معنای زندگی از نگاه ناصرخسرو با تکیه بر ایماژهای هستی

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

دوره 15، شماره 58، شهریور 1402، صفحه 35-57   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2023.705563

نویسنده

سید حامد موسوی جروکانی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

مسئلة معنای زندگی ازجمله دغدغه‌های انسان معاصر است که بیشتر محل توجه فلاسفه و روان‌شناسان قرار گرفته است. مطالعة افکار حکیمان گذشته در این زمینه، پیام‌های مهمی را برای انسانِ معاصرِ گرفتارِ هیاهویِ هستی درپی خواهد داشت. هدف این پژوهش، تحلیل معنای زندگی از منظر ناصرخسرو قُبادیانی است. نوع نگاه آدمی به هستی می‌تواند نگرش وی را به زندگی آشکار کند؛ به همین سبب ایماژهای هستی در قصاید وی، شمارش و تحلیل شد. این نوع بررسی نشان داد که اصلی‌ترین ایماژ ناصرخسرو از هستی «مادر» و «زن» است. زن یا مادر دارای دو خصلت ظرفیت یا پذیرش و باردهی یا بَردهی است. البته تصاویر دیگری در قصاید وی وجود دارد که به‌نوعی با این کلان‌ایماژ پیوند می‌یابند. این ایماژها هرچند دربردارندة نگاه منفی نسبت‌به هستی و دنیا هستند، تحلیل و مقایسة آنها با کلان‌تصویر هستی (مادر و زن) نشان داد که ناصرخسرو زندگی و هستی را ناپسند نمی‌داند؛ بلکه زیستن را امری ارزشمند تلقی می‌کند؛ زیرا تنها فرصتی است که در اختیار آدمی قرار گرفته است؛ اما این ارزش، ابزاری است، نه ذاتی؛ یعنی این زندگی ابزاری برای دست‌یافتن به «زندگی دیگر» است. از خلال این تصویر ِکلان، نقش یا کارکرد آدمی در هستی نیز تبیین می‌شود. نقش انسان در ارتباط با مادر، فرزند است و در ارتباط با زن می‌تواند شوهر باشد که در هر دو صورت، باید ضمن بهره‌مندی از مواهب هستی، مراقب دلبسته و شیفته‌نشدن بود. شیوة پژوهش در این اثر، تحلیل محتواست.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها

ناصرخسرو؛ ایماژهای زندگی؛ مادر ـ زن؛ معنای زندگی؛ ارزش ابزاری

مراجع

1. قرآن، ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: نشر دوستان.
2. ایگلتون، تری (1396)، معنای زندگی، ترجمه عباس مخبر، تهران: بان.
3. ترقی، گلی (1355)، «صورت ازلی زن یا اصل مادینة هستی»، الفبا، ج 5، 92‑84 .
4. حرّ العاملی، محمد بن الحسن [بی‌تا]، وسائل الشیعه، ج ٢، المحقق: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
5. رزاق‌زاده شبستری، سولماز (1392)، «دنیا در پهنه اشعار ناصرخسرو»، پژوهش‌های علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شمارة 22، 56‑33.
6. رودکی (1382)، دیوان اشعار، تصحیح و شرح دکتر جعفر شعار، چاپ سوم، تهران: قطره.
7. شایگان، داریوش (1383)، بت‌های ذهنی و خاطرة ازلی، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.
8. شوالیه، ژان؛ گربران، آنی (1384)، فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضائلی، تهران: جیحون.
9. فتوحی، محمود (1389)، بلاغت تصویر، چاپ دوم، تهران: سخن.
10. فردوسی، ابوالقاسم (1378)، شاهنامه، تصحیح ژول مُل، مقدمة دکتر محمدامین ریاحی، چاپ ششم، تهران: سخن.
11. کاتینگهام، جان (1393)، معنای زندگی، ترجمة امیرعباس علیزمانی و مریم دریایی اصل، تهران: حکمت.
12. کسایی، مریم؛ ذبیحی، رحمان؛ جهانی، محمدتقی (1399)، «تحلیل تصویر کانونی دنیا در آثار ناصرخسرو»، دوفصلنامة تاریخ ادبیات، شمارة 1، 143‑123.
13. گرجی، مصطفی (1401)، «نگاهی به ایماژهای زندگی در نگره مولوی و کازنتزاکیس با تاکید بر ایماژ زندگی به‌مثابه سوء‌تفاهم/ جنگ»، مطالعات عرفانی کاشان، شمارة 36، 262‑235.
14. گرجی، مصطفی؛ موسوی جروکانی، سیّد حامد (1393)، «بررسی و تحلیل مفهوم معنای زندگی در اشعار قیصر امین‌پور»، زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، شمارة 230، 156‑135.
15. محقق نیشابوری، جواد (1397)، «ایماژهای زندگی در صدای پای آب سهراب سپهری»، پاژ، شمارة 31، 102‑89.
16. مجلسی، محمدباقر (1403ق.)، بحارالأنوار، ج 77، الطبعه الثانیه، بیروت: مؤسسه الوفاء.
17. ملکیان، مصطفی (1391)، مشتاقی و مهجوری، چاپ چهارم، تهران: نگاه معاصر.
18. موسوی جروکانی، سیّد حامد؛ مسجدی، حسین؛ گرجی، مصطفی؛ زمانی، مهدی (1395)، «معنای زندگی در مصیبت‌نامة عطار نیشابوری»، ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، شمارة 14، 89‑65.
19. موسوی جروکانی، سیّد حامد؛ مسجدی، حسین؛ گرجی، مصطفی؛ زمانی، مهدی (1399)، «زندگی بر مدار مرگ»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد دهاقان، شمارة 47، 197‑171.
20. میرقادری، سیّد فضل‌الله؛ غلامی، منصوره (1388)، «بررسی تطبیقی سیمای دنیا در شعر ناصر خسرو و ابوالعلا»، ادبیات تطبیقی، شمارة 1، 236‑207.
21. ناصرخسرو قبادیانی (1357)، دیوان اشعار، به‌اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبه تهران.
22. Slmn, R. (2006), The big questins. 7^ed .Printed in Canada.