد مدیریتی نامتعارف، مدیریت سود واقعی بالاتر و هزینه‌های حسابرسی بالاتر دارند.

چنا و همکاران^[27] (2021) طی پژوهشی به بررسی گزارشگری مالی متقلبانه و انگیزه های پرداخت- عملکرد به مدیر عامل پرداخته‌اند. یافته‌های پژوهش نشان داد که افزایش مشوق‌های مدیران در قالب اختیارات سهام، احتمال گزارشگری مالی متقلبانه را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، تأثیرانگیزه‌های گزینه در تقلب در گزارشگری مالی با تلاش حسابرس تعدیل می شود.

ســاهیتی و همکاران^[28] (2020) طی پژوهشی به بررسی تأثیر حسابرسی داخلی در کشف ناهنجاری‌ها و تقلب در گزارش‌های مالی مبتنی بر بهبود مهارهای داخلی پرداخته‌اند. نتایج نشان داد که وجود حسابرســی داخلی سبب افزایش قابلیت اتکای گزارشات مالی و کاهش احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی می‌گردد. محققین بیان نمودند که چشــم‌انداز حسابرس داخلی، افزودن ارزش به سازمان‌های دولتی از طریق استفاده بهینه، منطقی و مؤثر از بودجه عمومی دولت می‌باشد.

تاپر^[29] (2018) طی پژوهشی به بررســی عوامل ایجاد خطر مرتبط با وقوع تقلب در فعالیت‌های حسابرسی و بهبود حفاظت و نظارت داخلی نمود. این عوامل در 5 طبقه اصلی شامل بدهی‌ها، مشتریان، صاحبان سهام، حساب‌های سود و زیانی و موجودی کالای شرکت پرداخته‌اند. در این پژوهش به وظایف گوناگون حسابرســان در پیشگیری و کشف تقلب در قالب این 5 طبقه اشاره گردیده است.

کاناپیکین و گراندین^[30] (2016) اقدام به ارائه مدلی برای کشــف تقلب بر اســاس نسبت‌های مالی نمودند. محققین با اســتفاده از رگرســیون لجستیک و داده‌های مســتخرجه از صورت‌های مالی 40 شــرکت متقلب و 125 شرکت ســالم (که دارای گزارش حسابرسی مقبول نیز بودند)، مدلی را برای تعیین احتمال وقوع تقلب ارائه کردند. در این پژوهش 51 نسبت مالی مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت 4 نسبت موجودی کالا به دارایی، فروش به دارایی ثابت، بدهی به دارایی و وجه نقد به بدهی جاری، به دلیل وجود بیشترین تأثیرمعنادار در مدل باقی ماندند توا از آن‌ها برای تعیین احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی استفاده شده است.

هالبونی^[31] (2015) به شناســایی فرایندهایی که حسابرسان داخلی و خارجی به منظور شناسایی تقلب در طول حسابرســی دنبال می‌کنند پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد که حسابرسان داخلی بیشتر نگران موضوعاتی در مورد گزارشگری وقایع مرتبط با تقلب می‌باشند. همچنین، فرایندهای دنبال شده توسط حسابرسان خارجی تا حدودی دشوار است.

فرضیه‌های پژوهش

فرضیه اول: عوامل درون‌سازمانی (سن مدیرعامل، سن هیئت‌مدیره، تنوع جنسیتی، سطح تحصیلات، اندازه هیئت‌مدیره، نوع مالکیت، مالکیت سهام مدیریت، نقش دوگانه مدیرعامل شرکت) بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تأثیر معنی‌داری دارد.

فرضیه دوم: عوامل برون‌سازمانی (اندازه مؤسسه حسابرسی، دوره تصدی و تخصص حسابرس) بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تأثیر معنی‌داری دارد.

 

3-روش‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر از نوع تجربی و اثباتی و ماهیت داده‌ها و اطلاعات نیز واقعی، مربوط به گذشته و از نوع سری زمانی بوده که به منظور بررسی فرضیه‌های پژوهش از روش تجزیه و تحلیل رگرسیون خطی چند متغیره استفاده شده است. همچنین، پژوهش حاضر از نظر طبقه‌‌بندی بر مبنی هدف، از نوع تحقیقات کاربردی، از نظر روش و ماهیت از نوع پژوهش توصیفی- همبستگی و تعیین میزان ارتباط بین متغیرهای پژوهش بوده است. برای انجام این پژوهش گردآوری به منظور منابع نظری پژوهش از منابع کتابخانه‌ای (کتاب‌ها، مقالت و مجلات موجود در زمینه پژوهش مورد نظر) پایان‌نامه‌ها، منابع داخلی و خارجی موجود در کتاب‌ها و استفاده از تارنماها، نشریات معتبر بین‌المللی که به صورت برخط در پایگاه علمی برخط موجود و سایر پایگاه‌های علمی معتبر استفاده گردیده است. اطلاعات و داده‌های خام مورد نیاز از شرکت‌ها به منظور بررسی متغیرهای اصلی و کنترلی و فرضیه پژوهش از طریق نرم‌افزارهای رهاورد‌نوین و تدبیرپرداز و همچنین سایت کدال جمع‌آوری گردیده است. همچنین، برخی اطلاعات نیز از صورت‌های مالی شرکت‌ها و اطلاعیه‌های مربوط به تصمیم‌های مجمع عمومی شرکت‌ها و سایر اطلاعات دریافتی از سازمان بورس و اوراق بهادار تهران بدست آمده است. جامعه آماری پژوهش، کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. دوره زمانی این پژوهش10 ساله می‌باشد. روش نمونه‌گیری در این پژوهش به صورت حذف سیستماتیک  بوده که براساس آن شرکت‌هایی که شرایط زیر را دارا بوده‌اند به عنوان نمونه آماری انتخاب شده‌اند:

• طی دوره زمانی 1399-1390 حضور داشته‌اند.
• پایان سال مالی آن‌ها آخر اسفندماه هر سال بوه است.
• طی دوره مورد بررسی سال مالی خود را تغییر نداده‌اند.

بنابراین، با توجه به موارد بیان شده تعداد نمونه آماری این پژوهش 112 انتخاب شده است. همچنین، در این پژوهش از روش اقتصادسنجی داده‌های لاجیت بهره‌گیری می شود. به منظور تجزیه و تحلیل الگوی تحقیق، از نرم‌افزار ایویوز (Eviews9) استفاده شده است.

 

4- مدل تجربی و متغیرهای پژوهش

برای آزمون فرضیه پژوهش از رابطه رگرسیونی زیر بهره گرفته شده است:

 (1)

Fraud _it = β₀ + β₁ ΒEO Age_it + β₂ BAge_it + β₃ BDiversity_it + β₄ Eduβation_it + β₅ BSize_it + β₆ Independent _it + β₇ Ownership _it + β₈ MOwnership _it + β₉ Dual_it + β₁₀ ASize_it + β₁₁ ATenure_it + β₁₂ AExpert_it + β₁₃ LEV_it + β₁₄ ROA_it + β₁₅ Size_it + e_it

 

به‌طوری‌که در رابطه رگرسیون تجربی 1داریم:

متغیر وابسته

در این پژوهش متغیر وابسته احتمال وقوع تقلب درصورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران است که برای سنجش آن از الگوهای نظری و تجربی معتبر استفاده خواهند شد. به تبعیت از مطالعات قبلی (یی و همکاران^[32]، 2014؛ اوکونور و همکاران^[33]، 2006) ، از یک متغیر مجازی برای در نظر گرفتن مشارکت یک شرکت در تقلب مالی استفاده شده است، به طوری که اگر شرکت در طی دوره زمانی پژوهش دارای پرونده تقلب مالی بوده باشد این متغیر ارزش یک و در غیر این صورت ارزش صفر خواهد داشت. اطلاعات مربوط به این متغیر از بندهای تعدیلی گزارش های حسابرسی سالانه شرکت‌ها استخراج شده است.

متغیرهای مستقل

در این پژوهش متغیرهای مستقل عوامل درون و برون سازمانی است که برای سنجش آن از الگوهای نظری و تجربی معتبر استفاده شده است.

- عوامل درون سازمانی شامل: سن مدیرعامل (CEO Age): متغیر سن مدیرعامل می باشد که به صورت لگاریتم تعداد سال‌های عمر مدیرعامل شرکت تعریف و اندازه‌گیری شده است. متوسط سن هیئت‌مدیره (BAge): متغیر متوسط سن هیئت‌مدیره می‌باشد که به صورت میانگین تعداد سال‌های عمر هیئت‌مدیره شرکت تعریف و اندازه‌گیری شده است. تنوع‌گرایی جنسیتی (BDiversity): شاخص تنوع‌گرایی جنسیتی در هیئت‌مدیره می باشد که به صورت یک متغیر مجازی تعریف می‌شود به طوری که اگر حداقل یک زن در هیئت‌مدیره وجود داشته باشد ارزشی برابر با یک و در غیر این صورت صفر خواهد بود. سطح تحصیلات (Education): شاخص سطح تحصیلات هیئت‌مدیره می‌باشد که به صورت لگاریتم میانگین تعداد سال‌های تحصیلات مدیران در هئیت‌مدیره اندازه‌گیری شده است. اندازه هیئت‌مدیره (BSize): به صورت لگاریتم تعداد مدیران در هیئت‌مدیره تعریف و اندازه‌گیری شده است. استقلال هیئت‌مدیره (Independence): به صورت نسبت مدیران مستقل در هیئت‌مدیره به کل مدیران در هیئت‌مدیره تعریف و اندازه‌گیری  شده است. مالکیت شرکت (Ownership): نشان‌دهنده مالکیت شرکت بوده که به صورت یک متغیر مجازی تعریف شده است. به طوری‌که اگر بیش از 51 درصد مالکیت شرکت در اختیار دولت و یا نهادهای دولتی بوده باشد ارزش یک و در غیر این صورت ارزش صفر خواهد داشت. مالکیت سهام مدیریت (MOwnership): به صورت نسبت سهام نگهداری شده توسط مدیریت شرکت به کل سهام شناور شرکت تعریف و اندازه‌گیری شده است. نقش دوگانه مدیرعامل (Dual): که به صورت متغیر مجازی تعریف می‌شود. به طوری‌که اگر مدیرعامل شرکت رئیس هیئت‌مدیره نیز باشد ارزش یک و در غیر این صورت صفر خواهد بود.

-عوامل برون‌سازمانی شامل: اندازه مؤسسه حسابرسی (ASize): به صورت متغیر مجازی تعریف می‌شود به طوری‌که اگر شرکت توسط سازمان حسابرسی کل کشور (به عنوان یک حسابرس بزرگ) حسابرسی شده باشد ارزش یک و در غیر این صورت صفر است. دوره تصدی حسابرس (ATenure): به صورت لگاریتم تعداد سال‌های متوالی بوده که یک حسابرس مسئولیت حسابرسی یک شرکت را بر عهده می‌گیرد. تخصص حسابرس (AExpert): اگر شرکت، از حداقل دو نفر متخصص حسابداری و یا مالی با مدرک حداقل کارشناسی ارشد، در کمیتۀ حسابرسی استفاده کند، یک و در غیر این صورت، صفر می‌گیرد. با توجه به اینکه تعداد اعضای تقریباً همۀ- کمیته-‌های حسابرسی در ایران، 3 نفر است، برای اکثریت پیدا‌کردن نظر متخصصان، تعداد آنها در این پژوهش، حداقل 2 نفر در نظر گرفته شده است.

 

متغیرهای‌کنترلی: در این پژوهش متغیرهای کنترلی شامل:  اهرم، اندازه شرکت، نرخ بازده دارایی است که برای سنجش آن از الگوی الگوهای نظری و تجربی معتبر استفاده شده است.

-اهرم مالی شرکت (LEV): به صورت نسبت کل بدهی‌های شرکت به کل دارایی‌های شرکت تعریف و محاسبه شده است. نرخ بازده دارایی‌ها (ROA): به صورت نسبت خالص درآمد به کل دارایی‌های شرکت تعریف و محاسبه شده است. اندازه شرکت (Size): به صورت لگاریتم طبیعی کل دارایی‌های شرکت تعریف و محاسبه می‌شود. جهت برآورد الگوی پژوهش از روش داده‌های لاجیت استفاده شده است.

 

5-یافته‎های پژوهش

در این قسمت با استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده از نمونه آماری پژوهش که شامل 128 شرکت در دوره زمانی 1399- 1391 می‌باشد، فرضیه‌های پژوهش مورد آزمون قرار می‌گیرند. روش آزمون فرضیه‌ها در مطالعه حاضر روش لاجیت است. به طوری‌که با استفاده از نرم‌افزار ایویوز انجام شده است. در آمار توصیفی موارد مربوط به وزن هر متغیر بر حسب میانگین، کمینه، بیشینه، انحراف معیار ذکر می‌گردد. در ادامه آن نیز نتایج حاصل از انجام آزمون‌های آمار استنباطی مربوط پژوهش که موارد مربوط به رد یا قبول فرضیه‌ها و رابطه متغیرهای پژوهش بوده بیان می‌گردد.

جدول 1- آمار توصیفی متغیرهای حقیقی پژوهش

سن مدیر عامل	سن هیئت مدیره	سطح تحصیلات	اندازه مدیریت	استقلال مدیریت	متغیر
CEOAge	BAge	Education	BSize	independence	نماد
3/60	3/25	2/25	1/61	0/63	میانگین
3/58	3/19	2/20	1/61	0/60	میانه
3/87	3/54	3/41	1/95	0/80	حداکثر
3/22	3/03	2/00	1/39	0/20	حداقل
0/14	0/19	0/19	0/05	0/13	انحراف معیار
-0/05	0/38	1/35	5/49	-0/97	چولگی
-0/88	-1/46	2/80	4/48	3/58	کشیدگی
1440	1440	1440	1440	1440	تعداد

منبع: یافته‌های پژوهشگر

ادامه جدول 1- آمار توصیفی متغیرهای حقیقی پژوهش

مالکیت مدیریت	تصدی حسابرس	اندازه شرکت	اهرم مالی	بازده دارایی ها	متغیر
MOwnership	ATenure	Size	LEV	ROA	نماد
0/05	1/36	6/26	0/60	0/11	میانگین
0/03	1/36	6/16	0/60	0/09	میانه
0/30	3/04	8/77	0/90	0/78	حداکثر
0/05	1/00	4/42	0/01	-1/27	حداقل
0/08	0/19	0/73	0/32	0/14	انحراف معیار
1/21	1/20	0/66	6/85	-0/06	چولگی
4/22	8/22	0/61	7/76	7/67	کشیدگی
1440	1440	1440	1440	1440	تعداد

منبع: یافته‌های پژوهشگر

ادامه جدول 1- آمار توصیفی متغیرهای حقیقی پژوهش

احتمال تقلب	تنوع جنسیت	مالکیت شرکت	نقش دوگانه مدیرعامل	اندازه حسابرس	تخصص حسابرس	متغیر
Fraud	BDiversity	Ownership	DUAL	Asize	Aexpert	نماد
729	825	890	528	620	750	تعداد یک (فراوانی)
50/63	57/29	61/81	36/67	43/06	52/08	تعداد یک (درصد)
678	615	550	912	820	690	تعداد صفر (فراوانی)
49/38	42/71	38/19	63/33	56/94	47/92	تعداد صفر (درصد)
1440	1440	1440	1440	1440	1440	تعداد

منبع: یافته‌های پژوهشگر

شاخص مرکزی (میانگین) به عنوان اصلی‌ترین شاخص آمار توصیفی و نشان‌دهنده نقطه تعادل و مرکز ثقل توزیع داد‌ه‌های آماری بوده و شاخص خوبی برای نشان دادن مرکزیت داده‌ها است. برای متغیر اهرم مالی شرکت  (LEV) برابر با 60/0 است. میانه یکی دیگر از شاخص های مرکزی می باشد که وضعیت جامعه را نشان می‌دهد و بیان می‌دارد که نیمی از داده‌ها کمتر از این مقدار و نیمی دیگر بیشتر از این مقدار هستند. همچنین، یکسان بودن مقدار میانگین و میانه نشان‌دهنده نرمال بودن این متغیر می باشد که برای متغیر اهرم مالی شرکت برابر با 60/0 است. به طور کلی پارامترهای پراکندگی، معیاری برای تعیین میزان پراکندگی از یکدیگر یا میزان پراکندگی آن‌ها نسبت به میانگین است. از مهمترین پارامترهای پراکندگی، انحراف معیار است که برای متغیر اهرم مالی شرکت برابر با 32/0 است. مقدار چولگی نیز نشان‌دهنده میزان عدم تقارن توزیع احتمالی است که برای متغیر اهرم مالی شرکت برابر با 85/6 می‌باشد. میزان کشیدگی متغیر اهرم مالی شرکت نسبت به منحنی نرمال نیز برابر با 76/7 می باشد. دو ستون دیگر هم مقادیر حداقل مربوط به متغیر اهرم مالی شرکت را نشان می‌دهد. تفسیر داده‌های مربوط به سایر متغیرها نیز مشابه متغیر اهرم مالی شرکت می‌باشد که در فوق آورده شده است. همچنین، جدول 2 ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد. تجزیه و تحلیل همبستگی بین متغیرهای مورد استفاده در پژوهش به منظور شناسایی هر گونه خود همبستگی، بین متغیرهای مستقل وکنترلی پژوهش می‌باشد. این تجزیه و تحلیل دو متغیره با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون انجام شده است. افزون بر این، همخطی چندگانه حاکی از وجود رابطه خطی بین دو یا چند متغیر توضیحی است. همخطی چندگانه باعث ایجاد مشکل در تمایز بین اثرات منحصر به فرد متغیرهای توضیحی و برآوردگرهای رگرسیون می­شود که ممکن است باعث جانب‌داری بیشتر آن­ها به سمت انحراف­های بزرگ­تر شود (مورای^[34]، 2006؛ نقل از آبوریا، 2012: 301). افزون بر این، در صورت وجود یک رابطه خطی کامل بین متغیرهای توضیحی، برآوردهای الگوی رگرسیون نمی‌توانند به صورت منحصر به فرد محاسبه شوند.

جدول 2، ماتریس همبستگی پیرسون برای کلیه متغیرهای مورد استفاده در تجزیه و تحلیل مدل‌های پژوهش را نشان می­دهد. احتمال وجود مشکل همخطی بر اساس ماتریس همبستگی پیرسون، با توجه به ارقام مندرج در جدول 2، که حاکی از وجود ضریب همبستگی کمتر از 4/0 در بین متغیرهای توضیحی است، بسیار پایین است. البته، در مطالعات پیشین حد مجاز درصد همبستگی بین متغیرهای توضیحی را 80 درصد پیشنهاد کرده­اند که در صورت همبستگی بیشتر از 80 درصد، احتمال وجود مشکل همخطی وجود دارد (آبوریا، 2012: 302). در خصوص بررسی این موضوع به گجراتی (2003) نیز رجوع شود. بنابراین، این محدوده همبستگی بین متغیرهای مستقل و کنترلی، مشکلی در خصوص ایجاد همخطی بین متغیرهای مستقل و کنترلی به وجود نمی‌آورد. همچنین در ادامه، برای بررسی عدم وجود همخطی در نتایج مدل رگرسیون تجربی پژوهش از نرم‌افزار ایویوز و آزمون عامل تورم واریانس^[35](VIF) استفاده شده است. در حالت عدم وجود همخطی، مقدار ضریب وی آی اف برابر 1 است. به طور کلی چنانچه مقدار وی آی اف برای هر یک از ضرایب کمتر از 10 باشد، مشکل همخطی قابل اغماض است (بنی مهد و همکاران، 1395). جدول 3، نتایج حاصل از آزمون تشخیص همخطی متغیرهای فرضیه‌های پژوهش را به تفکیک نشان می‌دهد.

 

جدول 2- خلاصه نتایج ضرایب همبستگی پیرسون متغیرهای حقیقی پژوهش

متغیرهای مدل تجربی پژوهش	نماد متغیر	Fraudi	CEOAgei,t	BAgei,t	BDiversityi,t	Educationi,t	BSizei,t	independencei,t	Ownershipi,t	MOwnershipi,t	DUALi,t	Asizei,t	ATenurei,t	Aexperti,t	Sizei,t	LEVi,t	ROAi,t
احتمال تقلب	Fraudi,t	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
سن مدیر عامل	CEOAgei,t	09/0	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
سن هیئت مدیره	BAgei,t	03/0	00/0	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
تنوع جنسیت	BDiversityi,t	00/0	01/0-	06/0	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
سطح تحصیلات	Educationi,t	01/0	06/0	15/0-	02/0-	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
اندازه مدیریت	BSizei,t	05/0-	03/0	02/0	02/0	01/0	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
استقلال مدیریت	independencei,t	01/0	06/0	02/0	00/0	09/0-	22/0	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-
مالکیت شرکت	Ownershipi,t	06/0-	13/0-	18/0-	01/0	01/0	05/0	10/0-	1	-	-	-	-	-	-	-	-
مالکیت مدیریت	MOwnershipi,t	03/0-	06/0-	02/0	03/0	02/0	01/0	04/0	02/0	1	-	-	-	-	-	-	-
نقش دوگانه مدیرعامل	DUALi,t	01/0-	08/0	00/0	03/0	02/0	04/0	02/0	02/0-	04/0	1	-	-	-	-	-	-
اندازه حسابرس	Asizei,t	01/0	03/0-	00/0	06/0	11/0-	03/0	10/0-	01/0-	09/0-	09/0	1	-	-	-	-	-
تصدی حسابرس	ATenurei,t	01/0-	02/0	06/0	00/0	02/0-	08/0-	02/0-	03/0-	03/0	02/-0	07/0-	1	-	-	-	-
تخصص حسابرس	Aexperti,t	01/0-	08/0-	01/0	01/0-	01/0	00/0	03/0-	03/0	04/0	02/0	23/0	02/0-	1	-	-	-
اندازه شرکت	Sizei,t	04/0	07/0	03/0-	01/0	00/0	03/0-	00/0	01/0-	05/0-	00/0	07/0	04/0-	03/0-	1	-	-
اهرم مالی	LEVi,t	04/0-	01/0-	01/0-	04/0	04/0-	00/0	00/0	01/0	01/0	06/0-	03/0	02/0-	06/0-	03/0	1	-
بازده دارایی‌ها	ROAi,t	03/0-	12/0-	04/0	05/0	05/0	02/0	10/0	06/0	1103/0	00/0	15/0	01/0-	50/0	03/0-	02/0-	1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به یافته‎های مندرج در جدول 3، از آنجائی‌که عامل تورم واریانس (VIF) ضرایب مدل برآورد شده کوچک‌تر از عدد 10 می‌باشد، لذا، نتیجه گرفته می‌شود که میزان همخطی در بین متغیرهای توضیحی در حد مطلوب می‌باشد. در ادامه نیز، به منظور آزمون طبیعی بودن متغیر وابسته (تقلب مالی) و جمله خطا از آزمون جارک - برا استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که نرمال بودن باقیمانده‌های مدل شرط لازم برای اعتبار رگرسیونی است. در صورتی که متغیر وابسته طبیعی باشد، باقیمانده‌ها نیز طبیعی خواهند بود. اگر احتمال آماره کمتر از 5% باشد، فرضیه صفر مبنی بر طبیعی بودن جمله خطا و متغیر وابسته رد می‏شود. در جدول 4، میزان آماره و معناداری آزمون جارک برا برای متغیر وابسته این پژوهش (تقلب مالی) ارائه شده است.

 

جدول 3- نتایج مربوط به بررسی همخطی متغیرهای پژوهش

مقدار عامل تورم واریانس(VIF)	نماد متغیر	متغیرهای مدل تجربی پژوهش
21/3	CEOAge	سن مدیر عامل
44/5	BAge	سن هیئت مدیره
14/7	BDiversity	تنوع جنسیت
25/2	Education	سطح تحصیلات
11/6	BSize	اندازه مدیریت
14/5	independence	استقلال مدیریت
25/8	Ownership	مالکیت شرکت
14/6	MOwnership	مالکیت مدیریت
78/5	DUAL	نقش دوگانه مدیرعامل
12/4	Asize	اندازه حسابرس
12/5	ATenure	تصدی حسابرس
23/5	Aexpert	تخصص حسابرس
14/1	Size	اندازه شرکت
52/3	LEV	اهرم مالی
17/4	ROA	بازده دارایی‌ها

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول 4- نتایج حاصل از آزمون جارک برا

متغیر وابسته مدل تجربی پژوهش	آماره جارک برا	احتمال
تقلب مالی	00/240	0000/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در آزمون نرمالیتی، فرض صفر بیان می کند که متغیرهای پژوهش در مدل رگرسیونی طبیعی هستند. با توجه به این که احتمال آماره جارک برا برای متغیرهای پژوهش کوچکتر از 10/0 می‌باشد، فرض صفر مبنی بر نرمال بودن متغیرهای پژوهش تأیید می‌گردد. همچنین، در ادامه، در این قسمت مانایی متغیرهای پژوهش و آزمون‌های آن در داده‌های ترکیبی مورد بحث قرار می‌گیرد. مانایی متغیرهای پژوهش، به این معنی است که میانگین و واریانس متغیرها در طول زمان و کوواریانس متغیرها بین سال‌های مختلف ثابت بوده است. در نتیجه، استفاده از این متغیرها در رابطه رگرسیون تجربی پژوهش، باعث به وجود آمدن رگرسیون کاذب نمی‌شود. در این پژوهش، از آزمون لوین، لین و چو استفاده شده است. لوین، لین و چو نشان دادند که در داده­های ترکیبی، استفاده از آزمون ریشه­ی واحد برای ترکیب داده‌ها، دارای قدرت بیشتری نسبت به استفاده از آزمون ریشه­ی واحد برای هر مقطع به صورت جداگانه است.

 

جدول 5- نتایج مربوط به آزمون مانایی متغیرهای پژوهش

نتیجه	احتمال	آماره t	متغیرهای مدل تجربی پژوهش
مانا	0000/0	27/7-	Fraud	تقلب مالی
مانا	0000/0	19/16-	CEOAge	سن مدیر عامل
مانا	0000/0	10/25-	BAge	سن هیئت مدیره
مانا	0000/0	01/8-	BDiversity	تنوع جنسیت
مانا	0000/0	07/12-	Education	سطح تحصیلات
مانا	0000/0	12/12-	BSize	اندازه مدیریت
مانا	0000/0	22/16-	independence	استقلال مدیریت
مانا	0000/0	20/16-	Ownership	مالکیت شرکت
مانا	0000/0	31/20-	MOwnership	مالکیت مدیریت
مانا	0000/0	38/4-	DUAL	نقش دوگانه مدیرعامل
مانا	0000/0	52/4-	Asize	اندازه حسابرس
مانا	0000/0	50/13-	ATenure	تصدی حسابرس
مانا	0002/0	56/3-	Aexpert	تخصص حسابرس
مانا	0000/0	46/13-	Size	اندازه شرکت
مانا	0000/0	42/14-	LEV	اهرم مالی
مانا	0000/0	42/20-	ROA	بازده دارایی‌ها

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در جدول 5، چون سطح معنی‌داری آزمون برای تمام متغیرهای موجود در پژوهش کمتر از 10/0 است لذا فرض مبنی بر وجود ریشه واحد در سری­ها را رد کرده و داده‌ها مانا هستند. در ادامه به برآورد الگوی پژوهش و آزمون فرضیه‌های  پژوهش پرداخته می شود. همچنین در ادامه، آزمون فرضیه‌های پژوهش ارائه شده است. بنابراین، در این قسمت به براورد الگوی پژوهش به روش لاجیت پرداخته می‌شود.

جدول 6- نتایج تحلیل رگرسیون تجربی پژوهش

احتمال	آماره z	برآورد ضریب	نماد متغیر	شاخص آماری متغیرهای مدل تجربی
0.4593	-0.739956	-1.279029	C	عرض از مبدا
0.0023	-3.072892	-0.246751	CEOAge	سن مدیرعامل
0.0052	-2.795600	-1.006147	BAge	سن هیئت‌مدیره
0.0001	-4.392220	-0.203090	BDiversity	تنوع جنسیت
0.0043	-2.870095	-0.108600	Education	سطح تحصیلات
0.0127	-2.501292	-0.166013	BSize	اندازه مدیریت
0.0363	2.093626	0.241801	independence	استقلال مدیریت
0.0331	2.138031	0.160828	Ownership	مالکیت شرکت
0.0001	3.873037	0.123687	MOwnership	مالکیت مدیریت
0.0033	2.937828	0.538158	DUAL	نقش دوگانه مدیرعامل
0.0001	-3.865448	-0.219037	Asize	اندازه حسابرس
0.0559	-1.911566	-1.485864	ATenure	تصدی حسابرس
0.0523	-1.940816	-0.132886	Aexpert	تخصص حسابرس
0.0005	3.477940	0.840592	Size	اندازه شرکت
0.0006	3.465368	0.058258	LEV	اهرم مالی
0.0998	-1.645876	-0.492574	ROA	بازده دارایی‌ها
McFadden R2	ضریب تعیین مک فادن

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول 6، نتایج حاصل نشان می‌دهد که مقدار ضریب تعیین مک فادن نشان می‌دهد که حدود 61 درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل پژوهش توضیح داده می‌شود که بیانگر قدرت توضیح‌دهندگی بالایی می‌باشد. به طور خلاصه، نتایج براورد الگوی اصلی پژوهش نشان می‌دهد که: متغیر سن مدیرعامل (CEO Age) اثرات منفی بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به‌طوری‌که به ازای یک درصد افزایش در متغیر سن مدیرعامل، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 24/0 درصد کاهش خواهد داشت و مشاهده گردید که این اثرگذاری از لحاظ آماری در سطح 1 درصد معنادار بوده است. متغیر سن هیئت‌مدیره (BAge) اثرات منفی بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به‌طوری‌که به ازای یک درصد افزایش در متغیر سن هیئت‌مدیره، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 1 درصد کاهش خواهد داشت و مشاهده گردید که این اثرگذاری از لحاظ آماری در سطح 1 درصد معنادار بوده است. متغیر تنوع جنسیتی هیئت‌مدیره (BDiversity) اثرات منفی بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به‌طوری‌که به ازای یک درصد افزایش در متغیر تنوع جنسیتی هیئت‌مدیره، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 20/0 درصد کاهش خواهد داشت و مشاهده گردید که این اثرگذاری از لحاظ آماری در سطح 1 درصد معنادار بوده است. متغیر سطح تحصیلات (Education) اثرات منفی بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به‌طوری که به ازای یک درصد افزایش در متغیر سطح تحصیلات، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 10/0 درصد کاهش خواهد داشت ومشاهده گردید که این اثرگذاری از لحاظ آماری در سطح 1 درصد معنادار بوده است. متغیر اندازه هیئت‌مدیره (BSize) اثرات منفی بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به  طوری که به ازای یک درصد افزایش در متغیر اندازه هیئت‌مدیره، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 16/0 درصد کاهش خواهد داشت و مشاهده گردید که این اثرگذاری از لحاظ آماری در سطح 5 درصد معنادار بوده است. متغیر استقلال هیئت‌مدیره (Independence) اثرات مثبت بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به  طوری که به ازای یک درصد افزایش در متغیر استقلال هیئت‌مدیره، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 24/0 درصد افزایش خواهد داشت و مشاهده گردید که این اثرگذاری از لحاظ آماری در سطح 5 درصد معنادار بوده است. متغیر مالکیت شرکت (Ownership) اثرات مثبت بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به  طوری که به ازای یک درصد افزایش در متغیر مالکیت شرکت، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 16/0 درصد افزایش خواهد داشت و مشاهده گردید که این اثرگذاری از لحاظ آماری در سطح 5 درصد معنادار بوده است. متغیر مالکیت سهام مدیریت (MOwnership) اثرات مثبت بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به‌طوری که به ازای یک درصد افزایش در متغیر مالکیت سهام مدیریت، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 12/0 درصد افزایش خواهد داشت و مشاهده گردید که این اثر گذاری از لحاظ آماری در سطح 1 درصد معنادار بوده است. متغیر نقش دوگانه مدیرعامل (DUAL) اثرات مثبت بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به‌طوری که به ازای یک درصد افزایش در متغیر نقش دوگانه مدیرعامل، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 53/0 درصد افزایش خواهد داشت و مشاهده می‌شود که این اثرگذاری از لحاظ آماری در سطح 1 درصد نیز معنادار بوده است. متغیر اندازه حسابرس (ASize) اثرات منفی بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به‌طوری که به ازای یک درصد افزایش در متغیر اندازه حسابرس، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 21/0 درصد کاهش خواهد داشت و مشاهده می‌شود که این اثرگذاری از لحاظ آماری در سطح 1 درصد معنادار بوده است. متغیر دوره تصدی حسابرس (ATenure) اثرات منفی بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به‌طوری که به ازای یک درصد افزایش در متغیر دوره تصدی حسابرس، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 48/1 درصد کاهش خواهد داشت و مشاهده گردید که این اثرگذاری از لحاظ آماری در سطح 10 درصد معنادار بوده است. متغیر تخصص حسابرس (AExpert) اثرات منفی بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به‌طوری که به ازای یک درصد افزایش در متغیر تخصص حسابرس، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 13/0 درصد کاهش خواهد داشت و مشاهده گردید که این اثرگذاری از لحاظ آماری در سطح 10 درصد معنادار بوده است. متغیر اندازه شرکت (Size) اثرات منفی بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به‌طوری که به ازای یک درصد افزایش در متغیر اندازه شرکت، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 84/0 درصد افزایش خواهد داشت و مشاهده گردید که این اثرگذاری از لحاظ آماری در سطح 1 درصد معنادار بوده است. متغیر سطح اهرم مالی (LEV) اثرات مثبت بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به‌طوری که به ازای یک درصد افزایش در متغیر سطح اهرم مالی، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 05/0 درصد افزایش خواهد داشت و مشاهده گردید که این اثرگذاری از لحاظ آماری در سطح 1 درصد معنادار بوده است. متغیر نرخ بازده دارایی‌ها (ROA) اثرات منفی بر متغیر وابسته (احتمال رخ دادن تقلب) داشته است، به‌طوری‌که به ازای یک درصد افزایش در متغیر نرخ بازده دارایی‌ها، معیار احتمال رخ دادن تقلب به میزان 49/0 درصد کاهش خواهد داشت و مشاهده گردید که این اثر گذاری از لحاظ آماری در سطح 10 درصد معنادار بوده است.

 

6- بحث و نتیجه‌گیری

پــی بــردن بــه وجــود تقلــب در صورت‌های مالی شرکت‌های تجاری، هم هنـر و علـم اسـت. به طوری‌که برای کشف آن تفکـر ابتـکاری و خالقانـه باریک‌سـنجی و علم دقیق و جامع مورد نیاز است. بـرای حسابرسـی تقلـب، اســتواری، پیگیــری و اعتمـــاد به نفــس مهمتــر از آشــنایی صــرف بــا اصــول و معیارهای حسابرسـی اسـت. امکان شناسایی و کشف تقلـب به شکل عادی و تصادفـی وجود دارد. بــرای پیشگیری و کشــف تقلــب شناسایی ارکان آن ضـروری اسـت. از جمله این ارکان می‌توان به عوامل درون‌سازمانی و برون‌سازمانی وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها اشاره کرد. بر همین اساس، هدف اصلی این بررسی تأثیر عوامل درون و برون‌سازمانی بر احتمال وقوع تقلب درصورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. به طورکلی، نتایج برآورد الگوهای پژوهش برای متغیرهای اصلی پژوهش نشان داد که عوامل درون و برون‌سازمانی بر احتمال وقوع تقلب درصورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران تأثیر معنی‌داری دارد. همچنین، نتایج برآورد الگوی مربوط به فرضیه فرعی اول نشان داد که عوامل درون‌سازمانی بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تأثیر معنی‌داری دارد. در واقع، یافته‌های پژوهش نشان داد که سن مدیرعامل تأثیر منفی و معنادار بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها داشته و در نتیجه فرضیه پژوهش مرتبط با آن مورد تأیید واقع شده است. این نتیجه‌گیری با یافته‌های بدست آمده توسط بهادری و سرلک^[36] (2020) مطابقت دارد. یافته‌های پژوهش نشان داد که سن هیئت‌مدیره تأثیر منفی و معنادار بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها داشته و در نتیجه فرضیه پژوهش مرتبط با آن مورد تأیید واقع شده است. این نتیجه‌گیری با یافته‌های بدست آمده توسط اوکیک^[37] (2021) مطابقت دارد. یافته‌های پژوهش نشان داد که تنوع‌گرایی جنسیتی تأثیر منفی و معنادار بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها داشته و در نتیجه فرضیه پژوهش مرتبط با آن مورد تأیید واقع شده است. این نتیجه‌گیری با یافته‌های بدست آمده توسط نوردبرگ (2019) مطابقت دارد. یافته‌های پژوهش نشان داد که سطح تحصیلات تأثیر منفی و معنادار بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها داشته و در نتیجه فرضیه پژوهش مرتبط با آن مورد تأیید واقع شده است. نتیجه‌گیری با یافته‌های به‌دست آمده توسط بوباکر و همکاران^[38] (2022) مطابقت دارد. یافته‌های پژوهش نشان داد که اندازه هیئت‌مدیره تأثیر منفی و معنادار بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها داشته و در نتیجه فرضیه پژوهش مرتبط با آن مورد تأیید واقع شده است. این نتیجه‌گیری با یافته‌های بدست آمده توسط خواجوی و ابراهیمی (1399) مطابقت دارد. یافته‌های پژوهش نشان داد که نوع مالکیت شرکت تأثیر مثبت و معنادار بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها داشته و در نتیجه فرضیه پژوهش مرتبط با آن مورد تأیید واقع شده است. این نتیجه‌گیری با یافته‌های بدست آمده توسط افلاطونی^[39] (2019) مطابقت دارد. یافته‌های پژوهش نشان داد که مالکیت سهام مدیریت تأثیر مثبت و معنادار بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها داشته و در نتیجه فرضیه پژوهش مرتبط با آن مورد تأیید واقع شده است. این نتیجه‌گیری با یافته‌های بدست آمده توسط ویل^[40] (2017) مطابقت دارد. یافته‌های پژوهش نشان داد که نقش دو گانه مدیرعامل تأثیر مثبت و معنادار بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها داشته و در نتیجه فرضیه پژوهش مرتبط با آن مورد تأیید واقع شده است. این نتیجه‌گیری با یافته‌های بدست آمده توسط ویل (2017) مطابقت دارد. همچنین، نتایج و یافته‌های پژوهش حاصل از برآورد الگوی مربوط به فرضیه فرعی دوم نشان داد که عوامل برون‌سازمانی بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تأثیر معنی‌داری دارد. در واقع، یافته‌های پژوهش نشان داد که اندازه مؤسسه حسابرسی تأثیر منفی و معنادار بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها داشته و در نتیجه فرضیه پژوهش مرتبط با آن مورد تأیید واقع شده است. این نتیجه‌گیری با یافته‌های به‌دست آمده توسط برازل و همکاران (2019) مطابقت دارد. یافته‌های پژوهش نشان داد که تصدی حسابرس تأثیر منفی و معنادار بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها داشته و در نتیجه فرضیه پژوهش مرتبط با آن مورد تأیید واقع شده است. این نتیجه‌گیری با یافته‌های به‌دست آمده توسط مطابقت یو و یو^[41] (2018) دارد. یافته‌های پژوهش نشان داد که تخصص حسابرس تأثیر منفی و معنادار بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها داشته و در نتیجه فرضیه پژوهش مرتبط با آن مورد تأیید واقع شده است. این نتیجه‌گیری با یافته‌های بدست آمده توسط توپار^[42] (2018) مطابقت دارد. همچنین، بر پایه نتایج حاصل از آمون فرضیه‌های پژوهش حاضر، برخی از مهمترین پیشنهاد های کاربردی به شرح ذیل ارایه می‌گردد:

• هیئت‌مدیره شرکت‌ها تلاش نمایند تا به منظور انتخاب مدیرعامل شرکت، عامل سن را به عنوان یک معیار گزینش مدیرعامل در نظر بگیرند تا از طریق تجربه عملیاتی مدیران با تجربه، زمینه برای کاهش احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت ها را کاهش دهند.
• به منظور کاهش احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها، سازوکاری وضع شود که متوسط سن هیئت‌مدیره در یک محدوده تعیین شده وجود داشته باشد تا به‌واسطه تجربه موجود در هیئت‌مدیره، احتمال ارائه گزارش‌های درست و معتبر افزایش یابد.
• به منظور کاهش احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت، تنوع‌گرایی جنسیتی در هیئت‌مدیره شرکت‌ها و حضور نسبت مشخصی از زنان در هیئت‌مدیره شرکت‌ها افزایش یابد. ضمن اینکه، در هیئت‌مدیره شرکت‌ها و انتخاب اعضای حاضر در آن، سطح تحصیلات مدیران به عنوان یک عامل مهم و اثرگذار در احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها در نظر گرفته شود.
• با توجه به این که تعداد پایین مدیران در هیئت‌مدیره می‌تواند منجر به کاهش درصد پیاده‌سازی قوانین و نظارت بر حسن اجرای آن‌ها شود و تعداد بالای مدیران در هیئت‌مدیره نیز منجر به پایین آمدن کارایی عملکردی مدیران شود که در هر صورت می‌تواند بر احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها اثر داشته باشد، تعداد متناسبی از مدیران در هیئت‌مدیره شرکت‌ها به کار گرفته شود. همچنین، به طور خاص در شرکت‌های دولتی، نظام نظارتی به منظور ارتقای کیفیت اجرای قوانین و دستورالعمل‌ها به کار گرفته شود تا احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌های دولتی کاهش یابد. به منظور کاهش احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها، مدیریت شرکت‌ها و درصد سهامی که تحت اختیار آن‌ها می‌باشد، همواره مورد نظارت قرار گیرد.
• حدالامکان تلاش شود تا تفکیک نقش در رابطه با جایگاه مدیر عاملی و ریاست هئیت‌مدیره در شرکت‌ها انجام شود تا از این طریق زمینه برای کاهش احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌ها فراهم گردد.
• مدیران شرکت‌ها به منظور کاهش احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌هایشان، از شرکت‌ها و مؤسسات حسابرسی معتبر که عموماً دارای اندازه بزرگ می‌باشند، بهره‌گیری نمایند.
• مدیران شرکت ها تلاش نمایند تا یک سازوکار مشخص را در رابطه با به‌کارگیری حسابرس و دوره زمانی تصدی حسابرس در یک شرکت، به کار گیرند که زمینه برای کاهش احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌هایشان فراهم شود. مدیران شرکت‌ها به منظور کاهش احتمال وقوع تقلب در صورت‌های مالی شرکت، تلاش نمایند تا از مؤسسات حسابرسی دارای افراد متخصص در زمینه فعالیت‌های شرکت بهره‌گیری نمایند.

 

[1].  گروه حسابداری و مدیریت، واحد شهریار، دانشگاه آزاد اسلامی، شهریار،  ایران. [e-mail]

[2].  گروه حسابداری و مدیریت، واحد شهریار، دانشگاه آزاد اسلامی، شهریار، ایران. نویسنده مسئول. [e-mail]

[3].  گروه حسابداری و مدیریت، واحد شهریار، دانشگاه آزاد اسلامی، شهریار، ایران. [e-mail]

[4] Chena et.a.

[5] Goel and Gangolly

[6].Statement of Audit Standards (SAS)

[7].American Institute of Certified Public Accountants

[8] Bhaduri & Selarka.

[9] Boubaker et.a.

[10] Aflatooni, A.

[11] Weele

[12] Yim

[13] Wiersema and Bantel

[14] Qian et al.

[15] Singhapakdi et al

[16] Deshpande

[17] He and Liu

[18] Okike, E

[19] Sarbanes–Oxley (SOX)

[20] Bédard & Gendron،

[21] Habib et al.

[22] Dong Chena et.a.

[23] Fich & Shivdasani

[24] Hung et al.

[25] Topor

[26] Md. Borhan UddinBhuiyana  and Asheq Rahman and Nigar Sultana

[27] Dong Chena et al.

[28] Sahiti and et al.

[29] Topor

[30] Kanapickienė and Grundienė

[31] Halboni

[32] Yiu et al

[33] O'Connor et al.

[34]- Murray

[35] Variance inflation factor (VIF)

[36] Bhaduri, S. N., & Selarka, E

[37] Okike, E

[38] Boubaker et al.

[39] Aflatooni, A.

[40] Weele

[41] Hung,Yu-S & Cheng Yu-C

[42] Topor

مراجع

فهرست منابع

• امانی، علی و غلامحسین دوانی، (1398)، "فساد، تقلب، پولشویی و وظیفه حسابرسان"، فصلنامه حسابدار رسمی، شماره(x)،12، صص 56-71.
• بلال پور، محمد و هوشنگ امیری، (1396)، "بررسی ارتباط سازوکارهای حاکمیت شرکتی و احتمال گزارشگری مالی متقلبانه (مطالعه موردی بورس اوراق بهادار تهران)"، اولین کنفرانس بین‌المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در مدیریت، حسابداری، اقتصاد و مهندسی صنایع با تأکید بر اقتصاد مقاومتی.
• پور قدیمی، کیومرث، سعید جبارزاده کنگر لویی و جمال بحری ثالث، (1401)، "ارائه الگوی توسعه یافته مدل بنیش با تأکید بر ویژگی‌های خاص شرکت با استفاده از شبکه عصبی، ماشین بردار و جنگل تصادفی"، قضاوت و تصمیم‌گیری در حسابداری و حسابرسی، 1(4)، صص 83-110.
• پورحیدری، امید و نفیسه سمیعی نژاد، (1397)، "بررسی تأثیر ساختار حاکمیت شرکتی بر گزارشگری مالی"، پژوهش‌های کاربردی و گزارشگری مالی، 4(6)، صص 80-53.
• حیدری، ندا و مسعود سنجایی، (1394)، "بررسی تأثیر حسابرسی داخلی در پیشگیری و کشف تقلب مدیران و کارکنان"، اولین همایش ملی مدیریت و حسابداری ایران.
• خلیفه سلطانی، سید احمد، شیدا نایب محسنی و خدیجه اسفندی، (1400)، "حاکمیت شرکتی و تقلب"، نخستین ماهنامه بازار سرمایه ایران، شماره 111.
• خلیلی ثمرین، فاطمه، مهدی خلیل پور و جواد رمضانی، (1400)، "رتبه‌بندی عوامل درون‌سازمانی و برون‌سازمانی مأثر بر گزارشگری مالی متقلبانه با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی"، فصلنامه اقتصاد مالی، 15(55)، صص 231-246.
• خواجوی، شکراله و مهرداد ابراهیمی، (1396)، "بررسی تأثیر متغیرهای حسابرسی بر احتمال وقوع تقلب در صور تهای مالی: شواهدی از شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، فصلنامه دانش حسابرسی، ۱۷ (۶۸)، صص ۶۲-۴۱.
• خوشبخت، اسماعیل، امیرحسین تائبی نقندری و حدیث زینلی، (1401)، "دینداری، اخلاق حرفه‌ای حسابداران و تقلب‌های گزارشگری مالی"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 14(53)، صص 223-254.
• داداشی، ایمان، سجاد کرد منجیری و مریم برادران، (1397)، "تأثیر ساختار حسابرسی داخلی بر احتمال تقلب در صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، فصلنامه دانش حسابرسی، ۱۸ (۷۰)، صص ۱۷۴-۱۵۹.
• رحیمیان، نظام الدین و راضیه حاجی حیدری، (1398)، "کشف تقلب با استفاده از مدل تعدیل شده بنیش و نسبت‌های مالی"، پژوهش‌های تجربی حسابداری، 9(1)، صص 47-70.
• رضائی پیته نوئی، یاسر و احمد عبداللهی، (1398)، "قابلیت مقایسه صورت‌های مالی و احتمال گزارشگری متقلبانه"، پژوهش‌های حسابداری مالی، 11(2)، صص 89-104.
• سجادی، سید حسین و توحید کاظمی، (1395)، "الگوی جامع گزارشگری مالی متقلبانه در ایران به روش نظریه‌پردازی زمینه بنیان"، پژوهش‌های تجربی حسابداری، 6(3)، صص 185-204.
• صدیقی کمال، لیلا، (1399)، "تقلب در صورت‌های مالی بر اساس گزارش انجمن بازرسان رسمی تقلب"، مجله حسابرس، شماره 64(x)، صص 116-120.
• صمدی لرگانی، محمود، عباسعلی دریایی و محسن ایمنی، (1395)، "مدیریت، حسابرس، تقلب و قوانین پیشگیرانه"، اولین همایش ملی حسابداری و مدیریت.
• قدیمی آباد، فاطمه، (1396)، "بررسی نقش حسابرسی داخلی و کنترل داخلی در تشخیص و پیشگیری از تقلب"، اولین کنفرانس ملی مطالعات نوین مدیریت در ایران.
• قنبری، هدیه، (1398)، "بررسی شناسایی قدرت مدل بنیش در شناسایی دستکاری سود (تقلب) در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، دومین کنفرانس ملی اقتصاد و مدیریت و حسابداری.
• گنجی، حمیدرضا، سیدرسول حسینی، مرضیه روزبان، سارا محمدزاده و نیایش نامی فرد طهرانی، (1402)، "تأثیر پیشایندها و پیامدهای اثربخشی حسابرسی داخلی بر کیفیت حسابرسی داخلی"، قضاوت و تصمیم‌گیری در حسابداری و حسابرسی، 2(5)، صص 107-138.
• مشایخی، بیتا و امیرحسین حسین پور، (1395)، "بررسی رابطه بین مدیریت سود واقعی و مدیریت سود تعهدی در شرکت‌های مشکوک به تقلب در بورس اوراق بهادار تهران"، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات تجربی حسابداری مالی، 13(49)، صص 29-52.
• یزدانی، بهزاد، زهرا لشگری و فاضل محمدی نوده، (1401)، "نقش ویژگی‌های حسابرس در کاهش ریسک تقلب گزارشگری مالی"، فصلنامه پژوهش‌های تجربی حسابداری، 25 اردیبهشت 1401.