تبیین و اعتبار یابی عوامل موثر در مدل ارتقای کیفیت حسابرسی مالیاتی

اقتصاد مالی

دوره 17، شماره 64، مهر 1402، صفحه 45-74   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/fed.2023.705591

نویسندگان

رامین جمشیدی¹؛ بهرام برزگر^{* 2}؛ عبدالرضا محسنی²

¹گروه حسابداری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

²گروه حسابداری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

چکیده

چکیده
هدف از این پژوهش تبیین و اعتبار یابی عوامل موثر در مدل ارتقای کیفیت حسابرسی مالیاتی است. ازآنجاکه بخش مهمی از تصمیم‌گیری کلان هر کشوررا اطلاعات بودجه­ای و منابع مربوط به آن تشکیل می‌دهد و همچنین بخش عمده‌ای از نابرابری­های اجتماعی نیز، ناشی از عدم شفافیت در درآمدها و شکاف درآمدی است، بنابراین شناسایی عوامل ارتقاء دهنده مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی و ارزیابی روابط آنها می‌تواند گامی در راستای کمک به تأمین کامل اعتبارات هزینه‌ای بودجه عمومی دولت، تأمین و افزایش  درآمدهای پایدار، ارتقاء عدالت مالیاتی و بهبود ساختار توزیع درآمد، کمک به رشد و توسعه کشور و  تحقق عدالت اجتماعی است. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کاربردی است. گردآوری داده‌ها برای فرایند آزمون مدل طراحی شده   از طریق پرسشنامه  و با توجه به مقوله های بدست آمده از زیر مجموعه های مقوله های اصلی صورت گرفته است و برای سنجش اعتبار مدل طراحی شده از مدل معادلات ساختاری  (تجزیه‌وتحلیل داده های کمی از  طریق تحلیل عاملی تاییدی) و برای آزمون فرضیه­ها از نرم‌افزارهای PLS و SPSS برای تحلیل همبستگی بین متغیرها و سایر آزمون‌ها استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان داد عوامل علی موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی بر مقوله های  پدیده محوری موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی تأثیر مثبت و معناداری دارند. همچنین یافته‌ها نشان داد مقوله های پدیده محوری، عوامل زمینه‌ای و مداخله‌گر موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی   بر عوامل راهبردی موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی تأثیر مثبت و قابل‌توجهی دارند. همچنین  یافته‌ها نشان داد که عوامل راهبردی بر پیامدها نیز  تأثیر مثبت و معناداری دارند.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: حسابرسی، کیفیت حسابرسی مالیاتی، مالیات، تحلیل عاملی تاییدی. طبقه بندی JEL : M42؛ M48؛ H21؛ C38

اصل مقاله

https://doi.org/10.30495/fed.2023.1965351.2772

 

تبیین و اعتبار یابی عوامل موثر در مدل ارتقای کیفیت حسابرسی مالیاتی

 

تاریخ دریافت: 10/04/1402                  تاریخ پذیرش: 03/06/1402

رامین جمشیدی[1] بهرام برزگر*[2] عبدالرضا محسنی[3]

 

چکیده

هدف از این پژوهش تبیین و اعتبار یابی عوامل موثر در مدل ارتقای کیفیت حسابرسی مالیاتی است. ازآنجاکه بخش مهمی از تصمیم‌گیری کلان هر کشوررا اطلاعات بودجه­ای و منابع مربوط به آن تشکیل می‌دهد و همچنین بخش عمده‌ای از نابرابری­های اجتماعی نیز، ناشی از عدم شفافیت در درآمدها و شکاف درآمدی است، بنابراین شناسایی عوامل ارتقاء دهنده مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی و ارزیابی روابط آنها می‌تواند گامی در راستای کمک به تأمین کامل اعتبارات هزینه‌ای بودجه عمومی دولت، تأمین و افزایش  درآمدهای پایدار، ارتقاء عدالت مالیاتی و بهبود ساختار توزیع درآمد، کمک به رشد و توسعه کشور و  تحقق عدالت اجتماعی است. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کاربردی است. گردآوری داده‌ها برای فرایند آزمون مدل طراحی شده   از طریق پرسشنامه  و با توجه به مقوله های بدست آمده از زیر مجموعه های مقوله های اصلی صورت گرفته است و برای سنجش اعتبار مدل طراحی شده از مدل معادلات ساختاری  (تجزیه‌وتحلیل داده های کمی از  طریق تحلیل عاملی تاییدی) و برای آزمون فرضیه­ها از نرم‌افزارهای PLS و SPSS برای تحلیل همبستگی بین متغیرها و سایر آزمون‌ها استفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان داد عوامل علی موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی بر مقوله های  پدیده محوری موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی تأثیر مثبت و معناداری دارند. همچنین یافته‌ها نشان داد مقوله های پدیده محوری، عوامل زمینه‌ای و مداخله‌گر موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی   بر عوامل راهبردی موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی تأثیر مثبت و قابل‌توجهی دارند. همچنین  یافته‌ها نشان داد که عوامل راهبردی بر پیامدها نیز  تأثیر مثبت و معناداری دارند.

واژه‌های کلیدی: حسابرسی، کیفیت حسابرسی مالیاتی، مالیات، تحلیل عاملی تاییدی.

طبقه بندی JEL : M42,M48, ,H21,C38

1- مقدمه

اوجو^[4] (2017) مالیات را این‌گونه تعریف می‌کند: "به‌طورکلی مالیات یک سهم اجباری است که دولت برای رفاه جامعه از مؤدیان دریافت می‌کند". با پرداخت مالیات، شهروندان می‌توانند از مزیت  تحصیل یک محیط کاملاً سالم و با امنیت در زندگی بهره‌مند ‌شوند. مالیات‌ها منبع اصلی درآمدهای کشورها در تأمین مالی نیازهای مالی مختلف عمومی و دولت است و سهم قابل‌توجهی در ساختار بودجه دولتی دارد. صرف‌نظر از درصد زیادی از سهم مالیاتی در بودجه عمومی کشورها، در طول یک دهه اخیر مقامات مالیاتی با چالش‌هایی در جمع‌آوری درآمد مالیاتی مواجه بوده‌اند (الهادی و نوگراهانتو^[5]، 2021: 76)، یکی عوامل مهم در راستای اخذ مالیات، نقش حسابرسی است که می‌توان از طریق افزایش کیفیت حسابرسی مالیاتی به هدف فوق دست یافت.حسابرس از طریق بررسی دقیق اطلاعات می‌تواند رفتارهای فرصت‌طلبانه مدیران در زمینه‌های مختلف از جمله در زمینه مسائل مرتبط با اجتناب مالیاتی کنترل کند و نقش قابل‌ملاحظه‌ای داشته باشد (نوریمان[6]، 2013: 2181).

پرداخت مالیات متأثر از رعایت دقیق قوانین مالیاتی توسط مؤدیان و مأموران مالیاتی است. به‌طورکلی عدم رعایت قوانین مالیاتی توسط مؤدیان و مأموران مالیاتی یکی از مشکلات اساسی اقتصادهای نوظهور و درحال‌توسعه است(کولاول و اوولابی، 2021: 10246). استانداردهای بین‌المللی حسابرسی^[7]: قوانین، رویه‌ها و دستورالعمل‌هایی است که حسابرسان با هدف کسب بهترین نتیجه به منظور ارائه اظهارنظر فنی بی‌طرف در خصوص انصاف صورت‌های مالی و اینکه چگونه آنها نتایج معتبری را ارائه دهند، ملزم به رعایت آن هستند و حسابرسی مالیاتی نیز با هدف بررسی این موضوع به وجود آمده است(آرنز و همکاران^[8]، 2015: 2). از طرفی مواردی چون ضعف قوانین و مقررات، منجر به اعمال سلیقه‌های شخصی در عرصه وصول مالیات گردیده و موجبات تضییع حقوق مردم و دولت را فراهم می‌نماید. بنابراین با شناسایی عوامل تعیین‌کننده کیفیت حسابرسی مالیاتی از یک‌سو می‌توان در امر تشخیص درآمدهای مالیاتی و اجرای عدالت مالیاتی گام بلندی را برداشت و از طرف دیگر زمینه لازم برای استقرار نظم و انضباط مالی و شفافیت در فعالیت اشخاص حقیقی و حقوقی و ایجاد فضای اعتماد بین دستگاه مالیاتی و مؤدیان فراهم نمود.

 

مبانی نظری

به گفته نورمانتو^[9] (2005) تمکین مالیات به این معنی است که مؤدیان مالیاتی تعهدات قانونی خود را طبق قوانین مالیاتی که شامل اطمینان از ارائه همه اظهارنامه‌های مالیاتی و پرداخت بدهی‌های مالیاتی می‌شود، انجام دهند. رعایت قوانین مالیاتی برای دولت و همچنین برای همه در راستای حمایت از برنامه‌ها و خدمات که زندگی را بهبود می‌بخشد، حائز اهمیت است. یکی از راه‌های تشویق به رعایت قوانین، تدوین قوانین ساده است. در مقابل برای اطمینان از رعایت قوانین مالیاتی، روند مدیریت مالیات که شامل محاسبه نرخ مالیات و رعایت قوانین مالیاتی است، باید توسط متخصصان مالیاتی ارزیابی شود(نورمانتو و همکاران^[10]، 2021: 717). شکورتی و همکاران^[11] (2021) معتقدند حسابرسان تنها نقطه ارتباطی بین مؤدیان مالیاتی و مرجع درآمدزا می‌باشند، بنابراین حسابرسی  تنها وسیله‌ای است که از طریق آن می‌تواند رعایت قوانین مالیاتی و عدم رعایت قوانین مالیاتی توسط مودیان  را ارزیابی کنند که این موضوع نشان‌دهنده اهمیت و اثربخشی حرفه حسابرسی است(شکورتی و همکاران، 2021: 297). نرخ بالای پذیرش(تمکین) مالیاتی می‌تواند منابع مالی عمومی سالم را بدون تحمیل بار مالیاتی حفظ کند. مالیات نقشی اساسی در تأمین هزینه‌های عمومی از طریق توزیع درآمد دارد. برای اطمینان از بودجه پایدار برای تولید و ارائه خدمات عمومی ، باید سیاست‌های مختلف مالیاتی اتخاذ شود. دولت از سیستم‌ها و رسانه‌های مختلف مانند تغییر سیستم جمع‌آوری مالیات، بهبود کیفیت منابع انسانی و سازمان‌دهی اداره کل مالیات و ... برای افزایش درآمد مالیاتی استفاده می‌کند(نورمانتو و همکاران، 2021: 718). از جمله اهداف تمام سیستم‌های مالیاتی کشورها بررسی رعایت قوانین مالیاتی و ارزیابی میزان تمکین مالیاتی واحدهای اقتصادی و مؤدیان مالیاتی است که برای ارزیابی آن سیستم حسابرسی مالیاتی طراحی شده است.

حسابرسی مالیاتی فعالیتی است که میزان دقیق تعهد مؤدیان را از طریق ارزیابی پذیرش مؤدیان نسبت به قوانین مالیاتی قابل‌اجرا تعیین و دقت و درستی اظهارنامه‌های مالیاتی ارائه‌شده را بازبینی کند. به‌عبارت‌دیگر حسابرسی مالیاتی، فرآیند تعیین درآمد مشمول مالیات با استفاده از علم حسابداری مالیاتی، بررسی و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات مؤدیان و فعالیت آنها و آنچه که دفتر مالیاتی از اطلاعات و قراردادهای مشتریان خود دارند، و در نهایت ارتباط بین آنها و انتشار یک تصمیم مشخص از ارزش مالیاتی می‌باشد (منصور و کالیب^[12]، 2019: 55). از طرفی افزایش کیفیت حسابرسی، ریسک مالیاتی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شکورتی و همکاران^[13] (2021) معتقدند ارزیابی دقیق سطوح ریسک مالیاتی یکی از محورهای مهم وظایف هر اداره مالیاتی است. برای مقامات مالیاتی بسیار مهم است که بتوانند منابع کمیاب را طریق حسابرسی مالیاتی( مدیریت کار)ا، بهبود دهند. برای کاهش سطح کلی ریسک مالیاتی باید تمرکز اصلی کارکنان سازمان امور مالیاتی (بازرسان مالیاتی) بر روی حسابرسی مالیاتی باشد چرا که صحت گزارش اطلاعات مالی یکی از مهمترین عوامل مرتبط با ریسک مالیاتی و فرار مالیاتی(عدم تمکین مالیاتی) است.

فرار مالیاتی به معنای شکستن حریم قانون است. وقتی مؤدی از گزارش درآمدهای مشمول مالیات خویش عدول کند یا به شیوه‌های عامدانه‌ای نظیر گزارش کمتر از واقع درآمد و فروش، گزارش بیش از واقع کسورات و یا تنظیم اظهارنامه غیرواقعی از تعهدات مالیاتی خود طفره رود، در حقیقت مرتکب عمل غیرقانونی شده است که مستوجب تنبیه مدنی یا جزایی است و ازاین‌رو، کسی که از پرداخت مالیات فرار می‌کند نگران کشف اعمال خلاف قانون خویش است فرار مالیاتی را می‌توان یکی از مظاهر فساد اقتصادی دانست. ازاین‌رو، تمامی کشورها تلاش خود را برای کاهش این پدیده به کار می‌گیرند و در این راستا همواره به اصلاح نظام مالیاتی خود می‌پردازند. یافتن راهکاری که بتواند در فرایند اخذ مالیات از اجتناب مالیاتی که بر اساس خلأ قانونی در قوانین مالیاتی صورت می‌گیرد، جلوگیری کند، در گرو نحوه حسابرسی مالیاتی است. همچنین یکی از این سیاست‌های کلی سازمان امور مالیاتی تقویت حسابرسان مالیاتی بوده و این رویکرد، عنصری اساسی جهت مدیریت کارا و اثربخش در زمینه رعایت تمکین مالیاتی به‌حساب می‌آید. همچنین با شناسایی عوامل مرتبط با کیفیت حسابرس مالیاتی به‌منظور جلوگیری از عدم‌تمکین مالیاتی می‌توان اعتماد دولت و در نتیجه به استحکام رابطه مدیر-نماینده کمک کرد. از طرفی ارتقای کیفیت حسابرسی مالیاتی و شناسایی عوامل تأثیرگذار بر آن در حوزه مالی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. ارتقای کیفیت حسابرسی مالیاتی، از طریق بهبود قابلیت اتکا و افزایش اعتبار فرایند گزارشگری مالی در راستای همسویی قوانین حسابداری و قوانین مالیاتی به  افزایش درآمد مالیاتی و در نهایت کارایی مالیات برای دولت‌ها کمک می‌کند. برونداد این فرایند، افزایش عدالت اجتماعی در خدمت عمومی دولت است، زیرا با ارتقای کیفیت حسابرسی مالیاتی، اجتناب مالیاتی به صورت چشم‌گیری کاهش خواهد یافت و پیرو آن درآمد مالیاتی کشور افزایش می‌یابد، در نهایت با تخصیص منابع توسط دولت، که خود عاملی بسیار مهم برای افزایش کارایی اقتصاد و کاهش وابستگی به منابع نفتی است، می‌توان پایداری رشد اقتصادی را تجربه نمود همچنین یا توجه به اینکه یکی از چالش‌های مهم و اساسی اقتصاد مقاومتی، تأمین درآمدها و منابع مالی است. عوامل تعیین‌کننده مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی نمونه عینی افزایش مشارکت اجتماعی در تأمین منابع عمومی و در شرایط اقتصاد مقاومتی خواهد بود. بررسی ادبیات موجود نشان می‌دهد که در تحقیقات مرتبط با کیفیت حسابرسی مالیاتی، برخی بر عوامل سیاسی، عوامل فرهنگی  و تخصص علمی حسابرسان تأکید نموده‌اند و در تحقیقات مختلف نیز تعدادی از عوامل مؤثر بر کیفیت حسابرسی مالیاتی حسابرسی مورد بررسی قرار گرفته یا بخش‌هایی از کیفیت حسابرسی مالیاتی را مورد توجه قرار داده‌اند.

 

مروری بر پیشینه پژوهش

عوامل ارتقاء دهنده مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی مبحث نسبتاً جدیدی است و کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

گرایی نژاد و چپردار(1391) پژوهشی تحت عنوان  بررسی عوامل موثر بر درآمدهای مالیاتی در ایران انجام دادند . که  اندازه بخش کشاورزی به عنوان مهم ترین بخش استفاده کننده از معافیت های مالیاتی به همراه عوامل مؤثر دیگر همچون میزان وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی، عوامل فرهنگی، عوامل انگیزشی سازمانی برای سازمان وصول کننده مالیات ، حجم اقتصاد زیر زمینی و وضعیت توزیع درآمدها  بعنوان  عوامل موثر و تاثیرگذار بر درآمدهای مالیاتی در این پژوهش مورد توجه قرارگرفته اند .جلال وندو شهیکی تاش  (1392)پژوهشی تحت عنوان بررسی و سنجش کارایی نظام مالیاتی ایران در برنامه های توسعه انجام دادند یافته های تحقیق طی سالهای (1387-1357)نشان داد که بیشترین سطح کارایی نظام مالیاتی در بازه موصوف طی سالهای (1379-1377)بوده است.

بهرامی کهیش‌نژاد (1394) پژوهشی تحت عنوان عوامل مؤثر بر بهبود کیفیت حسابرسی مالیاتی انجام داد. نتایج وی نشان داد معیارهای اقتصادی، فرهنگی، علمی، سیاسی بر بهبود کیفیت حسابرسی مالیاتی اثر دارند. به عبارتی می‌توان این معیارها را به‌عنوان معیارهایی که با آن بهبود کیفیت حسابرسی مالیاتی را سنجید در نظر گرفت.عباس زاده و همکاران (1395) پژوهشی  تحت عنوان بررسی  ارتباط شفافیت مالی و اجتناب مالیاتی با توجه به مالکیت نهادی شرکتها انجام دادند . یافته ها نشان داد که رابطه مالکیت نهادی با شفافیت مالی معکوس می باشد . بعبارتی شرکتهای با مالکیت نهادی پایین نسبت به شرکتهای با مالکیت نهادی بالا رابطه قویتر بین شفافیت گزارشگری مالی و اجتناب مالیاتی را نشان میدهند. زارعی مجد و ‎جنتی فر (1396) پژوهشی با عنوان« بررسی مسئله کیفیت حسابرسی مالیاتی از دیدگاه استانداردهای حسابداری» انجام داده‌اند. نتایج ‏آنها نشان می‌دهد که استانداردهای ملی حسابداری که سازمان حسابرسی آن را تدوین و ‏وزارت امور اقتصادی و دارایی رعایت آن را الزامی کرده است، باعث افزایش کیفیت حسابرسی شده است. آنها معتقدند که تدوین استانداردهای ملی ‏حسابداری گامی مهم در جهت اعتلای حرفه حسابرسی است و باید این کار با قوت هر چه بیشتر ادامه یابد‎. شیری حکم‌آبادی و همکاران (1397) پژوهشی با عنوان راهکارهای حسابرسی مالیاتی بر اساس مدل حسابرسی مبتنی بر ریسک حسابرسی انجام دادند. نتیجه آنها نشان‌دهنده این موضوع است که کاهش ریسک نمونه‌گیری، کفایت متغیرهای مدل حسابرسی بوده است و تنها در خصوص فرضیه آخر مبنی بر اثربخشی مدل نتیجه آزمون عدم‌کفایت و جامعیت مدل مذکور را در جهت پوشش کلیه سرفصل‌های رسیدگی در ترازنامه و صورت سود و زیان نشان می‌دهد. دهقانی دویل (1398) به بررسی بررسی موانع و قابلیت‌های نظام رسیدگی سازمان امور مالیاتی برای پیاده سازی حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک پرداخت. وی در این پژوهش جهت اثبات فرضیات از روش دلفی استفاده نمود، به این صورت که نمونه پرسشنامه اول شامل 50 نفر و نمونه پرسشنامه دوم شامل200 نفر در نظر گرفت. یافته‌های وی نشان داد که نظام رسیدگی فعلی در سازمان امور مالیاتی برای پیاده سازی حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک از به میزان خیلی کم یا کم مناسب می‌باشند یا به عبارت دیگر مناسب نمی‌باشند. موانع آن نیز به ترتیب عبارتند از: عدم اعتقاد مدیران، عدم دسترسی کامل به اطلاعات مؤدیان، فقدان برنامه ریزی و استراتژی لازم، عدم آگاهی از مدل‌های برآورد سطح اهمیت، عدم آشنایی کافی مأموران مالیاتی، نبود امکانات نرم افزاری و مناسب نبودن سیستم حسابداری مؤدیان مالیاتی. طاهری و همکاران (1399) پژوهشی با عنوان تدوین مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی در نظام مالیات بر ارزش‌افزوده ایران انجام دادند. مدل طراحی‌شده آنها شامل شرایط عِلّی، عوامل مداخله‌گر و بستر و همچنین راهبردهای دستیابی به کیفیت حسابرسی مالیاتی ارزش‌افزوده و پیامدهای آن می‌باشد. آنها در این پژوهش توانستند یک مدل چندوجهی که حاصل دیدگاه خبرگان مختلف در سطوح ذکرشده بوده است از کیفیت حسابرسی مالیاتی در نظام مالیات بر ارزش‌افزوده در ایران ارائه نماید. ولی‌زاده جوجاده (1399) تحقیقی با عنوان شناخت ادراکی ممیزین سازمان امور مالیاتی شهر یزد از حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک انجام داده است. نتایج وی حاکی از این است که ممیزین شناخت کافی نسبت حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک دارند. همچنین میزان شناخت ممیزین نسبت به عوامل مؤثر بر حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک، تفاوت معنی‌داری با یکدیگر ندارند. ممیزینی که در حوزه اشخاص حقوقی سابقه فعالیت دارند شناخت بیشتری از حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک دارند. چالو و اِمزی^[14] (2018)، در پژوهشی با عنوان عوامل مؤثر بر اثربخشی حسابرسی مالیاتی در تانزانیا انجام دادند. یافته‌های آنها نشان می‌دهد اولین عامل، اجرای توصیه‌های حسابرسان مالیاتی توسط مدیریت است،  که تحت رده سازمانی عنوان شد. عامل دوم، کفایت واحد حسابرسی مالیاتی بود، تحت عنوان حسابرسان مالیاتی عنوان شد، عامل سوم، نگرش مالیات‌دهندگان می‌باشد. عوامل چهارم و پنجم که شامل دسترسی و استفاده از مقررات و استانداردهای حسابرسی مالیاتی و سیاست‌های رهبری و مالیات برای حسابرسی مالیاتی بود، تحت دسته‌بندی قانونی قرار گرفته شده است.

منصور و کالیب (2019)، در پژوهشی با عنوان تأثیر استفاده از رویه‌های تحلیلی برای کاهش هزینه‌های حسابرسی مالیاتی انجام دادند. یافته‌های آنها نشان داد که روش‌های تحلیلی موجب کاهش هزینه‌های حسابرسی مالیاتی می‌شود. آنها معتقدند که با برگزاری کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی و همچنین برنامه‌ریزی می‌توان هزینه‌های حسابرسی را به‌صورت قابل‌توجهی کاهش داد. کلینت هاوس و چاتزیس^[15] (2020) در تحقیقی به بررسی حسابرسی مالیاتی ارزش‌افزوده پرداختند. آنان در این کار به مشکل انتخاب پرونده مالیات بر ارزش‌افزوده هدفمند با استفاده از یادگیری ماشینی می‌پردازند. یافته‌های آنها نشان داد که رویکردشان می‌تواند روند انتخاب پرونده حسابرسی مالیات بر ارزش‌افزوده را تا حد زیادی تسهیل کند.

کولاول و اوولابی (2021) پژوهشی با عنوان حسابرسی مالیاتی و تمکین مالیات‌دهندگان در جنوب غربی نیجریه انجام دادند. یافته‌های آنها نشان داد که تأثیر حسابرسی مالیاتی بر میزان تمکین مالیاتی به لحاظ آماری قابل‌توجه و مثبت است. آنها با توجه به نتیجه پژوهش خود به دولت نیجریه این پیشنهاد را داشتند که برای کاهش فرار مالیاتی و افزایش رعایت داوطلبانه قوانین و مقررات مالیاتی که منجر به افزایش درآمد نیز می‌شود، فعالیت‌های مربوط به حسابرسی مالیاتی را افزایش دهند.

شکورتی و همکاران (2021) مدل حسابرسی مالیاتی با استفاده از نسبت‌های مالی مورد ارزیابی قرار دادند. عنوان پژوهش آنها استفاده از نسبت‌های مالی در انتخاب مؤسسات برای اهداف حسابرسی مالیاتی در آلبانی می‌باشد. به این منظور اطلاعات 183 شرکت را طی سال‌های 2015 و 2016 مورد بررسی قرار دادند. در این پژوهش از یک رگرسیون لجستیک دوتایی برای تشخیص اینکه کدام نسبت‌های صورت مالی بین واحدهای فرار مالیاتی و نهادهای فرار مالیاتی تمایز قائل می‌شوند، استفاده شد در این راستا از 18 نسبت و شاخص مالی استفاده شد. یافته‌های آنها نشان داد برخی نسبت‌های مالی مانند نسبت نقدینگی به‌ویژه نسبت آنی ریسک حسابرسی مالیاتی را کاهش و نسبت‌هایی مانند نسبتی اهرمی به‌ویژه نسبت کل بدهی به دارایی، ریسک حسابرسی مالیاتی را افزایش می‌دهد. به‌طورکلی آنها چندین نسبت مهم را پیدا کردند که می‌تواند ریسک بالای حسابرسی مالیاتی یک واحد اقتصادی را به‌طور دقیق نشان دهد.

 

 

روش‌شناسی پژوهش‌

با توجه به این‌که انتظار می‌رود نتایج حاصل از این پژوهش در امر تصمیم‌گیری موردتوجه مدیران مالی، سرمایه‌گذاران و دیگر ذینفعان قرار گیرد، لذا این پژوهش از منظر هدف جزء پژوهش‌های کاربردی است؛ همچنین ازآنجاکه پژوهش به بررسی ارتباط بین چند متغیر می‌پردازد، پژوهش ازلحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی همبستگی می‌باشد. برای تحلیل داده­های کمی بدست آمده از طریق پرسشنامه های اخذ شده ، در این پژوهش بر اساس داده های گرد آوری شده از  389پرسشنامه (حجم نمونه) به منظور نهایی سازی الگوی مفهومی پژوهش وارائه مدلی جهت سنجش و تعیین  مولفه ها وضرایب هر یک از آنها از تحلیل عاملی تاییدی و  معادلات ساختاری استفاده شد.

 

جامعه آماری پژوهش

جامعه آماری کارکنان  سازمان امور مالیاتی، مدرسان دانشگاهی در رشته های  حسابداری ،حسابرسی ومالی ،  مدیران مالی شرکت‌ها،مشاوران مالیاتی، حسابداران رسمی و کارکنان حرفه ای  مؤسسات حسابرسی و سازمان حسابرسی می­باشد.حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران برای جامعه نامحدود384 مشخص گردیده ،که با توجه به دریافت 389پرسشنامه بی نقص و کامل و در راستای تعمیم تحقیق حجم نمونه389در نظر گرفته شده است .

 

فرضیه‌های پژوهش

• بین عوامل عِلّی( موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی) و عوامل پدیده محوری (موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی) رابطه مثبت ومعناداری وجود دارد.
• بین عوامل پدیده محوری ( موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی) و عوامل راهبردی( موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی) رابطه  مثبت ومعناداری وجود دارد.
• بین عوامل زمینه‌ای ( موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی) و عوامل راهبر( موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی) رابطه مثبت ومعناداری وجود دارد.
• بین عوامل مداخله‌گر( موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی) و عوامل راهبردی( موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی) رابطه مثبت ومعناداری وجود دارد.
• بین عوامل راهبردی ( موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی)و پیامدها ( موثر بر ارتقای مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی) رابطه مثبت ومعناداری وجود دارد.

 

 

متغیرهای پژوهش

1- عوامل عِلّی: جهت اندازه‌گیری این متغیر از 19 گزاره استفاده شده است.

2- عوامل پدیده محوری: جهت اندازه‌گیری این متغیر از 24 گزاره استفاده شده است.

3- عوامل زمینه‌ای: جهت اندازه‌گیری این متغیر از 14 گزاره استفاده شده است.

4- عوامل مداخله‌گر: جهت اندازه‌گیری این متغیر از 31 گزاره استفاده شده است.

5- عوامل راهبردی: جهت اندازه‌گیری این متغیر از 19 گزاره استفاده شده است.

6- پیامدها: جهت اندازه‌گیری این متغیر از 16 گزاره استفاده شده است.

جهت آزمون و سنجش گزاره‌های بالا، از طیف لیکرت 5 گزینه‌ای استفاده می‌شود. بدین صورت که از گزینه 1= کاملاً موافقم شروع و با گزینه 5= کاملاًمخالفم، خاتمه می‌یابد.

 

جدول (1) متغیر ها و گزاره ها ی استفاده شده در مدل ارتقای کیفیت حسابرسی  (یافته های پژوهشگران  ) 

شرایط علی
اقدامات حرفه‌ای	اندازه موسسه حسابرسی	اقدامات ساختاری	تعهد کاری حسابرسان		محیط حرفه	تغییرات قوانین	رویه‌های حسابرسی	عوامل اقتصادی و سیاسی جامعه
	استخدام تخصص حسابداری در شرکت‌ها
	استفاده از آخرین بخشنامه‌ها  و آگاهی  از تغییرات در قوانین مالیاتی
	اصلاح ساختار اقتصاد		توجه به آیین رفتار حرفه‌ای حسابرس			چگونگی و نحوه رسیدگی مالیات		فناوری‌های جدید
	اصلاح و تغییرات  قوانین مالیاتی
	آزمون و گزینش حسابرس							وجود یک پایگاه اطلاعاتی قوی
	پیچیدگی کسب‌وکار		رعایت اصل استقلال حسابرس			حذف مباحث سیاسی  برای انتصاب مدیران
	تجربه صنعت							وقفه‌های قانونی
	تشکیل کمیته حسابرسی
پدیده محوری
توجه به محتوای مدل	استنباط حسابرس	سازمان‌دهی مدل	توجه به دست‌کاری سود		فرایندسازی مدل
	اطلاع‌رسانی		توجه به فرصت‌طلبی مدیران
	اندازه و حجم  فرایند
	بررسی هم‌پیشگان		توجه به تیم قوی
	تطابق قوانین مالیاتی با استانداردهای حسابداری و حسابرسی		چرخش ادواری حسابرسان مالیاتی
	تناسب تعداد حسابرسان با تعداد کارهای ارجاع شده
	توجه به ابعاد عدالت رویه		حسابرسی رعایت
	توجه به اخلاق و ارزش‌ها		حمایت از حرفه حسابرسی مالیاتی
	توجه به تبعات درآمدی شرکت
	توجه به جذبه‌های اجتماعی مالیات		حمایت از حسابرسان
عوامل مداخله‌گر
عوامل انسانی	محدودیت‌های مالیاتی	عوامل ساختاری	عدم شفافیت در معاملات  شرکت‌ها		عوامل مدیریتی	محدودیت‌های قانونی	عوامل نظارتی	نظام‌های پیگیری
			عملکرد مناسب سازمان امور مالیاتی کشور					نگرش‌های حسابرسان
	سلیقه حسابرسان		فرایند اجرای حسابرسی مالیاتی			مسائل رفاهی و انگیزشی حسابرسان		وجود رویه یکسان
			فرهنگ مالیاتی بین مؤدیان					وجود سامانه‌های پیگیری فعالیت‌ها
	شایسته‌سالاری در انتخاب		فشار زمانی وارد بر حسابرس
			فشارهای سیاسی بر حسابرس			مقبول بودن حسابرسان مالیاتی		وجود یک سیستم سالم برای چرخه  فعالیت
	شفافیت قوانین و مقررات		کمبود نیرو در حسابرسی
			کنترل ثروت			میزان درآمد شرکت‌ها		هزینه‌های اجتماعی
	صحت و قابلیت اتکا گزارشگری منتشر شده توسط مدیران		گزارش‌ها  حسابرسی قابل‌اتکا و قابل‌اعتماد
			متدها و  روش‌های حسابداری			نظارت دقیق بر حسابرسان مالیاتی		هزینه‌های کنترل
	تخصص هیئت‌مدیره شرکت‌ها		محدودیت ارتباط با صاحب‌کار					همسوسازی حسابداران
			محدودیت‌های حرفه
شرایط زمینه‌ای
الزامات حسابرس	بی‌طرفی	بستر فرایندی	افزایش پاسخگویی		بستر نهادی	ایجاد انگیزه در کارکنان سازمان امور مالیاتی	توانایی‌های حسابرس	تجربه و تخصص حسابرسان
	تضاد منافع		افزایش تعامل
	اعتمادسازی دوطرفه		افزایش تعهد کاری حسابرسان			پاسخگویی حسابرس		تردید حرفه‌ای
	افزایش اطمینان		افشا و ارزیابی			پاسخگویی مؤدیان		ثبات رویه
راهبردها
اقدامات توسعه‌ای	افزایش سطح آگاهی  جامعه	اقدامات حمایتی	برون‌سپاری و واگذاری پرونده‌های ریز		بسترسازی
	افزایش مهارت و تخصص حسابرسان
			پیاده‌سازی کامل طرح جامع مالیاتی و بانک اطلاعاتی جامع
	برنامه جامع و کامل حسابرسی
	افزایش تمکن مالی حسابرسان
پیامدها
اثرات  ساختاری	بهسازی فرایند

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

شکل (1) مدل کلی الگوی مفهومی ارتقای کیفیت حسابرسی مالیاتی

)جمشیدی و همکاران،2022 )

 

 

تجزیه‌وتحلیل داده‌ها

پس از گردآوری داده‏های مورد نیاز پژوهش، جهت محاسبه و آماده‌سازی متغیرها از نرم‌افزار آفیس 2016 استفاده می‌گردد و برای آزمون فرضیه­ها از نرم‌افزارهای PLS و SPSS برای تحلیل همبستگی بین متغیرها و سایر آزمون‌ها استفاده می‌شود. به منظور ارائه دیدگاهی مناسب در مورد ویژگی‌های افراد مورد مطالعه، در این بخش توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب متغیرهای جمعیت‌شناختی ارائه گردیده است. همچنین به منظور مقایسه بهتر چگونگی توزیع افراد مورد مطالعه، علاوه بر بیان تعداد افراد بر حسب متغیرهای جمعیت‌شناختی، این ارقام به صورت درصدی نیز بیان شده است. نهایتاً نمودارهای مربوط به توزیع افراد نیز در زیر جدول مربوط به آن آمده است تا از این طریق مقایسه بهتری به تصویر کشیده شود.

نتایج توزیع افراد نمونه بر اساس نوع جنسیت افراد نشان داد که بیشتر افراد پاسخ‌دهنده بر اساس جنسیت از گروه مردان به تعداد 336 نفر (86.4 درصد) هستند. جدول (2) نتایج این توزیع را نشان داده شده است.

 

 

 

جدول (2): توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب جنسیت

جنسیت
	فراوانی	درصد فراوانی	درصد فراوانی تجمعی
زن	53	13.5	13.5
مرد	336	86.4	100.0
کل	389	100.0

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

نتایج توزیع افراد نمونه بر اساس شغل نشان داد که از مجموع 389 نفر افراد نمونه بیشترین تعداد به میزان 249 نفر (64 درصد) شاغل در سازمان امور مالیاتی و کمترین تعداد به تعداد8 نفر (1.8 درصد) عضو هیئت‌علمی دانشگاه بودند. جدول (3) نتایج این توزیع را نشان داده شده است.

 

جدول (3): توزیع فراوانی بر حسب شغل

شغل
	فراوانی	درصد فراوانی	درصد فراوانی تجمعی
شاغل در سازمان امور مالیاتی	249	64	64
شاغل در مؤسسات حسابداری و حسابرسی	65	7. 16	80.72
حسابدار رسمی	17	5. 4	1.85
مشاور مالیاتی	14	6.3	7.88
عضو هیئت‌علمی دانشگاه	8	8.1	74.90
مدیر مالی شرکت، سازمان	36	4.9	100
کل	389	100	100

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

 

آلفای کرونباخ و پایایی مرکب

نتایج بررسی ضرایب آلفای کرونباخ و پایایی مرکب (فایلهای پیوست ) نشان داد که مقادیر این شاخص‌ها برای همه متغیرهای پنهان، بیشتر از 0.7 است و بنابراین پایایی ابزارهای اندازه‌گیری با استفاده از این دو شاخص هم تأیید شد.

• شرایط علّی

اقدامات حرفه ای که مرتبط به ویژگی های حسابرس و صاحب کار است، می تواند در جهت ایجاد چارچوب یا مدل مفهومی برای تشریح ساختار خدمات حسابرسی تأثیر قابل توجهی داشته باشند. اقدامات حرفه ای می تواند سطح اطمینان اسناد و مدارک ارائه شده و اعتمادپذیری اطالعات را بهبود ببخشند. اقدامات ساختاری و عوامل ساختاری قابلیت توانایی حسابرسان را برای ارزیابی، تقویت می کند و اقدامات ساختاری و یکپارچه منجر به نظارت بهتر حسابرسان، ارائه گزارش های اثربخش به موقع و همچنین افزایش سرعت حسابرسی خواهد گردید. مقوله های محیط حرفه و رویه های حسابرسی شرایط و موقعیت مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی را تعیین می کند.

 

جدول (4): نتایج مقادیر بارهای عاملی متغیرهای مشاهده‌پذیر

		مرتبه اول
متغیر	ابعاد	گویه‌ها	بار عاملی	آماره t	P Values	بار عاملی	آماره t	P Values
شرایط علّی	اقدامات حرفه‌ای	Q75	0.530	6.220	0.000	0.851	40.088	0.000
		Q76	0.812	19.544	0.000
		Q77	0.846	34.726	0.000
		Q78	0.780	18.657	0.000
		Q79	0.775	13.482	0.000
		Q80	0.878	32.744	0.000
		Q81	0.702	7.986	0.000
		Q82	0.680	11.568	0.000
		Q83	0.817	25.856	0.000
	اقدامات ساختاری	Q84	0.897	50.678	0.000	0.916	66.904	0.000
		Q85	0.861	27.131	0.000
		Q86	0.819	21.208	0.000
	محیط حرفه	Q87	0.879	43.970	0.000	0.893	50.165	0.000
		Q88	0.888	35.777	0.000
		Q89	0.858	23.874	0.000
	رویه‌های حسابرسی	Q90	0.842	29.142	0.000	0.837	29.274	0.000
		Q91	0.836	23.061	0.000
		Q92	0.855	23.630	0.000
		Q93	0.733	13.569	0.000

منبع: یافته­های پژوهشگر

همان‌طور که نتایج جدول (4) نشان می‌دهد، مقادیر بار عاملی تمام گویه‌‌ها بیشتر از 0.4 است و بنابراین مدل اندازه‌گیری، مدلی همگن است و مقادیر بار عاملی، مقادیر قابل قبولی هستند.

نتایج بررسی معناداری مقادیر آماره t در جدول (4) نشان داد که مقادیر آماره t برای همه گویه‌ها بیشتر از 2.58 گزارش شد. این بدان معناست که ارتباط بین گویه‌ها با متغیر مکنون مربوط به خود در سطح اطمینان 99 درصد پذیرفته می‌شود

• پدیده محوری

شامل توجه به محتوا، سازماندهی و همچنین فرایندسازی مدل میباشد وموجب می شود برنامه ریزی بهتری بر شیوه ارزیابی حسابرسی مالیاتی صورت گیرد و همچنین می تواند شرایطی را برای حل مسائل و کاستی ها فراهم آورد. در مقوله محتوای مدل، از طریق ایجاد ساختاری مشخص می توان شرایط بهتری برای مطابقت قوانین مالیاتی با استانداردهای حسابداری و حسابرسی فراهم نمود و از طریق تشکیل تیم های قوی حسابرسی و همچنین حمایت از حسابرسان و حرفه حسابرسی، روند حسابرسی مالیاتی را سازمان دهی نمود، در نتیجه خروجی حسابرسی مالیاتی اثربخش تر بوده و کیفیت حسابرسی مالیاتی ارتقا می یابد.

 

جدول (5): نتایج مقادیر بارهای عاملی متغیرهای مشاهده‌پذیر

		مرتبه اول
متغیر	ابعاد	گویه‌ها	بار عاملی	آماره t	P Values	بار عاملی	آماره t	P Values
پدیده محوری	توجه به محتوای مدل	Q32	0.740	15.909	0.000	0.841	35.308	0.000
		Q33	0.755	17.359	0.000
		Q34	0.765	17.611	0.000
		Q35	0.784	18.633	0.000
		Q36	0.679	8.780	0.000
		Q37	0.744	13.789	0.000
		Q38	0.738	12.951	0.000
		Q39	0.816	25.904	0.000
		Q40	0.723	16.190	0.000
		Q41	0.719	16.134	0.000
	سازمان‌دهی مدل	Q42	0.753	17.471	0.000	0.839	36.486	0.000
		Q43	0.744	18.021	0.000
		Q44	0.820	24.756	0.000
		Q45	0.792	15.369	0.000
		Q46	0.771	16.270	0.000
		Q47	0.835	33.725	0.000
		Q48	0.755	13.465	0.000
	فرآیندسازی مدل	Q49	0.830	38.831	0.000	0.778	32.803	0.000
		Q50	0.761	20.724	0.000
		Q51	0.819	23.089	0.000
		Q52	0.712	14.935	0.000
		Q53	0.775	22.702	0.000
		Q54	0.539	7.585	0.000
		Q55	0.717	15.934	0.000

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

همان‌طور که نتایج جدول (5) نشان می‌دهد، مقادیر بار عاملی تمام گویه‌‌ها بیشتر از 0.4 است و بنابراین مدل اندازه‌گیری، مدلی همگن است و مقادیر بار عاملی، مقادیر قابل قبولی هستند.

نتایج بررسی معناداری مقادیر آماره t در جدول (5) نشان داد که مقادیر آماره t برای همه گویه‌ها بیشتر از 2.58 گزارش شد. این بدان معناست که ارتباط بین گویه‌ها با متغیر مکنون مربوط به خود در سطح اطمینان 99 درصد پذیرفته می‌شود.

 

• راهبردها

مباحث راهبردی، مهمترین بخش زیربنایی و پویاست که در مدل ارتقای کیفیت حسابرسی مالیاتی نقش اساسی و محوری در تحقق برنامه های نظارتی هر سازمان مانند سازمان مالیاتی ایفا می کند. امروزه اقدامات توسعه ای و حمایتی، به عنوان یک اهرم تأثیرگذار در اجرای سیاست های حسابرسان در بحث نظارتی و تحقق اهداف مالیاتی و تأمین منابع مالی مورد نیاز برای بودجه بندی بخش های مختلف کشور مورد توجه است. بنابراین، لزوم توجه به آنها برای تعیین راهبردهایی همه جانبه بیش ازپیش احساس می شود.

همان‌طور که نتایج جدول (6) نشان می‌دهد، مقادیر بار عاملی تمام گویه‌‌ها بیشتر از 0.4 است و بنابراین مدل اندازه‌گیری، مدلی همگن است و مقادیر بار عاملی، مقادیر قابل قبولی هستند.

نتایج بررسی معناداری مقادیر آماره t در جدول (6) نشان داد که مقادیر آماره t برای همه گویه‌ها بیشتر از 2.58 گزارش شد. این بدان معناست که ارتباط بین گویه‌ها با متغیر مکنون مربوط به خود در سطح اطمینان 99 درصد پذیرفته می‌شود.

 

جدول (6): نتایج مقادیر بارهای عاملی متغیرهای مشاهده‌پذیر

		مرتبه اول
متغیر	ابعاد	گویه‌ها	بار عاملی	آماره t	P Values	بار عاملی	آماره t	P Values
راهبردها	اقدامات توسعه‌ای	Q56	0.845	28.823	0.000	0.898	59.027	0.000
		Q57	0.890	52.163	0.000
		Q58	0.830	23.324	0.000
		Q59	0.686	11.598	0.000
	اقدامات حمایتی	Q60	0.861	19.148	0.000	0.811	19.839	0.000
		Q61	0.788	18.703	0.000
	بسترسازی	Q62	0.805	28.375	0.000	0.839	36.234	0.000
		Q63	0.804	26.272	0.000
		Q64	0.828	30.706	0.000
		Q65	0.687	13.028	0.000
		Q66	0.775	18.998	0.000
		Q67	0.536	6.472	0.000
		Q68	0.629	9.842	0.000
		Q69	0.702	16.995	0.000
		Q70	0.760	20.191	0.000
		Q71	0.806	27.363	0.000
		Q72	0.743	15.781	0.000
		Q73	0.737	13.521	0.000
		Q74	0.713	13.757	0.000

منبع: یافته­های پژوهشگر

• شرایط زمینه‌ای

الزامات حسابرس برای بی طرفی و همچنین برخورداری از صلاحیت حرفه ای، باعث می شود.حسابرسان جهت اعتمادسازی دوطرفه، تمایلی بیشتری به ارتقای کیفیت حسابرسی داشته باشند. بستر فرایندی و نهادی از جمله مؤلفه های دیگر شرایط زمینه ای می باشد. با ایجاد بسترهای فرایندی و نهادی می تواند ضمانت اجرایی حرفه حسابرسی را افزایش داد. توانایی حسابرسان که یکی از مؤلفه های شرایط زمینه ای است و نقش قابل توجهی در نظارت بر فرایند گزارشگری مالی مؤدیان دارد.

 

 

جدول (7): نتایج مقادیر بارهای عاملی متغیرهای مشاهده‌پذیر

		مرتبه اول
متغیر	ابعاد	گویه‌ها	بار عاملی	آماره t	P Values	بار عاملی	آماره t	P Values
شرایط زمینه‌ای	الزامات حسابرس	Q110	0.735	19.790	0.000	0.817	27.960	0.000
		Q111	0.635	6.099	0.000
		Q112	0.928	91.914	0.000
		Q113	0.923	94.223	0.000
	بستر فرایندی	Q114	0.895	46.872	0.000	0.891	57.926	0.000
		Q115	0.870	33.905	0.000
		Q116	0.879	42.394	0.000
		Q117	0.677	10.655	0.000
	بستر نهادی	Q118	0.868	31.104	0.000	0.873	48.347	0.000
		Q119	0.886	27.852	0.000
		Q120	0.845	36.966	0.000
	توانایی‌های حسابرس	Q121	0.893	48.696	0.000	0.836	39.159	0.000
		Q122	0.818	17.610	0.000
		Q123	0.875	27.552	0.000

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

همان‌طور که نتایج جدول (7) نشان می‌دهد، مقادیر بار عاملی تمام گویه‌‌ها بیشتر از 0.4 است و بنابراین مدل اندازه‌گیری، مدلی همگن است و مقادیر بار عاملی، مقادیر قابل قبولی هستند.

نتایج بررسی معناداری مقادیر آماره t در جدول (7) نشان داد که مقادیر آماره t برای همه گویه‌ها بیشتر از 2.58 گزارش شد. این بدان معناست که ارتباط بین گویه‌ها با متغیر مکنون مربوط به خود در سطح اطمینان 99 درصد پذیرفته می‌شود.

 

• شرایط مداخله‌ای

عوامل انسانی و مدیریتی از جمله عوامل کلیدی توانمندی هر سازمان هستند. بزرگ ترین چالش در مدیریت هر سازمان اطمینان از مشارکت افراد در بهره گیری از تجربیات و همکاری آنها برای دستیابی به نتایج مطلوب می باشند.هدف از مقوله نظارتی نیز تضمین کیفیت حسابرسی و جلب اعتماد ذی نفعان می باشد.

همان‌طور که نتایج جدول (8) نشان می‌دهد، مقادیر بار عاملی تمام گویه‌‌ها بیشتر از 0.4 است و بنابراین مدل اندازه‌گیری، مدلی همگن است و مقادیر بار عاملی، مقادیر قابل قبولی هستند. نتایج بررسی معناداری مقادیر آماره t در جدول (8) نشان داد که مقادیر آماره t برای همه گویه‌ها بیشتر از 2.58 گزارش شد. این بدان معناست که ارتباط بین گویه‌ها با متغیر مکنون مربوط به خود در سطح اطمینان 99 درصد پذیرفته می‌شود.

جدول (8): نتایج مقادیر بارهای عاملی متغیرهای مشاهده‌پذیر

		مرتبه اول
متغیر	ابعاد	گویه‌ها	بار عاملی	آماره t	P Values	بار عاملی	آماره t	P Values
شرایط مداخله‌ای	عوامل انسانی	Q1	0.727	19.120	0.000	0.833	40.474	0.000
		Q2	0.833	22.222	0.000
		Q3	0.867	36.725	0.000
		Q4	0.860	35.611	0.000
		Q5	0.846	28.382	0.000
		Q6	0.649	9.266	0.000
	عوامل ساختاری	Q7	0.766	14.610	0.000	0.841	40.071	0.000
		Q8	0.766	15.078	0.000
		Q9	0.786	21.731	0.000
		Q10	0.803	25.811	0.000
		Q11	0.794	25.406	0.000
		Q12	0.744	14.910	0.000
		Q13	0.825	28.613	0.000
		Q14	0.551	8.002	0.000
		Q15	0.737	14.472	0.000
		Q16	0.753	15.388	0.000
		Q17	0.585	7.707	0.000
		Q18	0.622	10.530	0.000
	عوامل مدیریتی	Q19	0.757	18.378	0.000	0.759	21.605	0.000
		Q20	0.777	22.450	0.000
		Q21	0.754	19.406	0.000
		Q22	0.761	17.832	0.000
		Q23	0.706	8.896	0.000
	عوامل نظارتی	Q24	0.664	13.572	0.000	0.741	24.102	0.000
		Q25	0.775	20.760	0.000
		Q26	0.785	18.755	0.000
		Q27	0.795	27.227	0.000
		Q28	0.799	34.324	0.000
		Q29	0.695	14.977	0.000
		Q30	0.785	25.757	0.000
		Q31	0.713	17.812	0.000

منبع: یافته­های پژوهشگر

• پیامدها

 شامل اثرات ساختاری و بهسازی فرایندها است.اغلب صاحب نظران بر این نکته موافق اند که معیارهای پیامد در درازمدت به دست می آید و تأکید می کنند که در چنین اندازه گیری هایی پیامدها باید جایگزین، دروندادها و فرآیندها شوند. اگر عوامل و شرایط ذکرشده در مدل پاردایمی ارتقای کیفیت حسابرسی مالیاتی به خوبی عمل نمایند، انتظار می رود که بروندادها و نتایج مطلوب و مورد انتظار حاصل شود.

همان‌طور که نتایج جدول (9) نشان می‌دهد، مقادیر بار عاملی تمام گویه‌‌ها بیشتر از 0.4 است و بنابراین مدل اندازه‌گیری، مدلی همگن است و مقادیر بار عاملی، مقادیر قابل قبولی هستند.

نتایج بررسی معناداری مقادیر آماره t در جدول (9) نشان داد که مقادیر آماره t برای همه گویه‌ها بیشتر از 2.58 گزارش شد. یعنی که ارتباط بین گویه‌ها با متغیر مکنون مربوط به خود در سطح اطمینان 99 درصد پذیرفته می‌شود.

 

جدول (9): نتایج مقادیر بارهای عاملی متغیرهای مشاهده‌پذیر

		مرتبه اول
متغیر	ابعاد	گویه‌ها	بار عاملی	آماره t	P Values	بار عاملی	آماره t	P Values
پیامدها	اثرات ساختاری	Q94	0.782	12.029	0.000	0.799	27.449	0.000
		Q95	0.799	23.014	0.000
		Q96	0.725	17.680	0.000
		Q97	0.782	24.919	0.000
		Q98	0.861	37.296	0.000
		Q99	0.790	17.844	0.000
		Q100	0.877	41.230	0.000
		Q101	0.854	31.715	0.000
		Q102	0.697	10.140	0.000
		Q103	0.730	11.906	0.000
	بهسازی فرایند	Q104	0.743	14.549	0.000	0.870	51.970	0.000
		Q105	0.822	25.105	0.000
		Q106	0.833	26.389	0.000
		Q107	0.768	13.165	0.000
		Q108	0.815	19.514	0.000
		Q109	0.749	11.600	0.000

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

 

 

مدل‌های ساختاری مربوط به آزمون فرضیه‌ها

با توجه به اینکه؛ نتایج تحلیل عاملی مرتبه اول بخش اندازه‌گیری متغیرهای درون‌زا و برون‌زا نشان داد که تمام سازه‌ها از روایی و پایایی لازم برخوردارند، لذا در این قسمت، ساختار کلی مدل مفهومی پژوهش مورد آزمون قرار می‌گیرد، تا مشخص شود که آیا روابط تئوریکی که بین متغیرها در مرحله تدوین چارچوب مفهومی مدنظر محقق بوده است، به وسیله داده‌ها تأیید گردیده یا نه. در رابطه با این موضوع سه مسئله مدنظر قرار می‌گیرد:

• علائم (مثبت و منفی) پارامترهای مربوط به مسیرهای ارتباطی بین متغیرهای نهفته نشان می‌دهند که آیا پارامترهای محاسبه‌شده جهت روابط فرضی را مورد تأیید قرار داده‌اند.
• مقدار پارامترهای برآورد شده؛ نشان می‌دهد که تا چه حد روابط پیش‌بینی شده، قوی می‌باشند. در اینجا پارامترهای تخمینی باید معنی‌دار باشند؛ یعنی قدرمطلق t-value باید بیشتر از 96.1 باشد.
• مجذور همبستگی چندگانه (R²) مقدار واریانس هر متغیر نهفته درونی (وابسته) که به وسیله متغیرهای نهفته بیرونی (مستقل) تبیین می‌شود را نشان می‌دهد. هرچه مقدار (R²) بیشتر باشد، قدرت بالای تبیین واریانس را بیان می‌کند.

 

 

شکل (1): نمودار ضرایب مسیر و ضرایب تعیین

 منبع: یافته­های پژوهشگر

 

شکل (1) با عنوان نمودار ضرایب مسیر، به بررسی ضریب مسیر متغیرها و میزان تأثیر هریک از متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته می‌پردازد. مقدار ضریب مسیر در بازه 1- و 1 قرار دارد. هر چه این مقدار به صورت مثبت بیشتر باشد، نشان‌دهنده تأثیرگذاری بیشتر متغیر مستقل بر متغیر وابسته است.

نتایج بررسی مقادیر اندازه اثر در  شکل (15) نشان داد که این مقدار برای اثرات در بازه ضعیف تا قوی گزارش شد.

 

 

شکل (2): معناداری ضرایب مسیر

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

شکل (2) معناداری ضرایب مسیر را نشان می‌دهد. نتایج به‌دست‌آمده از  این نمودار در ادامه تشریح شده است. معناداری ضرایب مسیر (بتا): یکی از شاخص‌های تأیید روابط در مدل ساختاری معنادار بودن ضرایب مسیر می­باشد. معناداری ضرایب مسیر مکمل بزرگی و جهت علامت ضریب بتای مدل می‌باشد. چنانچه مقدار به‌دست‌آمده بالای حداقل آماره در سطح مورداطمینان در نظر گرفته شده باشد، آن رابطه یا فرضیه تأیید می‌شود. در سطح معناداری 90 درصد، 95 درصد و 99 درصد این مقدار به ترتیب با حداقل آماره t 1.64، 1.96 و 2.58 مقایسه می‌شود.

قدرت پیش‌بینی مدل یا اشتراک افزونگی^[16] معیار دیگری برای بررسی مدل ساختاری است. هدف این شاخص بررسی توانایی مدل ساختاری در پیش­بینی کردن به روش چشم­پوشی^[17] می‌باشد. معروف‌ترین و شناخته­شده­ترین معیار اندازه‌گیری این توانایی، شاخصQ² است که بر اساس این ملاک مدل باید نشانگرهای متغیر مکنون درون‌زای انعکاسی را پیش­بینی کند. مقادیر به‌دست‌آمده از این آزمون مثبت است که نشان‌دهنده کیفیت مناسب مدل ساختاری است. در مورد قدرت پیش‌بینی مدل در مورد متغیرهای پنهان درون­زا سه مقدار 0.02، 0.15 و 0.35 به ترتیب به عنوان مقادیر ضعیف، متوسط و قوی برای این شاخص معرفی شده‌اند.

 

جدول (10): توان پیش‌بینی مدل

	Q² (=1-SSE/SSO)
راهبردها	0.340
پدیده محوری	0.214
پیامدها	0.380

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

جدول (11): شاخص برازش کلی مدل

	مقدار برازش
ریشه دوم میانگین مربعات باقیمانده استاندارد شده (SRMR)	0.071

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

مقدار مطلوب برای این شاخص حداکثر 0.08 است. نتایج به‌دست‌آمده از این شاخص نشان داد که مقدار آن برابر با 0.071 گزارش شد که مقداری مطلوب است و بنابراین برازش مناسب مدل کلی تأیید می‌شود.

 

 

نتیجه فرضیه‌های پژوهش

بین عوامل علی بر پدیده محوری رابطه معناداری وجود دارد

نتایج آزمون این فرضیه نشان داد که مقدار ضریب مسیر این رابطه برابر با 0.623 می‌باشد. آماره t این ارتباط در سطح اطمینان 95 درصد معنادار گزارش شد (P-Value ≤  0.05) بر این اساس فرضیه صفر پژوهش رد و فرضیه مقابل تأیید می‌شود. به این معنا که عوامل علی بر پدیده محوری  تأثیر مثبت و معناداری دارند.

 

 

بین پدیده محوری بر عوامل راهبردی رابطه مثبت ومعنادار وجود دارد.

نتایج آزمون این فرضیه نشان داد که مقدار ضریب مسیر این رابطه برابر با 0.198 می‌باشد. آماره t این ارتباط در سطح اطمینان 95 درصد معنادار گزارش شد (P-Value ≤  0.05) بر این اساس فرضیه صفر پژوهش رد و فرضیه مقابل تأیید می‌شود. به این معنا که مقولات محوری بر عوامل راهبردی تأثیر مثبت و معناداری دارند.

بین عوامل زمینه‌ای بر عوامل راهبردی رابطه معناداری وجود دارد.

نتایج آزمون این فرضیه نشان داد که مقدار ضریب مسیر این رابطه برابر با 0.358 می‌باشد. آماره t این ارتباط در سطح اطمینان 95 درصد معنادار گزارش شد  (P-Value ≤  0.05) بر این اساس فرضیه صفر پژوهش رد و فرضیه مقابل تأیید می‌شود. به این معنا که عوامل بستر بر عوامل راهبردی تأثیر مثبت و معناداری دارند.

بین عوامل مداخله‌گر بر عوامل راهبردی رابطه معنادار ی وجود دارد.

نتایج آزمون این فرضیه نشان داد که مقدار ضریب مسیر این رابطه برابر با 0.291 می‌باشد. آماره t این ارتباط در سطح اطمینان 95 درصد معنادار گزارش شد (P-Value ≤  0.05)  بر این اساس فرضیه صفر پژوهش رد و فرضیه مقابل تأیید می‌شود. به این معنا که عوامل مداخله‌گر بر عوامل راهبردی تأثیر مثبت و معناداری دارند.

بین عوامل راهبردی بر پیامدها رابطه  معناداری وجود دارد.

نتایج آزمون این فرضیه نشان داد که مقدار ضریب مسیر این رابطه برابر با 0.747 می‌باشد. آماره t این ارتباط در سطح اطمینان 95 درصد معنادار گزارش شد (P-Value ≤  0.05). بر این اساس فرضیه صفر پژوهش رد و فرضیه مقابل تأیید می‌شود. به این معنا که عوامل راهبردی بر پیامدها تأثیر مثبت و معناداری دارند.

 

جدول (12): نتایج فرضیه‌ها

فرضیه	فرضیات	ضریب مسیر	آماره t	P Values	نتیجه
1	شرایط علّی -> پدیده محوری	0.623	12.757	0.000	تأیید
2	پدیده محوری -> راهبردها	0.198	2.597	0.010	تأیید
3	شرایط زمینه‌ای -> راهبردها	0.358	4.246	0.000	تأیید
4	شرایط مداخله‌ای -> راهبردها	0.291	3.174	0.002	تأیید
5	راهبردها -> پیامدها	0.747	20.083	0.000	تأیید

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

نتیجه‌گیری

یکی از مهم‌ترین راهکارهای تأمین مالی برای دولت‌ها، منابع حاصل از مالیات است. در مقابل فرار‌های مالیاتی از سوی مؤدیان مالیاتی یکی از مسائل مربوط به منابع مالی دولت‌ها است و بسیاری از اشخاص و شرکت‌ها علاقه‌مند به پرداخت مالیات خود نیستند، در این میان عدم تمکین مالیاتی و اجتناب از پرداخت از مالیات موجب شده تا درآمد‌های مالیاتی کاهش یابد. در راستای حسابرسان مالیاتی می‌توانند نقش‌آفرینی کنند و با شناسایی عوامل تعیین‌کننده کیفیت حسابرسی مالیاتی می‌توان اثربخشی فرایند ارزیابی دفاتر مؤدیان مالیاتی را افزایش داد. به‌طورکلی شناسایی عوامل تعیین‌کننده کیفیت حسابرسی مالیاتی، به منظور رسیدگی در هر نظام مالیاتی از اهمیت زیادی برخوردار است. فرآیند دریافت مالیات را می‌توان از لحاظ ترتیب زمانی به مراحل تدوین و تصویب قوانین این حوزه، شناسایی مؤدیان مالیاتی، تشخیص میزان مالیات هر یک، کنترل و بازبینی تشخیص‌ها و ...، دقیق‌تر انجام داد. با تکیه بر مطالب فوق پژوهش حاضر درصدد بررسی عوامل تعیین‌کننده کیفیت حسابرسی مالیاتی می‌باشد. این مقاله برگرفته از پژوهش ارائه مدل جهت ارتقای کیفیت حسابرسی مالیاتی است. 

نتایج آزمون فرضیه اول نشان داد که عوامل علی بر مقوله پدیده محوری تأثیر مثبت و معناداری دارند. در واقع یافته‌های نشان‌دهنده این موضوع است که اقدامات حرفه‌ای و اقدامات ساختاری، محیط حرفه و رویه‌های حسابرسی می‌تواند مهمترین اجزای مدل یعنی محتوای، سازمان‌دهی و فرایند سازی مدل را تحت تأثیر قرار دهد. از جمله مؤلفه‌های عوامل علی اقدامات حرفه‌ای است که شامل مواردی چون اندازه موسسه حسابرسی، استخدام تخصص حسابداری در شرکتها، تشکیل کمیته حسابرسی و ... می‌باشند. از جمله مؤلفه‌های پدیده محوری، سازمان‌دهی مدل است که شامل مواردی چون دست‌کاری سود، فرصت‌طلبی مدیران و ... می‌باشند. یافته‌های آجی- منساه^[18] (2019) نشان داد که مؤسسات حسابرسی بزرگ‌تر، خدمات حسابرسی باکیفیت‌تر و نظارت مؤثرتر و کاراتری به شرکت‌ها ارائه می‌دهند در نتیجه موجب افزایش کیفیت اطلاعات و مانع دست‌کاری سود می‌شوند. حبیب و همکاران^[19] (2014) و هگازی و همکاران^[20] (2015) نشان داده‌اند که حسابرسان متخصص، موجب کاهش مدیریت سود و افزایش کیفیت سود و مانع فرصت‌طلبی مدیران می‌شوند. سلطان و همکاران^[21] (2015) کمیته حسابرسی شرکت‌ها را ملزم به افشاء اطلاعات مالی می‌نمایند و در تضمین کیفیت بالای سودهای گزارش‌شده نقش قابل توجهی دارند. بنابراین کمیته حسابداری مانع دست‌کاری سود می‌شود. همچنین کمیته حسابرس با داشتن افراد متخصص و کارشناسان مالی در پیش بردن روش‌های حسابداری محافظه‌کارانه به سمت حفظ هرچه بیشتر سرمایه اعتباری خویش انگیزه بیشتری دارند. علاوه بر این، تخصص مالی و حسابداری اعضاء کمیته حسابرسی در ارتقاء محافظه‌کاری حسابداری همچون اتخاذ روش‌های حسابداری محافظه‌کارانه (همچون شناسایی سریع زیان‌ها) در مقایسه با روش‌های تجاوزکارانه حسابداری (همچون شناسایی اولیه درآمد) کمتر در معرض انتقادهای سرمایه‌گذاران و قانون‌گذاران قرار می‌گیرند و مانع فرصت‌طلبی مدیران می‌شود.

در فرضیه دوم و سوم و چهارم یافته‌ها نشان داد پدیده محوری، عوامل زمینه‌ای و مداخله‌گر بر عوامل راهبردی تأثیر مثبت و قابل‌توجهی دارند. مهمترین مرحله یعنی راهبردهای تعیین‌کننده کیفیت حسابرسی مالیاتی که شامل سه‌گام اقدامات توسعه‌ای، اقدامات حمایتی و بسترسازی می‌شود. در گام اقدامات توسعه‌ای، در صورتی که تصور می‌شود عدم پذیرش مالیات و توجه به مهارت‌های حسابرسان به دلیل عوامل داخلی شکل گرفته و موقت و گذرا است، اما باید متذکر شد عواملی که موجب تقویت راهبردها می‌شوند، کارآیی عملیاتی حسابرسی مالیاتی را بهبود می‌بخشند. یافته‌ها نشان داد این عوامل شامل پدیده محوری، عوامل زمینه‌ای و مداخله‌گر می‌باشند. در واقع طرح‌های مهمی در ارتباط با بهینه‌سازی پدیده محوری، توسعه انسانی، ساختاری و مدیریتی و بروزسازی شرایط زمینه‌ای و زیرساختی مربوط به بسترسازی فرایند و نهادی و همچنین الزامات حسابرسی و شناسایی توانمندی مورد نیاز حسابرسان، باید در کنار طراحی و پیاده‌سازی راهبردها در دستور کار قرار دارد که بتواند راهبردهای مؤثر ایجاد نمود.

اخلاق و ارزش‌ها، نگرش‌های حسابرسان و ایجاد انگیزه در کارکنان سازمان امور مالیاتی از جمله عوامل پدیده محوری، عوامل زمینه‌ای و مداخله‌گر می‌باشند و شناسایی منابع جدید مالیاتی و فرهنگ‌سازی سازمانی و  مالیاتی از جمله عوامل راهبردی می‌باشند.

آرنولد و همکاران ^[22] (2000) عنوان کردند اهمیت محیط اخلاقی در تشویق برای تصمیم­گیری اخلاقی ثابت‌شده است. اکتاویو^[23] و جو^[24] (2013)، معتقدند اخلاق واقعی و ناب، بازتاب قوانین و مقررات وضع‌شده نیست، بلکه این نوع اخلاق، اخلاق آیین‌نامه‌ای و اجباری است که ارزش چندانی ندارد. اخلاق واقعی زمانی است که فرد گفتن حقیقت را وظیفه خود بداند درنتیجه در گزارشگری مالی و به‌تبع آن اظهار مالیات، گفتن واقعیت برگرفته از مقررات وضع‌شده نیست بلکه بازتاب اعتقاد به مباحث اخلاقی در ذهن فرد است و این همان مفهوم واقعی اخلاق است

طالب نیا و شیخ حسنی (1386) معتقد است فرض نظریه‌های اجتماعی در خصوص موضوع عدم پذیرش مالیاتی این است که عوامل روان‌شناسانه شامل نگرانی‌های اخلاقی و معنوی، عوامل بسیار مهمی در پذیرش مالیاتی هستند و بسیاری از آن‌ها ممکن است با توجه به ملاحظات اخلاقی، تحت شرایطی که ریسک حسابرسی پایین است، نیز تمکین کنند. نظریه‌های روانشناسی، اهمیتی به حسابرسی و جرائم نمی‌دهند و در عوض بر تغییر نگرش‌ها در سیستم مالیاتی تأکید دارند که موضوع می‌تواند فرهنگ‌سازی سازمانی و مالیاتی را بین مؤدیان به وجود آورد.

موسوی جهرمی و طهماسبی بلداجی (1386) معتقد است مطالعات انجام‌شده در کشورهای مختلف ثابت کرده است که هرگاه پرداخت مالیات توجیه اجتماعی خود را از دست دهد، عدم پذیرش مالیاتی مانند یک هنجار اجتماعی فراگیر در مناسبات میان نهادهای رسمی و غیررسمی جامعه جایگزین پذیرش مالیاتی می‌شود، بر این اساس شناسایی منابع جدید مالیاتی تسهیل می‌شود.

سور^[25] (2004)، در پژوهشی تحت عنوان «یک مدل اقتصادی تمکین مالیاتی با تأکید بر اخلاق شخصی و اجتماعی» با استفاده از مدل آلیفمن-سندمو^[26]، نتایج اخلاقی و اجتماعی تمکین را بررسی کرده است. این بررسی شامل موارد زیر است: 1. تعیین تراز بالای تمکین مالیاتی؛ 2. تعیین میزان پاسخ‌های مالیاتی؛ 3. میزان افزایش فرار مالیاتی با توجه به نرخ‌های مالیاتی؛ و 4. تمایل بیشتر اشخاص به فرار مالیاتی هنگامی‌که دریابند افراد زیادی در جامعه به این اقدام دست می‌زنند.

متأسفانه تلقی برخی از افراد از وصول مالیات‌ها محدود به کسب درآمد بیشتر به منظور اداره نمودن تشکیلات دولتی است و آنچه کمتر به آن توجه می‌شود این است که بالا بودن سهم وصولی‌های درآمدی حاصل از فروش نفت و پائین بودن سهم وصولی‌های مالیاتی در ترکیب درآمدی دولت علاوه بر آنکه عوارض ناگواری همچون وابستگی درآمد کشور به صدور یک کالا را در بر دارد، اقتصاد کشور را از امکان استفاده از ابزار مالی محروم ساخته است. درحالی‌که تحقق عدالت مالیاتی  در جامعه می‌تواند بسیاری از نابسامانی‌های اقتصادی را به سمت شکوفایی اقتصادی هدایت نماید.همچنین با تغییر در قوانین مالیاتی و ارائه برنامه جامع و کامل نظارتی می‌توان مکانیزم‌هایی ایجاد نمود که مسائل و معضل‌های اقتصادی همچون: کسری بودجه، تورم، بیکاری، کاهش صادرات غیرنفتی و افزایش واردات و .... را سامان بخشد و ضمانت لازم برای رشد و شکوفایی و تحقق اهداف اقتصادی و اجتماعی را فراهم آورد.

مباحث راهبردی، مهمترین بخش زیربنایی و پویاست که در تعیین کیفیت حسابرسی مالیاتی نقش اساسی و محوری در تحقق برنامه‌های نظارتی هر سازمان مانند سازمان مالیاتی ایفا می‌کند. امروزه ویژگی‌هایی چون عوامل انسانی (مدیریتی)، بسترسازی‌ها و برخی الزامات و همچنین سازمان‌دهی آنها جدای از نقش اصلی خود یعنی تأمین بخشی از اقدامات توسعه‌ای و حمایتی، به‌عنوان یک اهرم تأثیرگذار در اجرای سیاست‌های حسابرسان در بحث نظارتی و تحقق  اهداف مالیاتی و تأمین منابع مالی مورد نیاز برای بودجه‌بندی بخش‌های مختلف کشور مورد توجه است. بنابراین، لزوم توجه به آنها برای تعیین راهبردهایی همه‌جانبه بیش‌ازپیش احساس می‌شود.

در فرضیه پنجم به بررسی تأثیر عوامل راهبردی بر پیامدها پرداخته شد،در این ارتباط یافته‌ها نشان داد که عوامل راهبردی بر پیامدها تأثیر مثبت و معناداری دارند. نتایج تحلیل کمی نشان داد که میزان به‌کارگیری راهبردهای اثربخش و محوری در روند حسابرسی و پیامدهای مربوط به حسابرسی مالیاتی نقش قابل‌توجهی دارد و در راستای بهبود و تحقق عدالت مالیاتی و کسب موفقیت چشم‌گیر در زمینه حسابرسی مالیاتی باید به راهبردها توجه بیشتری صورت گیرد. در اینجا ذکر این نکته اهمیت دارد که نتایج تحلیل کمی نشان داد که میزان به‌کارگیری راهبرد به ویژه اقدامات توسعه‌ای و بسترسازی می‌تواند، اثربخشی کیفیت حسابرسی مالیاتی را دوچندان کند. در تئوری‌های اقتصادی، مهمترین منبع تأمین مالی مخارج حاکمیتی دولت اخذ مالیات از اشخاص است، به این ترتیب توجه بیشتر به نقش مالیات‌ها در بودجه دولت و انجام اقداماتی به‌منظور افزایش سهم این نوع درآمدها ضرورت دارد. بدین منظور اقدامات توسعه‌ای و حمایتی جهت شناسایی ظرفیت‌های موجود مالیاتی مشاغل پردرآمد، می‌تواند گام بزرگی در مسیر اثرات ساختاری و بهسازی فرایند برای وصول درآمدها باشد.

 

 

 

[1]. گروه حسابداری، واحد بوشهر،  دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران [e-mail]

[2]. گروه حسابداری، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی،  بوشهر، ایران  (نوینده مسئول) [e-mail]

[3]. گروه حسابداری، واحد بوشهر،  دانشگاه آزاد اسلامی،  بوشهر، ایران [e-mail]

 

[4]-Ojo

[5]- Alhadi and Nugrahanto

3- Nuryaman

4- Kelawole, A. D & Owolabi. O. A

5-International Standards on Auditing (ISA)

6 -Arens et al

[9]- Nurmantu

[10]- Mukiyidin et al

[11]- Best et al

[12] Mansour and Kalib

[13]- Shkurti et al

[14] Chalu and Mzee

[15] - Kleanthous and Chatzis

[16]- CV Red

[17]- Blindfolding

[18] Agyei-Mensah

[19] Habib et al.

[20] Hegazy et al.

[21] Sultana et al

[22] Arnold et al.

[23] Octavio

[24] Joao

[25] Sour

[26] Allinghman - sandmo

مراجع

فهرست منابع

• بهرامی کهیش‌نژاد، نادر. (1394). عوامل مؤثر بر بهبود کیفیت حسابرسی مالیاتی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد شهر قدس.
• جلال وند ،وحید و شهیکی تاش ،محمدنبی .(1392) بررسی و سنجش کارایی نظام مالیاتی ایران در برنامه های توسعه(رویکرد منطق فازی)، فصلنامه اقتصاد مالی، تابستان1392،دوره 7  ،شماره (24)، 35-9
• دهقانی دویل، محسن. (1398). بررسی موانع و قابلیت‌های نظام رسیدگی سازمان امور مالیاتی برای پیاده‌سازی حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک (مورد مطالعه : ادارات امور مالیاتی استان اردبیل) به روش دلفی.. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل.
• زارعی مجد، فرشاد و حسین جنتی فر. (1396). بررسی مسئله کیفیت حسابرسی مالیاتی از دیدگاه استانداردهای ‏حسابداری. کنفرانس ملی تحقیقات علمی جهان در مدیریت، حسابداری، حقوق و علوم اجتماعی، شیراز، دانشگاه ‏آزاد اسلامی واحد زرقان.
• شیری حکم‌آبادی، علی، جمشیدی، حمید و میرسپاسی، نیلوفر. (1397). راهکارهای حسابرسی مالیاتی بر اساس مدل حسابرسی مبتنی بر ریسک حسابرسی. تحقیقات حسابداری و حسابرسی. 10(37)، 162-147.
• طالب نیا، قدرت الله، شیخ حسنی، علی. (1386). بررسی مقایسه ای قانون مالیات‌های مستقیم با قانون پیشین در بخش‌های مشاغل، مستغلات و حقوق کارکنان. نشریه حسابرس، 36: 82-92.
• طاهری، محمد؛ جهانگیرنیا، حسین؛ خان محمدی، محمدحامد و غلامی جمکرانی، رضا. (1399). تدوین مدل کیفیت حسابرسی مالیاتی در نظام مالیات بر ارزش افزوده ایران. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت. 9(34)، 298-277.
• عباس زاده ،محمدرضا،فدایی،مرتضی ،مفتونیان ،محسن وبابایی کلاریجانی ،ماِئده. (1395). بررسی ارتباط شفافیت مالی و اجتناب مالیاتی با توجه به مالکیت نهادی شرکتها(مطالعه موردی شرکتهای بورس اوراق بهادار ایران ) ،فصلنامه اقتصاد مالی،  تابستان1395،دوره 10  ،شماره (35)، 74-45
• گرایی نژاد،غلامرضا وچپردار،الهه.(((1391)بررسی عوامل موثر بر درآمدهای ایران ،فصلنامه اقتصاد مالی، پاییز 1391،دوره 6  ،شماره (20)، 92-62
• موسوی جهرمی، یگانه و طهماسبی بلداجی، فرهاد. (1386). راه‌های فرار مالیاتی در نظام مالیات بر ارزش افزوده و راه‌کارهای جلوگیری از آن. طرح پژوهشی، تهران، سازمان امور مالیاتی کشور.
• ولی‌زاده جوجاده، فاطمه. (1399). شناخت ادراکی ممیزین سازمان امور مالیاتی شهر یزد از حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه یزد.