فرهنگ و مولفه های تصمیم گیری اخلاقی حسابداران رسمی: نقش میانجی تمایل به ریسک پذیری فردی

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

دوره 15، شماره 59، مهر 1402، صفحه 1-28   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/faar.2023.705553

نویسندگان

عرفان محمدبیگی¹؛ زهره عارف منش^{* 2}؛ محمدمهدی دهقانی اشکذری³

¹گروه حسابداری دانشگاه یزد، یزد، ایران

²گروه حسابداری، دانشگاه یزد، یزد، ایران،

³استادیار دانشگاه فرهنگیان

چکیده

چکیده
هدف از این مقاله بررسی تاثیر فرهنگ بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابداران رسمی با میانجیگری تمایل به ریسکپذیری فردی میباشد. به منظور تحقق این هدف شش فرضیه تدوین شده است. جامعه پژوهش حاضر حسابداران رسمی شاغل در مؤسسات حسابرسی ثبت شده در ایران می‌باشد که با توجه به استعلام انجام شده از جامعه حسابداران رسمی ایران حجم جامعه 472 نفر می‌باشد. با استفاده از فرمول کوکران تعداد نمونه 212 نفر و به روش تصادفی تصادفی انتخاب شد. داده‌ها با استفاده از پرسشنامه در سال 1401 جمع‌آوری و با استفاده از روش مدلسازی معادلات ساختاری و  با استفاده از نرم افزارهای Spss و Pls ، فرضیهها مورد آزمون و تحلیل قرار گرفتند. نتایج بیانگر رابطه منفی و معنادار بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی حسابداران رسمی ایران می‌باشد، همچنین یافته‌ها حاکی از رابطه مثبت و معنادار بین فرهنگ و تمایل به ریسکپذیری فردی، رابطه مثبت و معنادار بین تمایل به ریسک‌پذیری فردی و آگاهی اخلاقی، نقش میانجی تمایل به ریسکپذیری فردی به طور مثبت و معنادار بر رابطه بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی، رابطه مثبت و معنادار بین آگاهی اخلاقی و قضاوت اخلاقی، قضاوت اخلاقی و قصد اخلاقی میباشد. بر اساس نتایج پژوهش فرهنگ بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی مؤثر است. بنابراین اصلاح شاخص‌های فرهنگ به بهبود تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابداران رسمی کمک خواهد کرد. با توجه به اینکه پژوهش‌های کمی در ارتباط با با فرهنگ، تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی و تمایل به ریسک‌پذیری فردی صورت پذیرفته است، لذا انجام این پژوهش به بهبود غنای پژوهشی و بسط متون نظری در این حوزه پژوهشی کمک شایانی خواهد کرد.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: فرهنگ؛ تمایل به ریسکپذیری فردی؛ تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی؛ حسابداران رسمی

اصل مقاله

https://doi.org/10.30495/faar.2023.1980289.3629

 

فرهنگ و مولفه های تصمیم گیری اخلاقی حسابداران رسمی:

نقش میانجی تمایل به ریسک پذیری فردی

 

 

تاریخ دریافت: 06/04/1402                  تاریخ پذیرش: 01/06/1402

عرفان محمدبیگی [1] زهره عارف منش* [2] محمدمهدی دهقانی اشکذری[3]

 

چکیده

هدف از این مقاله بررسی تاثیر فرهنگ بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابداران رسمی با میانجیگری تمایل به ریسکپذیری فردی میباشد. به منظور تحقق این هدف شش فرضیه تدوین شده است. جامعه پژوهش حاضر حسابداران رسمی شاغل در مؤسسات حسابرسی ثبت شده در ایران می‌باشد که با توجه به استعلام انجام شده از جامعه حسابداران رسمی ایران حجم جامعه 472 نفر می‌باشد. با استفاده از فرمول کوکران تعداد نمونه 212 نفر و به روش تصادفی تصادفی انتخاب شد. داده‌ها با استفاده از پرسشنامه در سال 1401 جمع‌آوری و با استفاده از روش مدلسازی معادلات ساختاری و  با استفاده از نرم افزارهای Spss و Pls ، فرضیهها مورد آزمون و تحلیل قرار گرفتند. نتایج بیانگر رابطه منفی و معنادار بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی حسابداران رسمی ایران می‌باشد، همچنین یافته‌ها حاکی از رابطه مثبت و معنادار بین فرهنگ و تمایل به ریسکپذیری فردی، رابطه مثبت و معنادار بین تمایل به ریسک‌پذیری فردی و آگاهی اخلاقی، نقش میانجی تمایل به ریسکپذیری فردی به طور مثبت و معنادار بر رابطه بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی، رابطه مثبت و معنادار بین آگاهی اخلاقی و قضاوت اخلاقی، قضاوت اخلاقی و قصد اخلاقی میباشد. بر اساس نتایج پژوهش فرهنگ بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی مؤثر است. بنابراین اصلاح شاخص‌های فرهنگ به بهبود تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابداران رسمی کمک خواهد کرد. با توجه به اینکه پژوهش‌های کمی در ارتباط با با فرهنگ، تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی و تمایل به ریسک‌پذیری فردی صورت پذیرفته است، لذا انجام این پژوهش به بهبود غنای پژوهشی و بسط متون نظری در این حوزه پژوهشی کمک شایانی خواهد کرد.

واژه‌های کلیدی: فرهنگ، تمایل به ریسکپذیری فردی، تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی، حسابداران رسمی.

 

 

1- مقدمه

رخدادن رسوایی‌های مالی در کشورهای مختلف، همگی حاوی پیامدهای منفی در زمینة اقتصادی، اجتماعی، سیاسی میباشند. حسابداران رسمی به دلیل سر و کار داشتن با مسائل مالی، از جمله اشخاصی هستند که ممکن است در وقوع چنین رخدادهایی نقش داشته باشند که به تبع آن، تصمیمات این افراد به لحاظ اخلاقی بودن مورد شک و تردید قرار میگیرد و همچنین باعث سلب اعتماد مردم و خدشهدار شدن وجههی حرفه میشود. رسواییهای اخلاقی بعضی از شرکتهای بزرگ دنیا مانند تایکو، وردکام و انرون، باعث افزایش انتظارات از حسابداران رسمی در زمینة رعایت دقیق راهنماییهای اخلاقی شده است (مهرانی و همکاران، 1390). با توجه به اینکه حرفة حسابداری یکی از سازمان‌یافته‌ترین و منظمترین حرفه‌های دنیا است (کمیته فنی سازمان حسابرسی، 1385)، ماهیت کار انجام‌شده توسط حسابداران و حسابرسان نیاز به سطح بالایی از اخلاق دارد. به عبارت دیگر حسابداران رسمی برای حفظ و ارتقاء اعتبار حرفه، افزایش ثروت سرمایه‌گذاران و... باید در اخذ تصمیمات خود، اخلاق را رعایت نمایند. شناخت اخلاق می‌تواند به حسابداران و حسابرسان برای تسلط بر مشکلات اخلاقی و انتخاب درست کمک ‌کند. هرچند ممکن است به ضرر شرکت باشد؛ اما برای سرمایه‌گذاران و ذینفعانی که از این اطلاعات استفاده می‌کنند، مفید واقع میشود (نافچی و علیخانی، 1399)‌. خوشبخت و همکاران (1401) نشان دادند سطح اخلاقی بالاتر عاملی مؤثر در کاهش تقلب در گزارشگری مالی توسط حسابداران است. به همین خاطر تصمیم‌گیری‌ ‏‌های ‏ حسابرسان (حسابداران رسمی) که حاوی اطلاعات تاثیرگذار بر تصمیمات ذینفعان میباشد، باید تصمیم اخلاقی باشد. دون و همکاران (2022) تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی را فرآیند ارزیابی و انتخاب از میان گزینههای موجود به شیوهای که منطبق با اصول اخلاقی باشد تعریف میکنند. به عبارت دیگر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی فرآیندی است که در برگیرندة تمام مراحلی میباشد که یک فرد باید از لحظهی بروز مشکل اخلاقی تا زمان انجام یک رفتار معین، آن را طی نماید (مورالس سانچز و کابلو مدینا، 2013). به گفتة وینسون و همکاران (2020) افراد در تصمیم‌گیری‌ ‏‌های ‏ اخلاقی متفاوت هستند و عوامل مختلفی بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی افراد مؤثر است. از جمله عوامل اثر گذار بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی میتوان به فرهنگی که حسابداران رسمی در آن رشد کردهاند و همچنین خصوصیات فردی (تمایل به ریسک‌پذیری) آنان، اشاره نمود.

به عقیدهی هافستد (2011) فرهنگ، برنامه‌ریزی جمعی ذهن است که اعضای یک گروه یا دستهای از افراد را از گروههای دیگر متمایز مینماید. به طور کلی تمام مردم‌شناسان بر عناصر تشکیل‌دهندة فرهنگ، به طور تقریبی اتفاق نظر مشابهی دارند و معتقد هستند مجموعهای از عناصر مانند اعتقادات، ارزشها، هنجارها، دانش، هنر، ادیان، ادبیات ملی و هر آن چیزی که برای یک ملت باقی مانده، فرهنگ نامیده میشود (منتصری و منتصری، 2019). ماتسوموتو (2007) معتقد است رفتار فردی را میتوان بواسطة سه منبع اصلی تبیین نمود: ذات اصلی بشر، فرهنگ و شخصیت. بنابراین ابعاد فرهنگی و اجتماعی در تصمیم‌گیری‌ ‏ و به خصوص در شکلگیری تصمیمهای اخلاقی بسیار حائز اهمیت هستند که میتوانند تصمیمات افراد را در ابعاد جزئی و کلان، تحت تأثیر قرار دهند و آنان را دچار مشکل کنند گلباز، 1397). 

امینی و شاهین (1399) در شناسایی و سطح بندی عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی نشان دادند مهمترین عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی شامل عوامل فردی، سازمانی، اجتماعی و محیطی میباشد. به عبارت دیگر، عواملی نظیر: مدیریت ارشد یا رهبری، باورهای مذهبی، عوامل اجتماعی، نظام پاداش و تنبیه، ارزشهای فردی، احساسات افراد، قضاوت اخلاقی، شدت اخلاقی، فرهنگ سازمانی، عوامل رقابتی، عوامل اقتصادی، تعهد سازمانی، فرصتهای سازمانی و رضایت شغلی بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی افراد مؤثر است. سیاهکل رودی و همکاران (1394) نشان دادند متغیرهای «باورهای مذهبی»، «ارزش‌های فردی»، «رهبری اخلاقی»، «قضاوت اخلاقی»، «محیط اخلاقی»،  «نظام اخلاقی» و «فرهنگ سازمانی»، بیشترین تأثیر را بر تصمیمگیری اخلاقی مدیران میگذارند. کسالی و پرانو (2021) نیز نشان دادند فرهنگ بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی مؤثر است. بنابراین با توجه به اینکه هر منطقه فرهنگ به‌خصوص خود را دارد، افراد برداشت متفاوتی از مفاهیم و ادراکات اخلاقی خواهند داشت که این بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی آنان اثرگذار است (کارتیس و همکاران، 2012 )

یکی دیگر از عوامل مهم اثرگذار بر رفتار و تصمیم‌گیری‌ ‏ افراد، میزان ریسکپذیری یا ریسکگریزی آن‌ها است. به عبارتی علاوه بر فرهنگ میتوان فرض نمود تمایل به ریسکپذیری افراد ممکن است بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی آنها تاثیر بگذارد (وبر و همکاران، 2002). مهمتر از همه، فرهنگ ملی تأثیر مهم و قابل تشخیصی بر تمایل به ریسکپذیری سازمانها دارد (کرایسر و همکاران، 2001). این بدین معناست که امکان تأثیرگذاری فرهنگ بر تمایل به ریسکپذیری افراد وجود دارد (کالینز و همکاران، 2005؛ هافستد و همکاران، 2010). افراد نسبت به انتخابهایی که شامل عدم‌اطمینان و ریسک میباشد، واکنش متفاوتی نشان میدهند که این تفاوتها به عنوان تمایل به ریسک‌پذیری توصیف میشود (ژو و همکاران، 2021). ریسک‌پذیری افراد در زمینههای مختلف، دارای دو جنبة مثبت و منفی میباشد. به عنوان مثال برای جنبه مثبت میتوان بیان نمود ریسک‌پذیری ممکن است باعث به‌روزرسانی محصول جدیدی شود که بازار را تغییر دهد (مانند اپل) و برای جنبه منفی نیز میتوان به رفتارهای زیان‌بار همانند کلاهبرداری، اعمال غیر قانونی و ... اشاره نمود (وینسون و همکاران، 2020). با توجه به اینکه تمایل به ریسکپذیری یکی از مهمترین ویژگیهای رفتاری افراد تلقی میشود و با در نظر گرفتن تأثیر فرهنگ بر رفتار افراد میتوان انتظار داشت فرهنگ، تمایل به ریسکپذیری افراد را تحت تأثیر قرار داده و از طریق این خصوصیت فردی به عنوان متغیر میانجی بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابداران رسمی تاثیر بگذارد.

تفاوت پژوهش حاضر نسبت به پژوهشهای مشابه داخلی این است که پژوهشهای پیشین، عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابرسان داخلی و حسابداران رسمی و یا تأثیر عوامل محیطی بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی را بررسی کردهاند ، اما بر اساس بررسیهای محقق، پژوهشی که اثر فرهنگ و ریسکپذیری بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابداران رسمی را مورد بررسی قرار دهد، در ایران انجام نشده است و این پژوهش به پر کردن این خلأ پژوهشی کمک مینماید. از آنجایی که مدیران شرکتها، مدیران دولتی، سرمایهگذاران، اعتباردهندگان و سایر استفاده‌کنندگان برون‌سازمانی بر اساس تصمیمات حسابداران رسمی تصمیم‌گیری‌ ‏ مینمایند و احتمال اینکه پذیرش این تصمیم همراه با ریسک باشد وجود دارد، بررسی تأثیر تمایل به ریسکپذیری که جزء خصوصیات فردی میباشد و از فرهنگ تأثیر میپذیرد، بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابداران رسمی بسیار مهم است. همچنین انجام این تحقیق میتواند موجب بهبود کنترل داخلی شرکت (برای جلوگیری از تقلب، کلاهبرداری)، مدیریت ریسک و افزایش قابلیت اعتماد اطلاعات تهیه شده توسط حسابداران رسمی و همچنین موجب بسط متون نظری مرتبط با فرهنگ و تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی و تمایل به ریسکپذیری (ویژگی فردی) شود. با در نظر گرفتن موارد مذکور، هدف از انجام این پژوهش، پاسخ دادن به این سؤال است که " آیا فرهنگ بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابداران رسمی با نقش میانجی تمایل به ریسکپذیری فردی تاثیر میگذارد؟"

 

• مبانی نظری و تدوین فرضیه‌های پژوهش

مدلهای اخلاقی

در این پژوهش از مدل رست (1986) برای بررسی مؤلفه‌های تصمیم گیری اخلاقی بهره گرفته شده است. مدل رست، فرآیند تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی را شامل 4 مؤلفه به شرح زیر معرفی می‌کند:

الف) حساسیت اخلاقی (شناسایی مساله اخلاقی)

حساسیت اخلاقی (آگاهی اخلاقی)، به توانایی افراد در تشخیص وضعیتی که شامل یک مسالة اخلاقی است اشاره دارد (لینکولن و هولمس، 2011). به گفتة باترفیلد و همکاران (2000) آگاهی اخلاقی، آگاهی فرد در یک مقطع زمانی مشخص در مواجه با معضلات اخلاقی است که در آن زمان، فرد نیاز به اخذ تصمیم یا انجام اقدامی دارد که ممکن است منافع خود یا دیگران را تحت تاثیر قرار دهد. تا زمانی که شخص قادر به شناسایی موقعیت اخلاقی نشود، مراحل بعدی بیمعنا خواهد بود و عمل اخلاقی تجلی نمییابد. بعد از اینکه شخص موقعیت اخلاقی را شناسایی نمود، توانایی وی در قضاوت اخلاقی حائز اهمیت میشود (عابدی جعفری و همکاران، 1397). به‌ طور کلی، حساسیت اخلاقی یعنی آگاهی از وجود یک مشکل اخلاقی (رست و ناروائز، 2014).

ب) قضاوت اخلاقی (قضاوت در مورد اینکه چه کاری از نظر اخلاقی درست میباشد)  

قضاوت اخلاقی بدین معناست که فرد باید قضاوت نماید کدام عمل از نظر اخلاقی درست است (رست، 1986؛ تروینو، 1992؛ نگوین و بیدرمن، 2008؛ لهنرت و همکاران، 2015). به بیان دیگر، کانون توجه قضاوت اخلاقی، ارزیابی میزان درستی یا نادرستی یک عمل است (مادرک و میسون، 2012). کورتیز (1984) به نقل از کولبرگ و کندی بیان نمود قضاوت اخلاقی، قضاوتی است که نشان میدهد کار صحیح و واجب میباشد و ناشی از اصول یا قانون باشد. قوانین یا اصول، عواملی میباشند که تحت عنوان راهنمای رفتار فرد عمل مینماید (رؤیایی و محمدی، 1399). شخص در این مرحله باید انواع گزینههای محتمل را تجسم و سنجش کند و گزینهای که اخلاقیتر هست را انتخاب نماید. در ضمن، اشخاص از نظر توانایی قضاوت اخلاقی گزینههای مختلف، متفاوت هستند (عابدی جعفری و همکاران، 1397).

ج) انگیزه اخلاقی (اولویت بندی آن کاری که از نظر اخلاقی درست است)

انگیزه اخلاقی (قصد اخلاقی) به معنای اولویت دادن به آنچه از نظر اخلاقی درست است میباشد (رست، 1986). به بیان دیگر، قصد اخلاقی عبارت است از تصمیم‌گیری‌ ‏ برای عمل بر اساس قضاوت اخلاقی (جونز، 1991). انگیزه اخلاقی به قصد انتخاب تصمیم اخلاقی بر راه حل دیگری که نشان‌دهنده ارزشی متفاوت است، اشاره دارد. این جزء فرآیند تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی شامل تعهد به انتخاب ارزش اخلاقی است. برای مثال، یک فرد ممکن است دو راه حل برای یک معضل تشخیص دهد، یکی که منجر به افزایش قدرت شخصی می‌شود و دیگری که از نظر اخلاقی درست است. در این مثال، انگیزه اخلاقی قصد فرد برای انتخاب ارزش اخلاق بر ارزش قدرت است (لینکولن و هولمس، 2011). بعد از اینکه فرد قضاوت اخلاقی انجام نمود، میزان اولویت ارزشهای اخلاقی نسبت به دیگر ارزشها از اهمیت زیادی برخوردار میشود، که میزان تمایل شخص نسبت به عمل بر اساس قضاوت اخلاقی را نشان میدهد (عابدی جعفری و همکاران، 1397).

د) عمل اخلاقی (اقدام بر اساس انگیزة اخلاقی).

 

رابطه بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی

با توجه به اینکه آگاهی اخلاقی، یکی از مؤلفههای تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی میباشد و پدیده‌ای در سطح فردی است، به نظر می‌رسد که تفاوت‌های فردی ممکن است تعیین کند که چرا یک مدیر یک موضوع را به عنوان یک موضوع اخلاقی تشخیص می‌دهد، در حالی که دیگری این موضوع را نمی‌شناسد (رینولدز، 2006). جونز (1991)، هانت و ویتل (1986) یک نظریة عمومی از اصول اخلاقی بازاریابی ارائه کردند و بیان کردند عوامل محیطی (فرهنگی، صنعتی و سازمانی) و تجربیات شخصی بر درک وجود یک مسالة اخلاقی (آگاهی اخلاقی)، راهکارها و پیامدها تاثیر میگذارد. همچنین پترسون (2001) در مدل اخلاقی خود نشان داد که یکی از شاخههای فرهنگ (فرهنگ سازمانی) بر حساسیت اخلاقی (آگاهی اخلاقی) اثر گذار است و مدل ترکیبی جونز (1991) نیز، نشان دهندة تاثیر محیط فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سازمانی بر شناخت مساله اخلاقی (آگاهی اخلاقی) است. در این راستا، آرمسترانگ (1996) در پژوهش خود به این نتیجه دست یافت که فرهنگ بر درک اخلاقی (آگاهی اخلاقی) اثرگذار است و دو بُعد فرهنگی هافستد: اجتناب از عدم‌قطعیت و فردگرایی، تاثیر منفی بر ادراک اخلاقی دارند. لینکولن و هولمس (2011) و ساور و همکاران (2018) نیز رابطه معناداری بین فرهنگ بر آگاهی اخلاقی نشان دادند. دون و همکاران (2022) نشان دادند فاصله قدرت تاثیر منفی بر آگاهی اخلاقی و تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی دارد. اوبو و آجیبولاد (2018) نشان دادند که تفاوت در شناخت اخلاقی (آگاهی اخلاقی)، قضاوت اخلاقی و نیت اخلاقی متخصصان حسابداری، تحت تأثیر پیشرفت تحصیلی، وضعیت اقتصادی، تخصص حسابداری، وابستگی فرهنگی، وجدان و تأثیر همسالان، قرار دارد. احمدزاده و یعقوب‌نژاد (1401) نشان دادند رابطه مثبت بین درک حسابرسان از فرهنگ اخلاقی حاکم در مؤسسات و تعهد آن‌ها نسبت به منافع عموم وجود دارد. همچنین رابطه منفی بین درک حسابرسان از فرهنگ اخلاقی حاکم بر مؤسسات و پذیرش و مشارکت در رفتار غیرحرفه‌ای را مستند نمودند. رحمانی‌نیا و یعقوب‌نژاد (1396) نیز نشان دادند میزان اخلاقی بودن محیط فعالیت حسابرس داخلی (محیط اخلاقی) و فرهنگ سازمانی، میتوانند تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابرسان داخلی را تحت تأثیر قرار دهند. بنابراین فرضیه اول پژوهش به شرح زیر تدوین می‌شود:

فرضیه 1: رابطه معناداری بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی وجود دارد.

 

رابطه بین فرهنگ و تمایل به ریسک‌پذیری

شخصیت یک فرد، از جمله تمایل به ریسک‌پذیری وی، جدای از فرهنگی که در آن متولد و بزرگ شده است، رشد نمیکند. همچنین تمایل به ریسک‌پذیری باید تابع فرهنگ فرد باشد. از دیدگاه دیگر، یکی از ویژگیهای تعیین‌کننده ریسک، عدم قطعیت است و یکی از ابعاد فرهنگ هافستد، اجتناب از عدم قطعیت میباشد (وینسون و همکاران، 2020). این جمله حاکی از اثر فرهنگ بر تمایل به ریسک‌پذیری افراد میباشد. چونکا (2019) در پژوهش خود نشان داد که دانشجویان لهستانی نسبت به همتایان آمریکایی خود، تمایل به ریسک‌پذیری بالایی دارند. این به معنای اثرگذاری فرهنگ بر تمایل به ریسک‌پذیری فردی میباشد. لاگو و همکاران (2018) دریافتند که جنسیت و فرهنگ در تاثیر‌گذاری بر تمایل به ریسک‌پذیری افراد بسیار موثر است. کرایسر و همکاران (2010) نشان دادند فرهنگ ملی بر تمایل به ریسک‌پذیری اثر معناداری دارد. بدین صورت که دو بُعد فرهنگی هافستد: اجتناب از عدم‌قطعیت و فاصله قدرت، اثر منفی بر ریسک‌پذیری میگذارند. همچنین گو و همکاران (2022) با مقایسه ریسک‌گریزی دانشجویان کشورهای شرقی و غربی مطرح نمودند سطح بالاتر ریسک‌گریزی مشاهده شده در میان شرق آسیاییها ممکن است نتیجه تفاوت فرهنگی بین کشورهای غربی و شرقی باشد. صالحی کممردخی و همکاران (2023) نشان دادند فرهنگ (تیم‌گرایی در میان کارکنان)، ضمن افزایش انگیزه در آن‌ها سطح ریسک‌پذیری فردی را کنترل می کند. این مطلب حاکی از تاثیر معنادار فرهنگ بر تمایل ریسک‌پذیری افراد است. بنابراین فرضیه دوم پژوهش به شرح زیر تدوین می‌شود:

فرضیه 2: رابطه معناداری بین فرهنگ و تمایل به ریسکپذیری فردی وجود دارد.

 

 

رابطه بین تمایل به ریسک‌پذیری و آگاهی اخلاقی

فرد بر اساس ویژگیهای رفتاری خود اقدام به اخذ یک تصمیم اخلاقی میکند. همچنین در میان ویژگیهای رفتاری فرد میتوان به تمایل وی به ریسک‌پذیری اشاره نمود. از آنجایی که فرآیند تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی تا زمانی که آگاهی اخلاقی وجود نداشته باشد شروع نمیشود و یا به عبارت دیگر با توجه به اینکه آگاهی اخلاقی اولین مؤلفه این فرآیند میباشد، میتوان انتظار داشت تمایل به ریسک‌پذیری بر اگاهی اخلاقی اثرگذار است. وینسون و همکاران (2020) در مطالعه خود نشان دادند حسابدارانی که تمایل به ریسک‌پذیری بالایی دارند از آگاهی اخلاقی بیشتری برخوردار هستند. اما دون و همکاران (2022) در پژوهش خود یافتند افرادی که تمایل بیشتری به ریسک‌پذیری دارند، دارای آگاهی اخلاقی کمتری هستند. همچنین آکسیانا و سوجانا (2019) نشان دادند ترجیحات ریسک بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی مشاوران مالیاتی تأثیر منفی میگذارد. رحمانینیا و همکاران (1400) در بررسی تاثیر ویژگیهای شخصیتی و رفتاری بر فرآیند تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابداران رسمی، اثر معنادار ویژگیهای شخصیتی (نظیر: وضعیت اقتصادی، آرمان گرایی اخلاقی، نسبی گرایی اخلاقی، آموزش و پرورش) بر آگاهی اخلاقی، قضاوت اخلاقی، قصد اخلاقی و به طور کلی فرآیند تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی و اثر معنادار ویژگیهای رفتاری بر فرآیند تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی نشان  دادند. علی زادگان و همکاران (1401) نشان دادند که انواع تیپ‌های شخصیتی حسابرسان، اخلاق حرفه‌ای و تردید حرفه‌ای، بر توانایی کشف تقلب در صورت‌های مالی توسط حسابرسان، رابطه مثبت و معناداری دارند. با توجه به مطالبی که در ارتباط با تاثیر فرهنگ بر آگاهی اخلاقی (به عنوان اولین مولفه تصمیم گیری اخلاقی)، تاثیر فرهنگ بر تمایل به ریسک‌پذیری فردی و تاثیر  تمایل به ریسک‌پذیری فردی بر آگاهی اخلاقی بیان شد، می توان عنوان کرد که تمایل به ریسک‌پذیری افراد نقش میانجی در رابطه بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی ایفا می کند. لذا فرضیه سوم و چهارم پژوهش به شرح زیر تدوین می‌شود:

 فرضیه 3: رابطه معناداری بین تمایل به ریسکپذیری فردی و آگاهی اخلاقی وجود دارد.

فرضیه 4: تمایل به ریسکپذیری فردی نقش میانجی در رابطه بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی دارد.

 

رابطه بین آگاهی اخلاقی و قضاوت اخلاقی:

طبق نظر جونز (1991) هنگامی که یک شخص، وجود یک مسالة اخلاقی (آگاهی اخلاقی) را تشخیص داد، باید بر اساس آن قضاوت اخلاقی انجام دهد. به عقیدة لینکولن و همکاران (2011)، آگاهی اخلاقی، پیش‌بینی‌کنندة قابل‌توجهی برای قضاوت اخلاقی میباشد. رؤیایی و محمدی (1399) معتقد هستند درک فرد از موقعیت اخلاقی (آگاهی اخلاقی)، علت مهم تفاوت در قضاوتهای اخلاقی میباشد. بر این اساس میتوان به تاثیر آگاهی اخلاقی بر قضاوت اخلاقی پی برد. به طور کلی مطالعات انجام شده در این زمینه، بازگو کننده این موضوع میباشد که قضاوت اخلاقی، مستلزم داشتن آگاهی و شناخت در مورد مساله اخلاقی است. عسگری (1392)، عبدی گلزار و بهاروند (1397)، رحمان سرشت و همکاران (1397)، عباسی و ایزدی (1399) ، دیبا کیا و همکاران (1400)، پترسون (2001)، باک (2001) و  ویتمر (2005)، موسباح و همکاران (2016)، پالاسیوس و همکاران (2017)، وینسون و همکاران (2020) و دون و همکاران (2022) در پژوهش‌های خود نشان دادند که حساسیت اخلاقی (آگاهی اخلاقی) بر قضاوت اخلاقی اثر میگذارد. این مطلب بیانگر اهمیت مؤلفه آگاهی اخلاقی و تاثیر آن بر قضاوت اخلاقی میباشد. اما پیریهاتینیگتایس، نورخولیس (2017) و رضوی زاده (1396) نشان دادند که آگاهی اخلاقی (شناسایی مسأله اخلاقی) بر قضاوت اخلاقی تاثیر معناداری ندارد. بنابراین فرضیه پنجم پژوهش به شرح زیر تدوین می‌شود:

فرضیه 5: رابطه معناداری بین آگاهی اخلاقی و قضاوت اخلاقی وجود دارد.

 

 رابطه بین قضاوت اخلاقی و قصد اخلاقی:

مدل جونز (1991) نشان‌دهندة تاثیرگذاری قضاوت اخلاقی بر قصد اخلاقی است. استریت (1997) بیان نمود رفتار جهت‌داری که فرد بعد از انجام قضاوت اخلاقی بر اساس رشد شناختی اخلاقی خود نسبت به آن گرایش دارد، تمایل اخلاقی (قصد اخلاقی) میباشد. لینکولن و همکاران (2011) مدعی هستند قضاوت اخلاقی، پیش‌بینی‌کننده قابل‌توجهی برای قصد اخلاقی است. همچنین بارنت و والنتین (2004) بیان نمودند به محض شناسایی معضل اخلاقی، فرد قضاوت میکند و قصد اخلاقی را شکل میدهد. عسگری (1392)، رضوی زاده (1396)، رحمان سرشت و همکاران (1397)، ویتمر (2005)، موسباح و همکاران (2016)، پالاسیوس و همکاران (2017)، وینسون و همکاران (2020)و دون و همکاران (2022) در پژوهش‌های خود نشان دادند که قضاوت اخلاقی مقدمهای بر قصد اخلاقی است، به عبارت دیگر قضاوت اخلاقی بر قصد اخلاقی تاثیر مثبت و معناداری دارد. پیریهاتینیگتایس، نورخولیس (2017) نشان دادند که قضاوت اخلاقی بر قصد اخلاقی تاثیر معناداری ندارد. بر اساس مطالعات انجام شده میتوان عنوان نمود بعد از اینکه شخص معضل اخلاقی را توانست تشخیص دهد و بر اساس آن راهحلهای اخلاقی را تعیین کند باید بتواند بر اساس قضاوت اخلاقی انجام شده، تمایل اخلاقی خود را شکل دهد. بنابراین فرضیه ششم پژوهش به شرح زیر تدوین می‌شود:

فرضیه 6: رابطه معناداری بین قضاوت اخلاقی و قصد اخلاقی وجود دارد.

 

مدل مفهومی

مدل مفهومی پژوهش در شکل 1 نمایش داده شده است:

 

                                                       

 

 

 

            

فرهنگ

تمایل به ریسک‌پذیری فردی

آگاهی اخلاقی

قضاوت اخلاقی

قصد اخلاقی

مولفه‌های تصمیم‌گیری اخلاقی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1- مدل مفهومی

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

• روش پژوهش

تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش توصیفی-پیمایشی میباشد. برای گردآوری دادهها از ابزار پرسشنامه و برای تحلیل داده‌ها از مدل‌سازی معادلات ساختاری با نرم افزار PLS استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش حسابداران رسمی شاغل در موسسات حسابرسی ثبت شده در ایران می‌باشد که بر اساس استعلام صورت گرفته از جامعه حسابداران رسمی ایران حجم جامعه 472 نفر می‌باشد. حجم نمونه آماری با استفاده از فرمول کوکران 212 نفر تعیین شد و با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شد.

از پرسشنامههای دورفمن و هاول (1988)، جکسون (1994)، کوهن و همکاران (1998)، بارینکوا و اسپینوسا-پایک (2018) و کوهن و همکاران (1998) به ترتیب برای اندازهگیری متغیرهای فرهنگ، تمایل به ریسکپذیری، آگاهی اخلاقی، قضاوت اخلاقی و قصد اخلاقی بهره گرفته شد. پرسشنامههای فرهنگ، آگاهی اخلاقی، قضاوت اخلاقی و قصد اخلاقی استاندارد بوده و در پژوهشهای قبلی از جمله منصوری سپهر و همکاران (1392)، خسروی و همکاران (1395) و علوی (1388) مورد استفاده قرار گرفته است و روایی آنها تأیید شده است. پرسشنامة تمایل به ریسک‌پذیری نیز استاندارد بوده اما روایی آن در ایران مورد بررسی قرار نگرفته است، به همین منظور جهت سنجش روایی آن از روایی سازه استفاده می‌شود. این نوع از روایی به دو دسته تقسیم میشود: روایی همگرا و روایی واگرا. برای بررسی روایی همگرا از آزمون (AVE) یا همان میانگین واریانس استخراح شده استفاده میشود و برای بررسی پایایی پرسشنامه، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده می‌شود. همچنین از پایایی ترکیبی (CR) نیز جهت سنجش پایایی پرسشنامه استفاده میشود.

• یافته‌های پژوهش

ویژگی‌های جمعیت شناختی نمونه‌ی آماری در جدول 1 ارائه شده است.

 

جدول 1– بررسی شاخص‌های جمعیت شناختی پژوهش

مؤلفههای جمعیت‌شناختی پژوهش		درصد فراوانی داده‌های هر طبقه
جنسیت	مرد	90
	زن	10
	جمع	100
تحصیلات	لیسانس	8
	فوق لیسانس	58
	دکترا	34
	جمع	100
سابقه کار افراد	کمتر از 10 سال	28
	بین 10 تا 20 سال	44
	بیشتر از 20	28
	جمع	100
وضعیت تاهل	مجرد	16
	متأهل	84
	جمع	100

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

جدول 2 بیانگر آمار توصیفی دادهها، سازه‌ها یا سؤالات پرسشنامه می‌باشد. در این قسمت، برای توصیف سازه‌ها از شاخص‌هایی همچون میانگین، میانه، انحراف معیار، چولگی و کشیدگی استفاده شده ‌است. همچنین با معرفی حداقل و حداکثر میانگین امتیازهای پاسخ‌دهندگان به سؤالات هر سازه، دامنه‌ی امتیازات هر سازه مشخص ‌شده‌ است.  

مقدار میانگین معیار مردسالاری / زن‌سالاری (35/3) در متغیر فرهنگ، نشان‌دهنده بالاتر بودن مردسالاری در میان نمونه مورد بررسی می‌باشد. (چنانچه میانگین بیشتر از 3 باشد نشان‌دهنده مردسالاری و چنانچه میانگین کمتر از 3 باشد نشان‌دهنده زن‌سالاری است). مقدار میانگین معیار جمع‌گرایی / فرد‌گرایی (68/3) در متغیر فرهنگ نشان‌دهنده بالاتر بودن جمع‌گرایی در میان نمونه مورد بررسی می‌باشد (چنانچه میانگین بیشتر از 3 باشد نشان‌دهنده جمع گرایی و چنانچه میانگین کمتر از 3 باشد نشان‌دهنده فردگرایی است). مقدار میانگین معیار اجتناب از عدم‌اطمینان (40/2) در متغیر فرهنگ نشان‌دهنده بالاتر بودن فرهنگ ریسک‌پذیری در میان نمونه مورد بررسی می‌باشد (چنانچه میانگین بیشتر از 3 باشد نشان‌دهنده اجتناب از عدم‌اطمینان بالا و چنانچه میانگین کمتر از 3 باشد نشان‌دهنده اجتناب از عدم‌اطمینان پایین یا ریسک‌پذیری است). مقدار میانگین معیار فاصله قدرت (توزیع قدرت) (62/2) در متغیر فرهنگ نشان‌دهنده توزیع قدرت به میزان عادلانه‌تری میباشد (چنانچه میانگین بیشتر از 3 باشد نشان‌دهنده توزیع ناعادلانه قدرت و چنانچه میانگین کمتر از 3 باشد نشان‌دهنده این است که توزیع قدرت عادلانه تر است).

 

                                            جدول2- آمار توصیفی سازهها

متغیر اصلی	متغیر فرعی		میانگین	میانه	حداقل	حداکثر	انحراف معیار	کشیدگی	چولگی
فرهنگ	مردسالاری در برابر زن سالاری		35/3	67/3	1	5	65/0	20/2	39/0-
	فردگرایی در برابر جمع گرایی		68/3	80/3	2	5	32/0	41/9	49/0-
	اجتناب از عدم‌اطمینان		40/2	46/2	1	4	41/0	90/1	21/0
	فاصله قدرت (توزیع قدرت)		62/2	50/2	1	4	67/0	00/2	28/0
تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی	آگاهی اخلاقی	اخراج کارمند	70/3	67/3	1	7	07/1	90/4	35/0
		حق کپی رایت	71/3	67/3	1	7	11/1	76/5	29/0
		اعطای وام	71/3	67/3	1	7	01/1	86/8	33/0
	قصد اخلاقی	اخراج کارمند	67/5	00/6	1	7	06/1	58/5	88/1-
		حق کپی رایت	58/5	50/5	1	7	11/1	28/5	88/1-
		اعطای وام	64/5	00/6	1	7	01/1	27/9	57/2-
	قضاوت اخلاقی		54/3	67/3	2	5	87/0	49/0	43/0-
تمایل به ریسک‌پذیری فردی	-		51/3	83/3	1	5	99/0	35/0	89/0-

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

متغیر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی با استفاده از 3 مولفه مورد سنجش قرار گرفته است. در بررسی داده‌های مولفه آگاهی اخلاقی مشاهده می‌شود که مقادیر میانگین نزدیک به 4 می باشند. از آنجا که هر چه امتیازات نزدیک به 1 باشد، پاسخدهندگان از آگاهی اخلاقی بالایی برخوردار هستند، می‌توان بیان کرد که پاسخ‌دهندگان در نمونه مورد بررسی از آگاهی اخلاقی متوسط برخوردارند. همچنین در بررسی داده‌های مؤلفه قصد اخلاقی مشاهده می‌شود که مقادیر میانگین نزدیک به 6 می‌باشند. هر چه امتیازات نزدیک به 7 باشد پاسخ‌دهندگان، قصد اخلاقی بالایی دارند، بنابراین در نمونه مورد بررسی پاسخ‌دهندگان از قصد اخلاقی نسبتاً بالایی برخوردار هستند. برای بررسی داده‌های مؤلفه قضاوت اخلاقی مقادیر میانگین نزدیک به 4 می‌باشد. در این مؤلفه با توجه به اینکه هر چه امتیازات نزدیک به 5 باشد پاسخ دهندگان، قضاوت اخلاقی بالایی دارند، می‌توان بیان کرد که پاسخ‌دهندگان در نمونه مورد بررسی از قضاوت اخلاقی نسبتاً بالایی برخوردار هستند.

در بررسی داده‌های متغیر تمایل به ریسک‌پذیری فردی مشاهده می‌شود که مقادیر میانگین نزدیک به 4 می باشند. در این مولفه با توجه به اینکه هر چه امتیازات نزدیک به 5 باشد دلالت بر تمایل به ریسک‌پذیری بالای فرد می‌باشد، می‌توان بیان کرد که پاسخ‌دهندگان در نمونه مورد بررسی از تمایل به ریسک‌پذیری نسبتاً بالایی برخوردار هستند. همچنین از این جدول که شامل شاخص‌های مرکزی و پراکندگی برای متغیرهای مختلف است، از نظر آماری نتایج زیر حاصل می‌شود:

الف) شکل توزیع داده‌ها را از مقدار میانگین، میانه و مقایسه‌ی آن‌ها نیز می‌توان حدس زد. اگر مقدار میانگین از میانه به اندازه‌ی قابل توجهی بزرگ‌تر باشد، داده‌ها چوله به راست و در حالت برعکس چوله به چپ هستند. با توجه به مقادیر جدول همه متغیرهای پژوهش از نظر فاصله میانگین و میانه کمی تفاوت دارند.

 ب) مقدار انحراف معیار، کمینه و بیشینه نیز پراکندگی داده را نشان می‌دهد. هر چه مقدار انحراف معیار کمتر باشد، داده‌ها حول میانگین متغیر متمرکزترند. پراکندگی کمتر میزان اعتماد به مقدار میانگین را افزایش می‌دهد و در حالت برعکس کاهش. در واقع اگر انحراف معیار بزرگ باشد، داده‌ها حول میانگین نیستند و دور از میانگین پراکنده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که کلیه متغیرها دارای انحراف معیار کمی هستند.

ج) با توجه به این‌که میزان کشیدگی توزیع نرمال برابر 3 است،  بنابراین متغیری که کشیدگی آن 3 یا نزدیک به آن باشد، دارای توزیع نرمال است. همانگونه که مشاهده می‌شود متغیرهای پژوهش از نظر این معیار نرمال نمی‌باشد.

د) از آن‌جایی که میزان چولگی توزیع نرمال برابر با صفر است، چولگی نزدیک به صفر، نرمال بودن توزیع داده‌ها را بیان می‌کند. همچنین اگر چولگی متغیری بین بازه 2- و 2+ باشد، توزیع آن متغیر نرمال خواهد بود. همانگونه که مشاهده می‌شود کلیه متغیرهای پژوهش به لحاظ چولگی دادهها از توزیع نرمال برخوردار هستند.

 

بررسی نرمال بودن دادههای پژوهش

در این پژوهش برای بررسی نرمال بودن داده های پژوهش از آزمون کلموگروف-اسمیرنوف استفاده شده است که نتایج آن در جدول 3 نشان داده شده است:

 

جدول 3- آزمون بررسی نرمال بودن

متغیر	مقدار آماره K-S	سطح معناداری	نتیجه
فرهنگ	527/1	019/0	نرمال نیست
تمایل به ریسک‌پذیری فردی	324/1	060/0	نرمال است
آگاهی اخلاقی	273/1	078/0	نرمال است
قضاوت اخلاقی	858/1	002/0	نرمال نیست
قصد اخلاقی	845/1	013/0	نرمال نیست

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

با توجه به اینکه برخی از متغیرها دارای توزیع نرمال هستند ولی برخی دارای توزیع نرمال نیستند برای تحلیل داده‌ها از نرم افزار SMART PLS.03 استفاده شده است.

 

پایایی‌ و روایی سنجی ابزار جمع‌آوری داده‌ها

آنچه در جدول 4 نمایش داده شده نتایج پایایی درونی، روایی همگرا و پایایی ترکیبی است.

معیار قابل‌قبول برای شاخص آلفای کرونباخ که نشان‌دهنده پایایی درونی مدل اندازه‌گیری خواهد بود حداقل مقدار  7/0 می‌باشد. همانگونه که مشاهده می‌شود کلیه متغیرها دارای پایایی درونی قابل قبول هستند. با استفاده از ضریب دیلون-گلداشتاین پایایی ترکیبی سنجیده می‌شود. ضریب پایایی ترکیبی بالاتر از 7/0 برای هر سازه نشان‌دهنده پایایی مناسب بوده، بنابراین سازه‌ها از پایایی ترکیبی مناسبی برخوردارند. از آنجا که میانگین واریانس استخراج‌شده AVE بالاتر از 5/0 است، اعتبار درونی مدل نیز تأیید می‌شود.

 

جدول 4- مقادیر آلفای کرونباخ، پایایی ترکیبی (CR) و (AVE)

سازه‌ها	آلفای کرونباخ	Composite Reliability	Average Variance Extracted (AVE)
آگاهی اخلاقی	959/0	962/0	511/0
تمایل به ریسک‌پذیری	768/0	853/0	593/0
فرهنگ	836/0	891/0	673/0
قصداخلاقی	891/0	917/0	65/0
قضاوت اخلاقی	86/0	9/0	645/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج بررسی روایی تشخیصی (ماتریس فورنل-لارکر) در جدول 5 ارائه شده است. معیار مهمی که با روایی تشخیصی یا روایی واگرا مشخص میگردد، میزان رابطهی سازه با شاخصهایش در مقایسه رابطه آن سازه با سایر سازهها است. بررسی این امر به وسیله یک ماتریس صورت میپذیرد که خانههای این ماتریس حاوی مقادیر ضرایب همبستگی بین سازهها و جذر مقادیر AVE مربوط به هر سازه است. این مدل در صورتی روایی واگرای قابل قبولی دارد که اعداد مندرج در قطر اصلی از مقادیر زیرین خود بیشتر باشند (داوری و رضازاده، 1392).

نتایج بررسی روایی تشخیصی نشان می‌دهد تمام سازهها به‌خوبی از هم تفکیک‌ شده‌اند و مدل روایی واگرای قابل قبولی دارد. زیرا همانگونه که ملاحظه می‌شود اعداد مندرج در قطر اصلی از مقادیر زیرین خود بیشتر بوده، درنتیجه تمام سازهها به‌خوبی از هم تفکیک‌ شده‌اند و مدل روایی واگرای قابل قبولی دارد.

 

جدول 5- ماتریس فورنل و لارکر

	آگاهی اخلاقی	تمایل به ریسک‌پذیری	فرهنگ	قصد اخلاقی	قضاوت اخلاقی
آگاهی اخلاقی	715/0
تمایل به ریسک‌پذیری	216/0	77/0
فرهنگ	21/0	718/0	82/0
قصد اخلاقی	645/0	291/0	149/0	806/0
قضاوت اخلاقی	693/0	226/0	168/0	801/0	803/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

شاخص‌های نیکویی برازش مدل

نتایج شاخص برازش R Squares ، شاخص استون - گیسر Q2 ، معیار تغییرپذیری  و نتایج شاخص GOF در جدول 6 درج شده است. با توجه به اینکه مقدار شاخص R Square در دو مورد از سازه‌ها بزرگتر از 67/0 و مقدار شاخص استون - گیسر Q2 دو مورد از سازه‌ها بزرگتر از 35/0 است، مطلوب بودن مدل ساختاری را نشان می‌دهد. همینطور میانگین Red ها (3887/0) برای شاخص معیار تغییرپذیری بزرگتر از 35/0 و مقدار شاخص GOF بزرگتر از 36/0 است که گویای برآورد مناسب و قوی مدل است.

 

جدول 6- شاخص‌های نیکویی برازش

سازه ها	R Square	Q²	Red	GOF
آگاهی اخلاقی	053/0	023/0	02708/0	5592/0
تمایل به ریسک‌پذیری	516/0	285/0	30599/0
قصداخلاقی	719/0	417/0	46735/0
قضاوت اخلاقی	798/0	47/0	51471/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

معیار اندازه اثر (F²)

شدت رابطه میان سازه‌های مدل در جدول 7 نمایش داده شده است. همانگونه که مشاهده می‌شود شدت رابطه متغیرهای تمایل به ریسک‌پذیری - آگاهی اخلاقی و همچنین فرهنگ –آگاهی اخلاقی ضعیف میباشد که در آزمون ضریب تعیین در متغیر آگاهی اخلاقی نیز مشاهده شد. ضعیف بودن شدت تاثیر بدین معناست که علاوه بر متغیرهای در نظر گرفته شده متغیرهای دیگری نیز هستند که بر آگاهی اخلاقی تاثیرگذار هستند که در پژوهش های دیگر می توانند در نظر گرفته شوند.

 

جدول 7- معیار اندازه تأثیر (F²)

	آگاهی اخلاقی	تمایل به ریسک‌پذیری	فرهنگ	قصداخلاقی	قضاوت اخلاقی
آگاهی اخلاقی					942/3 (قوی)
تمایل به ریسک‌پذیری	009/0 (ضعیف)
فرهنگ	007/0 (ضعیف)	067/1 (قوی)
قصد اخلاقی
قضاوت اخلاقی				561/2 (قوی)

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

برآورد مدل ساختاری

مدل پژوهش برای مشخص شدن معناداری یا عدم معناداری رابطه‌ها با استفاده از دستور Bootstrapping برآورد گردیده است. شکل 2 و جدول 8 خلاصه نتایج حاصل از تحلیلPLS را برای آزمون مدل ساختاری  آماری نشان میدهد که مقادیر آماره T را برای مشخص سازی معناداری یا عدم معناداری رابطه ها بیان می‌کند.

 

 

شکل 2- مقادیر T

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

جدول 8- مقادیر ضرایب مسیر و T

متغیر مستقل	متغیر وابسته	ضریب مسیر	انحراف معیار	آماره T	سطح معناداری (P Values)
آگاهی اخلاقی	قضاوت اخلاقی	88/0	014/0	903/60	000/0
تمایل به ریسک‌پذیری	آگاهی اخلاقی	739/0	090/0	189/8	000/0
فرهنگ	آگاهی اخلاقی	26/0-	080/0	262/3	001/0
فرهنگ	تمایل به ریسک‌پذیری	667/0	042/0	698/15	000/0
قضاوت اخلاقی	قصداخلاقی	848/0	025/0	901/33	000/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

همانگونه که در جدول مشاهده می‌شود، ستون سوم ضرایب مسیر نشان داده شده است که شدت تاثیر متغیر مستقل را بر متغیر وابسته نشان‌ می‌دهد. در ستون پنجم، مقادیر T بیان شده است که برای هر متغیری که از 96/1 بیشتر هستند نشان‌دهنده معنادار بودن روابط میان آن متغیرها در سطح اطمینان 95% می‌باشد. علاوه براین مقادیر سطح معناداری(P-Value) میزان معناداری هر رابطه را نشان می‌دهد که در صورتیکه این مقدار زیر 5 درصد باشد، رابطه معنادار است. نتایج آزمون فرضیه های پژوهش نشان می‌دهد به احتمال 95 درصد رابطه منفی و معناداری بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی (فرضیه اول)، رابطه مثبت و معناداری بین فرهنگ و تمایل به ریسکپذیری (فرضیه دوم)، بین تمایل به ریسکپذیری فردی و آگاهی اخلاقی (فرضیه سوم)، بین آگاهی اخلاقی و قضاوت اخلاقی (فرضیه پنجم) و بین قضاوت اخلاقی و قصد اخلاقی (فرضیه ششم) وجود دارد.

 

آزمون سوبل برای بررسی متغیر میانجی (بررسی فرضیه چهارم)

در این پژوهش با استفاده از روش محاسبه آنلاین به آزمون ضرایب متغیر میانجی پرداخته شده است. در روش اول از ضرایب رگرسیون  و خطای استاندارد استفاده می‌شود. در ادامه نتایج آزمون سوبل در جدول 9 ارائه شده است.

 

جدول 9- نتایج آزمون سوبل

مولفه‌ها		ضریب رگرسیون	خطای استاندارد
مولفه A	فرهنگ و تمایل به ریسک	667/0	042/0
مولفه B	تمایل به ریسک به آگاهی اخلاقی (تصمیم گیری اخلاقی)	739/0	09/0
مقدار آماره Z  آزمون سوبل		2824/7
نتیجه		متغیر میانجی دارای تأثیر معنادار می‌باشد.

منبع: یافته‌های پژوهشگر

همانگونه که مشاهده می‌شود مقدار آماره‌های آزمون سوبل بدست آمده از مقدار 96/1 بیشتر می‌باشد که نشان‌دهنده این است که فرض صفر (مبنی بر این که متغیر میانجی نقشی در میان رابطه متغیر مستقل و وابسته ندارد)، در سطح خطای 05/0 رد شده و تاثیر میانجی در این رابطه معنادار است. با توجه به بیشتر بودن مقادیر آماره T رابطه بین فرهنگ و ریسکپذیری فردی، رابطه بین ریسکپذیری فردی و آگاهی اخلاقی از عدد 96/1± و کمتر بودن سطح معناداری این روابط از 05/0 و بیشتر بودن مقدار آزمون سوبل (28/7) از مقدار 96/1، به احتمال 95 درصد می‌توان بیان نمود تمایل به ریسک‌پذیری فردی به طور معناداری نقش میانجی در رابطه بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی دارد.

 

• بحث و نتیجه‌گیری

حسابداران رسمی از جمله اشخاصی میباشند که اطلاعات تهیه شده توسط شرکت برای اشخاص حقیقی و حقوقی را جهت اخذ تصمیم، مورد بررسی و اعتبار بخشی قرار میدهند. از طرفی این امکان وجود دارد که حسابداران در موقعیتی که دارای مساله اخلاقی است قرار گیرند. بنابراین، کسب این اطلاعات توسط ذی نفعان آن، برای گرفتن تصمیم، حاوی ریسک یا عدم اطمینان است. بر همین اساس از جمله عواملی که میتواند بر حسابداران برای اخذ یک تصمیم اخلاقی اثر گذار باشد، تمایل به ریسک‌پذیری فردی است. همچنین از آنجایی که حسابداران رسمی ممکن است تفاوتهایی در این زمینه داشته باشند، میتوان فرهنگ را از جمله عوامل اثرگذار بر تصمیم اخلاقی و تمایل به ریسک‌پذیری فرد تلقی نمود. لذا هدف پژوهش حاضر تعیین این موضوع است که آیا فرهنگ بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابداران رسمی با نقش میانجی تمایل به ریسک‌پذیری فرد اثر میگذارد؟

 طبق نتایج فرضیه اول این پژوهش رابطه منفی و معناداری بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی وجود دارد. نتیجه به دست آمده نشان میدهد فرهنگ کشور ایران که حسابدار رسمی در آن رشد کرده است اثر معکوسی بر افزایش آگاهی اخلاقی وی دارد. فرهنگ دارای ابعاد مختلفی نظیر مرد‌گرایی در برابر زن‌گرایی، فردگرایی در برابر جمع‌گرایی، اجتناب از عدم‌قطعیت و توزیع قدرت میباشد که میتواند تاثیرات مثبت یا منفی بر آگاهی اخلاقی (حساسیت اخلاقی) بگذارد. با توجه به یافته‌های آمار توصیفی، حسابداران رسمی مورد بررسی اجتناب از عدم قطعیت پایین و تمایل بیشتری به مردگرایی دارند و اعتقاد دارند که قدرت به صورت عادلانه‌تری توزیع شده است و جمع‌گرا هستند. در جوامعی که در آنها اجتناب از عدم‌اطمینان کم است و تمایل به مردگرایی بیشتر است، مردم به واسطه اعتماد به نفس و تجربه‌ای که دارند قادرند با دیگران ارتباط برقرار کرده و اختلافات موجود را حل و فصل کنند. همچنین در این جوامع، افراد توانایی پذیرش آراء و نظرات مخالف را دارند و اختلاف و ناهمگونی یک امر طبیعی تلقی می‌شود که لزوما بد نیست و می تواند سرمنشا تحولات سازنده در جامعه باشد. بر این اساس، کاهش اجتناب از عدم‌اطمینان و مردگرایی، باعث کاهش تضاد اخلاقی و مشکل اخلاقی در محیط کار شده و فرد خود را کمتر درگیر مسائل اخلاقی می‌بیند و لذا حساسیت فرد نسبت به امور اخلاقی کاهش می‌یابد. در جوامعی که توزیع قدرت به صورت عادلانه‌تری صورت گرفته است افراد از هم خاطر‌جمع بوده و به یکدیگر اعتماد بیشتری دارند و در نتیجه تضاد اخلاقی کاهش می‌یابد. همچنین در جوامع جمع‌گرا، افراد انتظار دارند اقوام، طایفه و سایر گروه‌های خودی از منافع آن‌ها بخاطر وفاداریشان حمایت کنند و رابطه کارفررما-کارمند با توجه به شرایط اخلاقی همانند یک رابطه خانوادگی تصور می‌شود و افراد کمتر درگیر تضاد اخلاقی شده و حساسیت اخلاقی کاهش می‌یابد. این یافته‌ها با مطالعه وینسون و همکاران (2020) که در بررسی رابطه بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی در مناطق ایالات‌ متحده و منا به این نتیجه رسیدند که فرهنگ بر آگاهی اخلاقی اثر منفی و معناداری دارد، همسو میباشد. اما با یافته مطالعه آرمسترانگ (1996) که در پژوهش خود نشان داد فرهنگ بر درک مشکلات اخلاقی (آگاهی اخلاقی) تاثیر مثبت و معناداری دارد. به عبارت دیگر سه بُعد فرهنگی هافستد یعنی اجتناب از عدم قطعیت، فردگرایی و مردگرایی تاثیر مثبتی بر ادراک اخلاقی دارند و بُعد توزیع قدرت، اثر معناداری بر آگاهی اخلاقی ندارد، همچنین با یافته دون و همکاران (2022) که نشان دادند فاصله قدرت تاثیر منفی بر آگاهی اخلاقی و تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی دارد، ناهمسو است.

همچنین نتایج فرضیه دوم پژوهش حاضر نشان داد رابطه مثبت و معناداری بین فرهنگ و تمایل به ریسکپذیری حسابداران رسمی وجود دارد. یافتهها نشان میدهد حسابداران رسمی در ایران، در فرهنگی مردگرا رشد کرده و کار میکنند، عدم‌قطعیت پایینی دارند. به عبارتی دیگر ریسک‌پذیری بیشتری دارند و جمع‌گرا هستند. با توجه به تاثیر مثبت فرهنگ بر تمایل به ریسک‌پذیری حسابداران رسمی میتوان بیان نمود هرچه بُعد فرهنگی مردگرایی که بیانگر شجاعت و جسارت و بیباکی افراد میباشد افزایش یابد، اعتماد آن‌ها به جمع بیشتر باشد و انعطاف پذیری بیشتری (عدم‌قطعیت پایین‌تری) داشته باشند، تمایل به ریسکپذیری آنان تشدید خواهد شد. یافته تحقیق با یافته‌های کرایسر و همکاران (2010)، لاگو و همکاران (2018)، چونکا (2019)، وینسون و همکاران (2020) و گو و همکاران (2022) که رابطه مثبتی بین فرهنگ و تمایل به ریسک‌پذیری افراد مستند نمودند، همسو میباشد.

طبق نتایج فرضیه سوم این پژوهش رابطه مثبت و معناداری بین تمایل به ریسکپذیری و آگاهی اخلاقی حسابداران رسمی وجود دارد. حسابداران رسمی که تمایل بیشتری به ریسکپذیری دارند نسبت به حسابداران رسمی که تمایل کمتری به ریسکپذیری دارند بهتر توانستهاند موقعیتی که دارای مسأله اخلاقی است را شناسایی کنند. به عبارت دیگر با توجه به پاسخهایی که پاسخ دهندگان به سئوالات مربوط به ریسکپذیری دادهاند میتوان بیان نمود حسابداران رسمی از تمایل به ریسکپذیری نسبتاً بالایی برخوردار هستند و این بدین معنا میباشد که حسابداران رسمی از تاثیر عواقب کارهایشان بر خود و دیگران مطلع میباشند، به همین خاطر بهتر قادر هستند تا موقعیتی که دارای معضل اخلاقی است را تشخیص دهند. این یافته تحقیق با مطالعه وینسون و همکاران (2020) که نشان دادند تمایل به ریسک‌پذیری افراد بر آگاهی اخلاقی آنان اثر مثبت و معناداری دارد، همسو می‌باشد. اما با یافته‌های دون و همکاران (2022) که نشان دادند هر چه تمایل به ریسک‌پذیری افراد در زمینه حسابداری و حسابرسی بیشتر باشد، آگاهی اخلاقی کمتر است و همچنین آکسیانا و سوجانا (2019) که نشان دادند ترجیحات ریسک بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی مشاوران مالیاتی تأثیر منفی میگذارد، ناهمسو میباشد.

طبق نتایج فرضیه چهارم این پژوهش تمایل به ریسکپذیری فردی، رابطه بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی را میانجیگری مینماید و همچنین به کمک تمایل به ریسکپذیری، رابطه مثبت و معناداری بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی وجود دارد. با توجه به اینکه حسابداران رسمی در فرهنگی با مردگرایی بالا رشد کردهاند و از آنجایی که تمایل آنان به ریسکپذیری به دلیل فرهنگ حاکم بر ایران نسبتاً بالا میباشد (رابطه مثبت بین فرهنگ و ریسکپذیری) و همچنین با در نظر گرفتن این موضوع که حسابداران رسمی از آگاهی اخلاقی تقریباً خوبی بخاطر بالا بودن تمایلشان به پذیرش ریسک بر خوردار هستند (رابطه مثبت بین تمایل به ریسک و آگاهی اخلاقی) آن هم به این دلیل که هر چه حسابداران رسمی ریسکپذیر باشند از عواقب کار خود و به طور کلی از معضل اخلاقی آگاهی بیشتری دارند و همچنین با توجه به اینکه فرهنگ بر ادراک افراد در موضوعات اخلاقی اثرگذار است، متغیر فرهنگ (از طریق بُعد مردگرایی) به واسطة ویژگی فردی حسابداران رسمی یعنی تمایل به ریسکپذیری، بر آگاهی اخلاقی آنان اثر مثبت میگذارد. این یافته تحقیق با نتایج مطالعه وینسون و همکاران (2020) چونکا (2019) و آرمسترانگ (1996) که بیانگر میانجیگری تمایل به ریسکپذیری بر رابطه بین فرهنگ و آگاهی اخلاقی و همچنین تاثیر مثبت فرهنگ بر آگاهی اخلاقی از طریق تمایل به پذیرش ریسک میباشد، همسو است.

طبق نتایج فرضیه پنجم این پژوهش رابطه مثبت و معناداری بین آگاهی اخلاقی و قضاوت اخلاقی وجود دارد. به دنبال مدلهای اخلاقی طراحی شده توسط رست (1986)، جونز (1991) و ویتمر (2005)، آگاهی اخلاقی (حساسیت اخلاقی) مقدمهای بر قضاوت اخلاقی میباشد که این موضوع به اثرگذاری آگاهی اخلاقی بر قضاوت اخلاقی اشاره دارد. از آنجایی که حسابداران رسمی ایران سناریوهای مطرح شده را غیر اخلاقی تلقی نمودند، میتوان بیان نمود که توانستهاند مشکل اخلاقی را درک نمایند. همین موضوع موجب شده است به صورت اخلاقی قضاوت کنند که چه کاری درست میباشد. به بیان دیگر با توجه به اینکه حسابداران رسمی نقش اعتباردهی به صورتهای مالی را عهده‌دار هستند و همچنین با توجه به  اینکه جامعه خواهان اتخاذ تصمیم اخلاقی از سوی آنان است و مهمترین مولفه فرآیند تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی آگاهی اخلاقی حسابداران رسمی میباشد، طبق بررسیهای به عمل آمده میتوان بیان نمود حسابداران رسمی ایران از توانایی نسبتاً خوبی برای تشخیص موقعیتی که دارای مسأله اخلاقی است برخوردار هستند که این موجب شده است تا بتوانند اخلاقی‌ترین راه‌ها را برای حل آن مشکل انتخاب نمایند. یافته تحقیق با یافته‌های عسگری (1392)، عبدی گلزار و بهاروند (1397)، رحمان سرشت و همکاران (1397)، عباسی و ایزدی (1399) ، دیبا کیا و همکاران (1400)، پترسون (2001)، باک (2001) و  ویتمر (2005)، موسباح و همکاران (2016)، پالاسیوس و همکاران (2017)، وینسون و همکاران (2020) و دون و همکاران (2022) در پژوهش‌های خود نشان دادند که آگاهی اخلاقی تاثیر مثبت و معناداری بر قضاوت اخلاقی حسابداران دارد، همسو است و با یافته رضوی زاده (1396) و پیریهاتینیگتایس و نوخولیس (2017)  که بین آگاهی اخلاقی و قضاوت اخلاقی حسابرسان مستقل رابطة معناداری مشاهده نکردند، ناهمسو است.

نتایج فرضیه ششم پژوهش نشان داد رابطه مثبت و معناداری بین قضاوت اخلاقی و قصد اخلاقی وجود دارد. با توجه به اینکه حسابداران رسمی ایران به خوبی توانستند موقعیتی که دارای یک مسأله اخلاقی است را شناسایی نمایند و همچنین بر این اساس یک قضاوت اخلاقی انجام دهند، میتوان بیان نمود که حسابداران رسمی توانستهاند بر اساس قضاوت اخلاقی خود، تمایل خود را برای انجام عمل اخلاقی شکل‌دهند به عبارت دیگر بر اساس پاسخی که حسابداران رسمی به سئوالات دادند میتوان بیان نمود احتمال اینکه آنان به سمت انجام یک اقدام غیر اخلاقی بروند و بر اساس قضاوت اخلاقی خود عمل نکنند، خیلی پایین است که این دلالت بر قصد اخلاقی بالای حسابداران رسمی ایران یا اولویت دادن به ارزش‌های اخلاقی نسبت به ارزش‌های دیگر مانند ارتقاء قدرت، ارزشهای مادی و ... دارد. که این نتیجه از مدل رست (1986) پشتیبانی مینماید. یافته تحقیق با یافته‌های عسگری (1392)، رضوی‌زاده (1396)، رحمان‌سرشت و همکاران (1397)، ویتمر (2005)، موسباح و همکاران (2016)، پالاسیوس و همکاران (2017)، وینسون و همکاران (2020)و دون و همکاران (2022) نشان دادند قضاوت اخلاقی بر قصد اخلاقی تاثیر مثبت و معناداری دارد، همسو می‌باشد و با یافته پیریهاتینیگتایس و نوخولیس (2017) ناهمسو است.

نتایج این پژوهش نشان داد که فرهنگ بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابداران رسمی با میانجیگری تمایل به ریسک‌پذیری فردی تأثیرگذار است که بر این اساس به مؤسسات حسابرسی توصیه میشود در هنگام استخدام حسابداران رسمی میزان تمایل آنان به ریسک‌پذیری و همچنین اخذ یک تصمیم اخلاقی را از طریق پرسشنامهها و مصاحبههای روانشناختی مورد سنجش قرار دهند. همپنین پیشنهاد میشود که در طول دوران خدمت حسابداران رسمی به آموزش ضمن خدمت آنان توجه خاصی شود و از ارزیابیهای مختلف استفاده شود تا میزان پایبندی این اشخاص به اصول اخلاقی و آگاهی آنان در مسائل اخلاقی و در نهایت اخذ یک تصمیم اخلاقی در حین انجام وظیفه در موسسات نیز سنجیده شود. با توجه به اینکه دانشجویان حسابداری میتوانند حسابداران رسمی آینده خطاب شوند، به دانشگاهها و مراکز آموزشی نیز پیشنهاد میشود در آموزش مباحث اخلاقی به دانشجویان حسابداری دریغ نکنند. همچنین علاوه بر آموزش، تستهای مختلفی در این زمینه از آنها گرفته شود و آگاهی آنان را در زمینه انواع معضلات اخلاقی ارتقاء دهند. نظارت مستمر جامعه حسابداران رسمی بر حسابداران رسمی و تدوین و پیاده سازی آیین‌نامه تنبیه و پاداش کارکنان در برخورد با مسائل اخلاقی توسط جامعه برای پیشگیری از رسواییهای مالی و رعایت اصول اخلاقی در تصمیمات پیشنهاد داده میشود.

از آنجایی که حسابداران رسمی در یک فرهنگ با اجتناب از عدم‌قطعیت پایین (ریسک پذیر) بزرگ شدهاند و کار میکنند و با توجه به اینکه این موضوع باعث بر انگیخته‌شدن مهمترین خصوصیت شخصیتی آنان یعنی تمایل به ریسک‌پذیری شده است و با در نظر گرفتن این نکته که با بالاتر رفتن سابقه کار تمایل به پذیرش ریسک هم بیشتر میشود، انجام تستهای شخصیت‌شناسی (اعم از بررسی تمایل به ریسک‌پذیری) در میان حسابداران رسمی در طول خدمت به صورت هرچند ماه یکبار توسط مؤسسات حسابرسی و اجباری نمودن اجرای آن توسط جامعه حسابداران رسمی جهت مدیریت ریسک پیشنهاد داده میشود. با توجه به تاثیرگذاری منفی و معنادار فرهنگ بر آگاهی اخلاقی حسابداران رسمی و با در نظر گرفتن این نکته که حسابداران رسمی در یک فرهنگ با عدم‌اجتناب از عدم‌قطعیت رشد کرده و فعالیت میکنند، به موسسات حسابرسی پیشنهاد داده میشود کنترل داخلی خود را بر این اساس مجدد طراحی نمایند تا آگاهی اخلاقی حسابداران رسمی بهبود پیدا کند.

به محققان پیشنهاد می‌شود پژوهشی مشابه با پژوهش حاضر در فرهنگهای مختلف (کشورهای مختلف) انجام داده و نتایج را با مطالعه کنونی مقایسه نمایند. تاثیر فرهنگ سازمانی، وجدان کاری، فشار کاری، استرس، نظام تنبیه و پاداش مشخص شده در چارت سازمانی، اقتصاد کشور، حقوق و مزایا و آموزش مباحث اخلاقی ضمن خدمت به حسابداران رسمی بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی و همچنین بر تمایل به ریسک‌پذیری مورد بررسی قرار گیرد. همچنین تاثیر اقتصاد کشور بر ریسک‌پذیری حسابداران رسمی و بررسی تاثیر ابعاد فرهنگی هافستد بر آگاهی اخلاقی نیز مورد توجه است. بررسی تاثیر تمایل به ریسک‌پذیری حسابرسان بر پایبندی آنان به اصول و موازین اخلاقی، موانع احتمالی برای اخد تصمیم اخلاقی توسط حسابداران و عوامل احتمالی که موجب تشدید و یا کاهش تمایل به ریسک‌پذیری حسابداران میشود نیز می‌تواند موارد مناسبی جهت پژوهش‌های آتی باشد.

با در نظر گرفتن این موضوع که در این پژوهش از ابزار پرسشنامه برای گردآوری دادهها استفاده شده است و این پرسشنامه مشتمل بر 83 سوال میباشد، پژوهش دچار محدودیتهایی شده است. بدین صورت که پاسخ‌دهنده ممکن است به دلیل بالا بودن مشغله کاری و خستگی و همچنین با توجه به زیاد بودن تعداد سوالات و صرف زمان، دقت و صداقت لازم را در تکمیل پرسشنامه نداشته باشد که این مورد در کیفیت نتایج پژوهش میتواند اثرگذار باشد. محدود نمودن جامعه آماری پژوهش به حسابداران رسمی ایران، امکان تعمیم نتایج به شاخه های دیگر حرفه حسابداری را محدود میسازد.

 

[1]- گروه حسابداری دانشگاه یزد، یزد، ایران.  [e-mail]

[2]- گروه حسابداری، دانشگاه یزد، یزد، ایران، (نویسنده مسئول) [e-mail]

[3]- گروه اموزش معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان،تهران، ایران.   [e-mail]

مراجع

فهرست منابع

• احمدزاده، زاهد و یعقوب نژاد، احمد. (1401). تأثیر درک حسابرسان از فرهنگ اخلاقی حاکم در مؤسسات بر ارزشهای حرفه‌ای در موسسات حسابرسی. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 14(55)، صص 40-23. doi: 10.30495/faar.2022.697085
• امینی، علیرضا و شاهین، وحیده. (1399). شناسایی و سطح‌بندی عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی در سازمان با استفاده از مدلسازی ساختاری ـ تفسیری. فصلنامه مطالعات منابع انسانی، 10(1)، صص 108-79. DOI: 10.22034/JHRS.2020.107811
• خوشبخت، اسماعیل؛ تائبی نقندری، امیرحسین و زینلی، حدیث. (1401). دینداری، اخلاق حرفه‌ای حسابداران و تقلب‌های گزارشگری مالی.پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، 14(53)، صص 254-223. doi: 10.30495/faar.2022.691693
• دیبا کیا، پریا؛ شکری چشم سبزی، اعظم و مرادزاده فرد، مهدی. (1400). تاثیر آگاهی و قضاوت اخلاقی حسابداران بر تمایل به گزارش تخلفات مالی با تاکید بر نقش تعدیل‌کننده شدت اخلاقی درک شده، دو فصلنامه حسابداری ارزشی و رفتاری. 6 (12).
• رحمان سرشت، حسین؛ شکری، المیرا و آذری راد، شهرام. (1396). تأثیر ویژگی‌های فردی، متغیرهای سازمانی و اخلاقی بر تصمیم‌گیری‌ ‏‌های ‏ اخلاقی (مطالعه موردی: حسابداران شرکت‌های صنعتی تبریز)، پژوهش‌های مدیریت در ایران، 22(2)، صص 1-29.
• رحمانی‌‌نیا، احسان؛ پورزمانی، زهرا و گلپایگانی، آیدا. (1400). بررسی اثربخشی تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابداران حرفه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری آن‌ها، پژوهش حسابرسی، 1(2)، صص 57-85.
• رحمانی‌نیا، احسان و یعقوب نژاد، احمد. (1396). عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابرسان داخلی، حسابرسی دانش حسابداری و مدیریت، 6(24)، صص 145-166.
• رؤیایی، رمضانعلی و محمدی، مهدی. (1399). اخلاق و حرفه ای در حسابداری، کتابخانه فرهنگ، چاپ چهارم، تهران.
• عابدی جعفری، حسن؛ نوح ابراهیم، ​​عبدالرحیم؛ حسن پور، اکبر و پیرملکی، پویا. (1397). تبیین تأثیر دینداری درونی بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی در کسب و کار، فصلنامه مطالعات رفتار سازمانی، 7 (26)، صص 93-127.
• سیاهکل رودی، مژگان؛ فیضی، طاهره؛ رسولی، رضا و حضوری، جواد. (1394). شناسایی عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی مدیران دانشگاه پیام نور، مدیریت دولتی - دانشگاه تهران، 7 (3)، صص 546-525.
• سیاهکل رودی، مژگان. (1393). طراحی و تبیین مدل تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی در دانشگاه پیام نور، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه پیام نور.
• عباسی، ابراهیم و ایزدی، رویا. (1399). نقش تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابرسان در افشای اسرار مالی و غیر مالی، مطالعات تجربی در حسابداری مالی، 17(66)، صص 149-172.
• عبدی گلزار، بهمن و بهاروند، داریوش. (1397). بررسی تأثیر آگاهی اخلاقی بر قضاوت‌های اخلاقی حسابرسان با تأکید بر نقش تعهد، چهارمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در علوم مدیریت، اقتصاد و حسابداری ایران، تهران.
• علی زادگان، لیلا؛ صمدی لرگانی، محمود و ایمنی، محسن. (1401). تأثیر تیپ شخصیتی و اخلاق حرفه‌ای بر توانایی حسابرسان در کشف تقلب با استفاده از تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده با نقش تردید حرفه‌ای. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 14(54)، صص 78-49. doi: 10.30495/faar.2022.693669
• علوی، سعید. (1388). تأثیر ابعاد فرهنگی هافستد بر تعداد مطالبات بیمه شخص ثالث خودرو (مطالعه موردی شرکت بیمه ایران)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
• کمیته فنی سازمان حسابرسی. (1385). منشور رفتار حرفه‌ای، چاپ ششم، انتشارات سازمان حسابرسی، صص 1-32.
• گل باز، علی. (1397). تصمیم‌گیری‌ ‏ و قضاوت اخلاقی در پرتو عصب شناسی اخلاقی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم.

مهرانی، ساسان؛ ثقفی، علی؛ موسیخانی، محمد و سپاسی، سحر. (1390). عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری‌ ‏ اخلاقی حسابداران رسمی ایران، مجله اخلاق در علم و فناوری، 6 (3)، صص 6-12.