بررسی اثرات انواع جریان وجه نقد و سهامداران کنترلی بر ارتباط مدیریت سود و عملکرد مالی جهت پیش‌بینی ورشکستگی مالی (الگوریتم کرم شب تاب)

اقتصاد مالی

دوره 17، شماره 64، مهر 1402، صفحه 159-186   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/fed.2023.705596

نویسندگان

قربان هکی¹؛ بهروز صادقی عمروآبادی^{* 2}؛ سید محمدرضا داودی³

¹گروه مدیریت ، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان. ایران

²گروه اقتصاد، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

³گروه مدیریت، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی،دهاقان، ایران

چکیده

چکیده
شرکت ها برای ادامه فعالیت خود به منابع کافی نیاز دارند که از جمله آن وجه نقد کافی برای پرداخت به وام دهندگان است. اگر شرکت در کسب منابع برای رفع نیاز هایش توانایی کافی نداشته باشد، دچار درماندگی مالی می شود. شرکت ها در مواجهه با درماندگی مالی، سود حسابداری را به عنوان یکی از اقلام ارزیابی عملکرد، دستکاری می نمایند. در این شرایط، مدیریت با دستکاری حساب ها به مدیریت سود اقدام می نماید که هدف آن، دادن اطلاعات و اخبار خوب به بازار سرمایه است تا بدین وسیله از کاهش ارزش شرکت جلوگیری نماید. در صورت دستکاری حساب ها، فلسفه وجودی صورت های مالی خدشه دار می شود و قابلیت اتکای آنها از بین می رود.  از این رو در پژوهش حاضر به تحلیل اثرات انواع جریان وجه نقد و سهامداران کنترلی بر ارتباط مدیریت سود و عملکرد مالی جهت پیش بینی ورشکستگی مالی در شرکت های بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شده است. برای این منظور از داده های 128 شرکت منتخب طی دوره زمانی 1390 تا 1398 استفاده شده است. تجزیه و تحلیل داده ها در دو بخش انجام شده؛ در بخش اول، با استفاده از روش رگرسیونی داده های تابلویی، به برآورد اثر انواع جریان وجه نقد و سهامداران کنترلی بر ارتباط مدیریت سود و عملکرد مالی شرکت ها پرداخته شده است. نتایج این قسمت نشان داد که متغیر مدیریت سود اثرات مثبت و متغیرهای عملکرد، سهامداران کنترلی، جریانات نقدی سرمایه ای، جریانات نقدی حقوق صاحبان سهام و جریانات نقدی عملیاتی آزاد اثر منفی بر معیار ورشکستگی شرکت ها داشته است؛ علاوه بر این، مشاهده شد که انوع جریانات نقدی مورد بررسی در این تحقیق، اثر تعدیل کننده بر ارتباط بین مدیریت سود با ورشکستگی شرکت ها داشته است. در ادامه و در بخش دوم تجزیه و تحلیل ها، بر اساس ضرایب بدست آمده در بخش قبلی و با استفاده از الگوریتم کرم شب تاب پرداخته شده است. نتایج این قسمت نیز نشان داد که درصد موفقیت الگوریتم کرم شب تاب در پیش بینی ورشکستگی شرکت ها برابر با 12/98 درصد بوده است. بر همین اساس پیشنهاد می گرد که سیاست‌های مبتنی بر کنترل و حفظ انواع جریانات نقدی و بهره گیری از سهامداران کنترلی استفاده شود تا از این طریق احتمال ورشکستگی شرکت ها کاهش پیدا کند.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: مدیریت سود، ورشکستگی، عملکرد مالی، سهامداران کنترلی، جریان وجه نقد، الگوریتم کرم شب تاب. طبقه بندی JEL : G12،؛ G11 G18

اصل مقاله

 

https://doi.org/10.30495/fed.2023.1951985.2650

 

بررسی اثرات انواع جریان وجه نقد و سهامداران کنترلی بر ارتباط مدیریت سود و عملکرد مالی جهت پیش­بینی ورشکستگی مالی (الگوریتم کرم شب تاب)

 

تاریخ دریافت: 23/04/1402                  تاریخ پذیرش: 08/06/1402

قربان هکی[1] بهروز صادقی عمروآبادی*[2] سید محمد رضا داودی[3]

 

چکیده

شرکت ها برای ادامه فعالیت خود به منابع کافی نیاز دارند که از جمله آن وجه نقد کافی برای پرداخت به وام دهندگان است. اگر شرکت در کسب منابع برای رفع نیاز هایش توانایی کافی نداشته باشد، دچار درماندگی مالی می شود. شرکت ها در مواجهه با درماندگی مالی، سود حسابداری را به عنوان یکی از اقلام ارزیابی عملکرد، دستکاری می نمایند. در این شرایط، مدیریت با دستکاری حساب ها به مدیریت سود اقدام می نماید که هدف آن، دادن اطلاعات و اخبار خوب به بازار سرمایه است تا بدین وسیله از کاهش ارزش شرکت جلوگیری نماید. در صورت دستکاری حساب ها، فلسفه وجودی صورت های مالی خدشه دار می شود و قابلیت اتکای آنها از بین می رود.  از این رو در پژوهش حاضر به تحلیل اثرات انواع جریان وجه نقد و سهامداران کنترلی بر ارتباط مدیریت سود و عملکرد مالی جهت پیش بینی ورشکستگی مالی در شرکت های بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شده است. برای این منظور از داده های 128 شرکت منتخب طی دوره زمانی 1390 تا 1398 استفاده شده است. تجزیه و تحلیل داده ها در دو بخش انجام شده؛ در بخش اول، با استفاده از روش رگرسیونی داده های تابلویی، به برآورد اثر انواع جریان وجه نقد و سهامداران کنترلی بر ارتباط مدیریت سود و عملکرد مالی شرکت ها پرداخته شده است. نتایج این قسمت نشان داد که متغیر مدیریت سود اثرات مثبت و متغیرهای عملکرد، سهامداران کنترلی، جریانات نقدی سرمایه ای، جریانات نقدی حقوق صاحبان سهام و جریانات نقدی عملیاتی آزاد اثر منفی بر معیار ورشکستگی شرکت ها داشته است؛ علاوه بر این، مشاهده شد که انوع جریانات نقدی مورد بررسی در این تحقیق، اثر تعدیل کننده بر ارتباط بین مدیریت سود با ورشکستگی شرکت ها داشته است. در ادامه و در بخش دوم تجزیه و تحلیل ها، بر اساس ضرایب بدست آمده در بخش قبلی و با استفاده از الگوریتم کرم شب تاب پرداخته شده است. نتایج این قسمت نیز نشان داد که درصد موفقیت الگوریتم کرم شب تاب در پیش بینی ورشکستگی شرکت ها برابر با 12/98 درصد بوده است. بر همین اساس پیشنهاد می گرد که سیاست‌های مبتنی بر کنترل و حفظ انواع جریانات نقدی و بهره گیری از سهامداران کنترلی استفاده شود تا از این طریق احتمال ورشکستگی شرکت ها کاهش پیدا کند.

واژه‌های کلیدی: مدیریت سود، ورشکستگی، عملکرد مالی، سهامداران کنترلی، جریان وجه نقد، الگوریتم کرم شب تاب.

طبقه بندی JEL : G12، ,G11 G18

 

 

1- مقدمه

در اواخر قرن هجدهم، هم‌زمان با پیشرفت علوم تجربی، تکنولوژی و پیدایش انقلاب صنعتی، اقتصاد و تجارت وارد مرحله جدیدی شده و موسسات کوچک به شرکت‌های بزرگ سهامی و چند ملیتی تغییر یافته‌اند. این امر، موجب توسعه و گسترش بازارهای مالی و پولی شده و سرمایه‌گذاران هزاران نفر در سهام شرکت‌ها را فراهم آورده است. با گسترش شرکت‌های سهامی و پدیدار شدن بحران‌های مالی شدید در ابعاد خرد و کلان اقتصادی، مالکان و ذینفعان بنگاه‌ها به دنبال ایجاد پوششی برای مصون کردن خود در مقابل این‌گونه مخاطرات بوده‌اند و این موضوع آنها را به استفاده از مدل‌های‌ پیش‌بینی‌کننده برای ارزیابی توان مالی شرکت‌ها حساس و آگاه نموده است. از طرف دیگر، رشد و دگرگونی سریع روابط اقتصادی، منجر به ایجاد رقابت شدید در عرصه تجارت، صنعت و سرمایه‌گذاری گردیده است. در نتیجه حاکم شدن وضعیت رقابتی، بسیاری از شرکت‌ها ورشکسته شده و از گردونه رقابت خارج شدند. این امر، موجبات نگرانی صاحبان سرمایه را فراهم کرده است. از این‌رو، سرمایه‌گذاران به منظور اجتناب از بین رفتن اصل و فرع سرمایه، به دنبال روش‌هایی هستند که وضعیت مالی شرکت‌ها را قبل از رسیدن به مرحله ورشکستگی؛ یعنی در مرحله درماندگی مالی، پیش‌بینی نمایند (کامپا و همکاران[4]،2015).

قبل از وقوع درماندگی مالی، شرکت‌ها باید انگیزه‌ بسیار قوی برای کاهش مخارج خود داشته باشند. ‌در نتیجه، نسبت‌های مالی که از صورت‌های مالی به دست می‌آیند، ممکن است دارای محتوای اطلاعاتی برای پیش‌بینی درماندگی مالی نباشند. با در نظر گرفتن این واقعیت که انواع مختلف مدیریت سود ممکن است وضعیت شرکت‌ها را از لحاظ سلامت مالی یا درماندگی مشخص کند، اطلاعاتی که از این دست‌کاری بالقوه استخراج شده می‏توان برای تشخیص بین این شرکت‌ها مورد استفاده قرار داد و با توسعه‌ مدل‏های پیش‏بینی درماندگی مالی مبتنی بر اطلاعات حسابداری، کارایی این مدل‌ها را بهبود بخشید (رستمی،1397).

بررسی اجمالی وضعیت مالی شرکت های ایرانی نیز آشکار می سازد که در میان شرکت های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران، شرکت هایی وجود دارند که از مشکلات مالی و عملیاتی بسیاری رنج می برند و از نظر عملیاتی، تامین نقدینگی و سرمایه در گردش دچار درماندگی می باشند اما کماکان به فعالیت خود ادامه داده و منابعی را مصرف می نمایند که می­توانست در فرصت های سودآور و ارزش آفرین سرمایه گذاری شود. این منابع توسط این شرکت ها به هدر رفته و به کاهش منافع جامعه می انجامد. مراحل نامطلوب شدن وضع مالی شرکت را به دوره نهفتگی، کسری وجه نقد، نبود قدرت پرداخت دیون مالی یا تجاری، نبود قدرت پرداخت دیون کامل و در نهایت ورشکستگی تقسیم کرد. اگرچه اغلب ورشکستگی­ها از این مراحل پیروی می­کنند، اما برخی شرکت­ها ممکن است بدون طی همه مراحل به ورشکتگی کامل برسند (لی و ریچ[5]، 2009).

بنابراین از جمله عواملی که می تواند بر احتمال ورشکستگی شرکت ها و مشارکت مدیران در فرآیندهای مدیریت سود اثر داشته باشد، وجوه نقد و سهامداران کنترلی می باشد. وجوه نقد از منابع مهم و حیاتی هر واحد اقتصادی است. ایجاد توازن بین وجوه نقد موجود و نیازهای نقدی از مهم ترین عوامل سلامت اقتصادی واحدهای تجاری و تداوم فعالیت آنهاست. جریان های نقدی در یک واحد تجاری از اساسی ترین رویدادهای است که اندازه گیری های حسابداری بر اساس آنها انجام می پذیرد و چنین تصور می شود که بستانکاران و سرمایه گذاران نیز تصمیماتشان را بر همین اساس اتخاذ می­کنند (صراف و حق پرست، ۱۳۹۵).

همچنین سهامداران کنترلی باعث اعمال فشار بیشتر بر مدیریت می‌شوند و خواستار گزارش کارایی مطلوب هستند. هنگامی که گزارش‌های مالی نشان‌دهندة ضعف در کارایی مدیریت است، سهامداران عمده تهدیدی بزرگ برای مدیریت محسوب می‌‌شوند. آنان به هیچ‌وجه نمی‌‌‌‌‌‌توانند این وضع را تحمل کنند و نسبت به سهامداران جزء از این وضع ناراضی‌تر هستند. در نتیجه، ممکن است‌ دست به فعالیت‌هایی بزنند که منافع مدیریت را به خطر اندازد؛ حتی می‌‌‌‌‌‌توانند زمینۀ اخراج مدیران را نیز فراهم آورند. بنابراین، آنها می‌‌‌‌‌‌توانند روی تصمیمات عملیاتی شرکت با استفاده از نظارت بر مدیریت اثر بگذارند و سبب بهبود انتخاب پروژه‌ها و کارایی سرمایه‌گذاری شوند.‌ انتظار می‌رود با افزایش شکاف سهامداران کنترلی، مدیریت سود افزایش یابد و عملکرد مالی شرکت بدتر شود (ذوالفقاری و همکاران،1400).

در رابطه با اهمیت موضوع تحقیق حاضر نیز می توان بیان داشت که بدون شک، کیفیت تصمیم ها به صحت و دقت اطلاعات موجود بستگی دارد. صورت های مالی مهم ترین منبع اشخاص برون سازمانی به ویژه سرمایه گذاران در دستیابی به اطلاعات مورد نیاز است. در این بین، صورت سود و زیان با ارائه اطلاعات مفید درباره توان سودآوری واحدهای تجاری، توجه بسیاری از سرمایه گذاران را به خود جلب نموده است. از طرفی اعمال قضاوت توسط مدیران در تهیه صورت های مالی، نگرانی هایی را در مورد قابلیت اتکاء سود حسابداری ایجاد کرده است. چنانچه مدیران از طریق اعمال اختیارات خود در زمینه گزینش های حسابداری در گزارشگری مالی انگیزه هایی برای گمراه کردن استفاده کنندگان صورت­های مالی داشته باشند، احتمال دستکاری یا مدیریت سود وجود دارد. از آنجایی که سود از جمله برترین شاخص های اندازه گیری عملکرد یک واحد اقتصادی است، با وجود اینکه نظریه فراگیری در زمینه مدیریت سود وجود ندارد که مورد توافق همگان باشد، باز هم به عنوان یکی از معیارهای تصمیم گیری مالی از اعتبار ویژه ای برخوردار است و دو دیدگاه کلی در زمینه استفاده از مدیریت سود وجود دارد. از یک سو مدیران معتقدند که سرمایه گذاران برای سهامی که روند سوددهی آن نوسان کمتری دارند ارزش بیشتری قائل هستند در نتیجه، این موضوع ریسک سرمایه گذاری آنها را کاهش می دهد. از سوی دیگر از دیدگاه برخی نظریه پردازان حسابداری این کار به جای افشای اطلاعات به پنهان سازی آن پرداخته است. همچنین انواع جریان های نقد شرکت می تواند اثرات متفاوتی بر عملکرد مالی و در نتیجه پیش بینی ورشکستگی مالی شرکت ها داشته باشد که نتایج آن می تواند برای سهامدارن، مدیران و محققان مالی از اهمیت بالایی برخوردار باشد.

با توجه به مطالب بیان شده این پژوهش درصدد است که با توجه به ادبیات پیشین و مطالعه کلیستک و همکاران^[6] (2020) اثرات انواع جریان وجه نقد و سهامداران کنترلی بر ارتباط بین مدیریت سود و عملکرد مالی در پیش بینی ورشکستگی شرکت های بورس اوراق بهادار تهران را انجام دهد.

سازماندهی مقاله حاضر به این صورت می باشد که در بخش بعدی، به ارائه مبانی نظری و پیشینه تجربی تحقیق پرداخته می شود. سپس روش تحقیق، مدل و متغیرها و نحوه تجزیه و تحلیل داده ها مشخص می شود. سپس به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شده و در نهایت به جمع بندی مطالب و نتیجه گیری پرداخته می شود.

 

2. مبانی نظری و پیشینه تحقیق

2-1. مبانی نظری

گسترش فزاینده فعالیت­های اقتصادی و پیچیدگی روز افزون آنهـا از یـک طـرف و لـزوم توجـه بـه اطلاعات دقیـق حسـابداری و صـورتهای مـالی از سوی دیگر سبب ابداع روش های تحلیلی و مدیریتی نوین در مباحث مدیریت مالی شده اسـت. یکـی از مهمتـرین این روشها مقوله­ای به نام مدیریت سود می باشـد. مدیریت سود به عنوان برداشتن گامهای آگاهانه در محـدوده اصـول پذیرفتـه شـده حسـابداری بـرای آوردن سود گزارش شده به سطح مورد نظر تعریف شده است که از لحاظ مدیریت مالی و سرمایه گذاری نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. عمل نزدیک کردن سود گـزارش شـده بـه سـطح سـود هـدف از طریـق دسـتکاری هـای حســابداری انجــام مــی­شــود. مدیریت سود به معنای آزادی مدیر در انتخاب یک رویه حسابداری و مداخله هدفمند وی در فرایند گزارشگری مالی برون سازمانی به قصد کسب منافع شخصی است (اسکات^[7]، 2009). این موضوع برای سرمایه گذاران و سهامداران و از منظر مدیریت مالی، اهمیت بنیادین دارد. به طور کلی مدیریت سود از دو طریق دستکاری در اقلام تعهدی و اختیاری و دستکاری در فعالیت های واقعی انجام می­شود. سود حسابداری منطبق با استانداردهای پذیرفته شده حسابداری به دلیل وجود برخوردهای جایگزین برای رویدادهای حسابداری که مجاز شناخته شده اند، مورد دست کاری قرار گیرد. شیپر^[8] (1989) در تحقیق خود عنوان کرد که مدیریت سود می تواند فعالیت­های واقعی را نیز شامل گردد. این نوع مدیریت سود از طریق تغییر در فعالیت های عملیاتی با هدف گمراه کردن ذی نفعان انجام می شود. همچنین روی چودهری^[9] (2006) این گونه بیان می­کند که اگرچه این گونه انحرافات در عملیات شرکت در رسیدن به اهداف گزارشگری مالی به مدیر کمک می کند، لیکن ارزش شرکت را افزایش نمی­دهد. علاوه بر این، مدیریت سود از طریق افزایش ریسک شرکت، می تواند ارزش و عملکرد شرکت را در مسیر ورشکستگی هدایت کند (سیلوا و همکاران[10]،2019).

بر همین اساس، مدیران انگیزه های مختلفی برای دستکاری سود دارند که ممکن است بر کیفیت صورتهای مالی تأثیر بگذارد و قابلیت اطمینان آنها را تغییر دهد. به ویژه در طی یک بحران مالی ، فشار ناشی از عملکرد ضعیف و یا شرایط مالی سخت یک زمینه "ایده آل" برای مدیران برای گسترش تغییر در عملکرد فعلی شرکت ها است. به عنوان مثال ، ادبیات موجود نشان می دهد که مدیران انگیزه های قوی­تری برای دستکاری سود گزارش شده در شرایط پریشانی مالی مانند دوره قبل از ورشکستگی دارند. در واقع، شرکت­های ورشکسته در مقایسه با شرکت­های سالم سود را به سمت بالا دستکاری می کنند و در برخی موارد، نهادها برای «پاک کردن» سیگنال­های منفی پریشانی مالی این کار را انجام می دهند (ذوالفقاری و همکاران،1400).

بنابراین جهت تحلیل عملکرد و ورشکستگی شرکت­ها، که امروزه برای شرکت ها بسیار حیاتی است، بررسی و تحلیل مدیریت سود و اثرگذاری آن بر عملکرد و ورشکستگی شرکت­ها از موضوعات اساسی شرکت ها در بازار مالی ایران است.

با وجود هزینه های مرتبط با دستکاری فعالیت های واقعی، بعید است که مدیران تنها به دستکاری اقلام تعهدی جهت مدیریت سود اکتفا کنند. نتایج مطالعاتی نظیر برنز و مرچنت^[11] (1990) و گراهام و همکاران^[12] (2005) بیانگر تمایل زیاد مدیران اجرایی به مدیریت سود از طریق فعالیت های واقعی نسبت به دستکاری اقلام تعهدی است. زیرا مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی بیشتر مورد توجه حسابرسان و قانون گذاران قرار دارد. ولی مدیریت سود واقعی اغلب شبیه تصمیم های عادی واحد تجاری است و تشخیص آن مشکل تر است. دوم، دستکاری اقلام تعهدی دربردارنده ریسک بیشتری است. در عوض، دستکاری فعالیت­های واقعی کم تر در معرض این محدودیت ها قرار می گیرد. اگرچه فعالیت­های مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی پیامد مستقیمی بر جریان های نقدی را به همراه ندارد، ولی مدیریت واقعی سود، بر جریان های نقدی شرکت اثر مستقیم دارد (لی^[13]، 2010). در این روش، وجوه نقد قربانی سود تعهدی می شود و مهم ترین ضرر آن، از بین رفتن ارزش شرکت به دلیل کاهش جریان­های نقدی دوره های آتی است که در نهایت می­تواند بر عملکرد مالی شرکت تاثیرگذار باشد. با وجود این، شرکت هزینه­های تولید و نگهداری اقلام بیش از حد تولید شده را متحمل می شود که این هزینه ها از طریق فروش دوره جاری قابل بازیافت نیست. در نتیجه جریان­های وجه نقد کمتر از سطح عادی (جریان­های وجه نقد غیرعادی) می­شود. از طرفی سود افزایش یافته در دوره جاری بعید است که پایدار باقی بماند. بنابراین، اگر تقاضا برای محصولات شرکت نسبتا ثابت باشد، جریان های نقدی احتمالا کاهش می یابد و عملکرد مالی شرکت افت خواهد کرد (جواهری و زنجیردار، 1396). لذا یکی از متغیرهای میانجی که می تواند بر اثرگذاری مدیریت سود بر عملکرد/ورشکستگی مالی موثر باشد، جریان وجه نقد می­باشد که باید به صورت دقیق مورد بررسی قرار گیرد.

در ادبیات مالی و شرکت ها با انواع جریان وجه نقد (عملیاتی آزاد، حقوق صاحبان سهام و سرمایه­ای روبرو هستیم. جریان نقدی که پس از تامین نیازهای سرمایه گذاریهای انجام شده، نیازهای سرمایه در گردش، پرداخت هزینه های مالی، هزینه های کارکنان و ایجاد بدهی جدید، در شرکت باقی میماند به عنوان جریان نقدی حقوق صاحبان سهام با جریان نقد آزاد عملیاتی  که جریان نقدی حاصل از عملیات بعد از کسر مالیات بدون احتساب بدهیها و هزینه های بهره شرکت ها، متفاوت است. بنابراین، جریان نقدی آزاد، وجوه نقدی است که بعد از پوشش دادن نیازهای سرمایه گذاری و سرمایه در گردش و با فرض نبود بدهی، در دسترس شرکت قرار میگیرد. در شرکتهای بدون بدهی یا فاقد اهرم مالی، جریان نقدی آزاد، همان جریان نقدی حقوق صاحبان سهام است.  همچنین جریان نقدی سرمایه ای، جریان وجوه نقد در دسترس برای بستانکاران به علاوه جریان نقدی حقوق صاحبان سهام است. جریان نقدی بستانکاران شامل مجموع وجوه پرداخت شده برای بهره به علاوه بازپرداخت اصل وام (یا پس از کسر افزایش در اصل وام) است. اثرات انواع مختلف جریان وجه نقد بر عملکرد مالی و ارتباط بین مدیریت سود و عملکرد مالی می تواند متقاوت باشد (هلیم و همکاران[14]،2020).

یکی از موضوعات مهم دیگری که به عنوان ابزار نظارتی و کنترلی همیشه مورد توجه بوده، سهامداران کنترلی می­باشد که می تواند هم در مسیر مدیریت سود با مدیریت همراه شود و هم ابزاری نظارتی برای جلوگیری از مدیریت سود و کاهش ریسک ناشی از آن باشد که توجه به اثرات میانجی آن بر اثرگذاری مدیریت سود بر عملکرد/ورشکستگی مالی از موضوعات مهم و مورد توجه مدیریت مالی می باشد. نظارت سهامداران کنترلی ممکن است تأثیر ویژه ای روی جنبه های مختلف رفتاری شرکت، مانند سودآوری، عملکرد شرکت، سیاست های سرمایه گذاری و انتخاب سیاستهای اجرایی و مالی داشته باشد. در خصوص تأثیر های مفید سهامداران کنترلی روی مشکل مربوط به انتقال نمایندگی بین مالکان و مدیران، مطالعات زیادی وجود دارد. در واق سهامداران کنترلی قادر به کاهش این مشکل هستند. آنها به دلیل مقدار سرمایه گذاریشان، انگیزه بهتری برای نظارت بر مدیریت و قدرت بیشتری برای انجام تصمیم های اثرگذار نسبت به سهامداران جزء و مالکان پراکنده دارند بنابراین، آنها ممکن است روی تصمیم های عملیاتی شرکت با استفاده از نظار بر مدیریت اثر بگذارند و منجر به بهبود انتخاب پروژه ها و سطح سرمایه گذاری و کاهش احتمال تلف شدن منابع شوند (کلستیک و همکاران،2020).

بر اساس مبانی نظری مطرح شده در فوق، فرضیه های تحقیق به صورت زیر ارائه می شوند:

• جریان وجه نقد آزاد عملیاتی تاثیر مدیریت سود بر عملکرد مالی شرکت را تعدیل می­کنند.
• جریان وجه نقد آزاد عملیاتی بر ورشکستگی شرکت اثر مثبت و معناداری دارد.
• جریان وجه نقد سرمایه ای تاثیر مدیریت سود بر عملکرد مالی شرکت را تعدیل می­کنند.
• جریان وجه نقد سرمایه ای بر ورشکستگی شرکت اثر مثبت و معناداری دارد.
• جریان وجه نقد حقوق صاحبان سهام تاثیر مدیریت سود بر عملکرد مالی شرکت را تعدیل می­کنند.
• جریان وجه نقد حقوق صاحبان سهام بر ورشکستگی شرکت اثر مثبت و معناداری دارد.
• سهامداران کنترلی تاثیر مدیریت سود بر ورشکستگی شرکت را تعدیل می­کنند.
• سهامداران کنترلی تاثیر مدیریت سود بر عملکرد مالی شرکت را تعدیل می­کنند.

در ادامه به مروری بر پیشینه تجربی تحقیق در دو بخش مطالعات داخلی و خارجی پرداخته می شود.

 

2-2- پیشینه تحقیق

نصیری و سلیمانی امیری (1399) در پژوهشی با بررسی و دسته‌بندی فعالیت شرکت‌های سرمایه‌گذاری ایران، شیوه ارزیابی عملکرد این شرکت‌ها را بررسی نموده و با توجه به کلیه زمینه‌های فعالیت این شرکت‌ها، راهکاری برای ارزیابی به استفاده‌کنندگان ارائه نماید. نتایج آن ها نشان داد که علاوه بر سرمایه‌گذاری‌های بورسی، سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها هم از بخش‌های تأثیرگذار و با اهمیت بر عملکرد شرکت‌هاست.

جواهری و زنجیردار (1396) طی پژوهشی نشان دادند که بین مدیریت سود و عملکرد شرکت ها رابطه معناداری برقرار می باشد. همچنین مدیریت سود در پیش بینی گردش وجوه نقد آتی، تقویت همبستگی بین سودهای جاری و آتی و همچنین پیش بینی اقلام تعهدی آتی موثر است.

فخرآل علی و ترابی (1395) در پژوهشی به بررسی تعیین مهم ترین عوامل موثر بر استفاده از صورت جریان وجوه نقد در سازمان های ایرانی پرداختند. نتایج مطالعه نشان داد که سرمایه شرکت، ساختار دارایی، اندازه شرکت و نوع شرکت بر استفاده از صورت جریان وجوه نقد در سازمان های ایرانی تاثیرگذار است.

ایزدی نیا و همکاران (1394) طی پژوهشی با عنوان درماندگی مالی به عنوان عاملی برای وقوع مدیریت سود بیان داشتند که شرکت ها برای ادامه فعالیت خود به منابع کافی نیاز دارند که از جمله آن وجه نقد کافی برای پرداخت به وام دهندگان است. اگر شرکت در کسب منابع برای رفع نیازهایش توانایی کافی نداشته باشد، دچار درماندگی مالی می شود. شرکت ها در مواجهه با درماندگی مالی، سود حسابداری را به عنوان یکی از اقلام ارزیابی عملکرد، دستکاری می نمایند. در این شرایط، مدیریت با دستکاری حساب ها به مدیریت سود اقدام می نماید که هدف آن، دادن اطلاعات و اخبار خوب به بازار سرمایه است تا بدین وسیله از کاهش ارزش شرکت جلوگیری نماید.

سعیدی و همکاران (1392) طی پژوهشی نشان می دهد که بین معیارهای مدیریت سود واقعی با عملکرد آتی رابطه معکوس و معنی داری وجود دارد. به عبارتندیگر از این نتایج می توان استنباط کرد که دستکاری فعالیت های واقعی در دوره جاری، سبب کاهش عملکرد آتی شرکت می شود.

پور زمانی و پویان راد (1391) طی پژوهشی با عنوان ارتباط بین مدیریت سود و ناتوانی مالی شرکت­ها بیان داشتند که با توجه به اهمیت دو مقوله وضعیت مالی شرکت ها و دستکاری در حساب ها بر آن شدیم تا ارتباط بین ناتوانی مالی شرکت ها (ورشکستگی) و مدیریت سود که به ترتیب از موضوعات اصلی طبقه بندی شرکت ها و دستکاری در حساب ها می باشند را مورد بررسی قرار دهیم. نتایج پژوهش نشان می دهد که بین متغیرهای پژوهش در هموارسازی واقعی سود یک همبستگی نسبتا قوی و هم جهت وجود دارد و در ارتباط با هموارسازی ساختگی سود ارتباط معناداری بین متغیرهای پژوهش مشاهده نشد.

جیانگ و همکاران^[15] (2020) در مطالعه ای تأثیر سهامداران بلوکی چندگانه بر مدیریت سود، هنگامی که تضاد اصلی منافع بین سهامداران کنترلی و سایر سهامداران باشد، بررسی می شود. یافته های تحقیق نشان می دهد که شرکت های دارای سهامداران بلوکی چندگانه تمایل دارند که مدیریت سود بیشتری نسبت به بنگاه هایی با یک سهامدار کنترل کننده واحد داشته باشند. تأثیر مثبت سهامداران بلوکی چندگانه بر مدیریت سود زمانی برجسته تر می شود که آن سهامدارن بلوکی از نوع دولتی یا خصوصی باشند.

کامپا^[16] (2015) در مطالعه­ای با عنوان "اثرات استرس های مالی قبل از ورشکستگی شرکت های کوچک و متوسط بر اهداف مدیریت سود" نشان می دهند که بطور متوسط​​، بنگاه­های دارای سطح بالاتری از استرس مالی علائم گسترده تری از مدیریت سود رو به رشد را نشان می دهند. بر این اساس، فعالیت های مدیریت واقعی سود نسبت به مدیریت تعهدی سود، زمانی که مدیران تحت فشارهای قابل ملاحظه­ای قرار بگیرند، مانند نزدیک بودن به روبرو شدن با ورشکستگی؛ بیشتر مورد توجه قرار می­گیرد.

ابراهیم و للود^[17] (2011) در مطالعه ای با عنوان "ارتباط بین معیارهای عملکرد غیر مالی در قراردادهای پرداخت به مدیران اجرایی و مدیریت سود" نشان می دهند که بنگاه­هایی که هم از معیارهای مالی عملکرد و هم از معیارهای غیر مالی عملکرد استفاده می کنند در مقایسه با بنگاه هایی که فقط از معیارهای مالی عملکرد استفاده می کنند، مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی اختیاری کمتری دارند. با این حال، در این تحقیق شواهدی از کاهش رفتار مدیریت سود با استفاده از معیارهای درآمدی تحلیلگران، یکی دیگر از شاخص های رایج مدیریت سود، یافت نشده است.

 

3. روش تجزیه و تحلیل داده ها

پژوهش حاضر از لحاظ نوع هدف پژوهش های کاربردی محسوب می­شود. از لحاظ بعد زمانی پژوهش حاضر یک پژوهش  گذشته نگر به شمار می‌آید. بر اساس نحوه گردآوری داده‌ها نیز این پژوهش  از نوع توصیفی و همبستگی می‌باشد. همچنین این پژوهش بر اساس ماهیت و ویژگی داده‌هایی که برای تجزیه تحلیل فرضیه‌ها استفاده می­شوند.

جامعه آماری این پژوهش شامل شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد که از سال 1390 به بورس پیوسته باشند. نمونه آماری تحقیق نیز شامل شرکت هایی می باشد که شرایط زیر را دارا می باشند:

 

 

 

 

جدول (1) روند انتخاب نمونه

تعداد کل شرکت‌های پذیرفته شده در بورس در پایان سال 1398	422
تعداد شرکت‌هایی که در قلمرو زمانی 98-90 در بورس فعال نبوده‌اند	(93)
تعداد شرکت‌هایی که جز هلدینگ، سرمایه گذاری ها، واسطه‌گری‌های مالی، بانک‌ها و یا لیزینگ‌ها بوده‌اند	(59)
تعداد شرکت‌هایی که در قلمرو زمانی 98-90 تغییر سال مالی داده و یا سال مالی آن منتهی به پایان اسفند نمی‌باشد	(83)
تعداد شرکت‌هایی که در قلمرو زمانی 98-90  اطلاعات مورد آن ها در دسترس نمی‌باشد	(59)
تعداد شرکت‌های نمونه	128

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

بعد از مدنظر قراردادن کلیه معیارهای بالا، تعداد 128 شرکت به عنوان جامعه غربالگری شده باقیمانده است که تمامی آن‌ها به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شده‌اند. بنابراین با توجه به بازه زمانی 8 ساله پژوهش (1398-1390) مشاهدات به 1152 سال-شرکت (8 سال × 128 شرکت) می‌رسد.

در این پژوهش اطلاعات مورد نیاز مربوط به ادبیات پژوهش و مبانی نظری از روش کتابخانه‌ای و اسنادکاوی  و پایگاه‌های علمی و مقالات داخلی و خارجی استقاده شده است. برای گردآوری داده‌های پژوهش نیز از صورت‌های مالی شرکت‌ها، بانک‌های اطلاعاتی سازمان بورس اوراق بهادار تهران و شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، بانک‌های اطلاعاتی نرم افزار ره آورد نوین و همچنین گزارش‌ها و اطلاعیه‌های منتشره در شبکه کدال حسب مورد استفاده خواهد شد.

 

برای آزمون فرضیه­های پژوهش از مدل­های زیر استفاده می­شود:

 

(1)

 

(2)

متغیرهای وابسته

ورشکستگی شرکت (Bankruptcy)

به منظور برآورد مدل رگرسیونی اول تحقیق، شاخص ورشکستگی بر اساس معیار آلتمن (1968) که متناسب با شرایط کشور ایران تعدیل شده، به صورت زیر محاسبه می شود:

 Z^′ = 0.717 𝑋1 + 0.847 𝑋2 + 3.107 𝑋3 + 0.42 𝑋4 + 0.998 𝑋5                        

 

که، 𝑋1: سرمایه در گردش /کل دارایی ها، 𝑋2: سود انباشته /کل دارایی ها، 𝑋3  سود قبل از بهره و مالیات / کل دارایی ها،  𝑋4 ارزش دفتری حقوق صاحبان سهم / کل بدهی ها و 𝑋5: درآمد فروش/ کل دارایی ها.

سپس و برای پیش بینی ورشکستگی الگوریتم کرم شب تاب^[18] استفاده می­شود. الگوریتم‌های الهام گرفته شده از طبیعت^[19] در زمره قدرتمندترین الگوریتم‌های بهینه‌سازی قرار دارند. ویژگی مهم الگوریتم کرم شب تاب، که آن را از برخی از الگوریتم‌های بهینه‌سازی مشابه متمایز می‌کند، عملکرد بسیار خوب آن در جستجوی جواب‌های بهینه مرتبط با مسائل و توابع "چندمُدی ^[20]" است. چنین ویژگی مهمی در الگوریتم کرم شب تاب سبب شده است تا این الگوریتم، به انتخاب ایده‌آلی برای کاربردهای بهینه‌سازی چندمُدی تبدیل شود. نتایج مقایسه عملکرد الگوریتم کرم شب تاب با دیگر الگوریتم‌های بهینه‌سازی نشان می‌دهد که این الگوریتم، به شکل بهتر و کارآمدتری می‌تواند به بهینه سراسری توابع چندمُدی همگرا شود؛ در نتیجه، الگوریتم کرم شب تاب انتخاب مناسب‌تری برای حل مسائل بهینه‌سازی چندمُدی و همگرایی به بهینه‌های سراسری این دسته از مسائل خواهد بود.

 

عملکرد مالی شرکت (Financial Performance)

برای محاسبه عملکرد مالی شرکت از شاخص Q توبین استفاده می­شود. نسبت کیو توبین از طریق تقسیم مجموع ارزش بازار سهام عادی و ارزش دفتری بدهی­های جاری و بدهی­های غیرجاری در پایان سال بر ارزش دفتری کل دارایی­های شرکت در پایان سال محاسبه می­گردد. 

 

متغیرهای مستقل و میانجی

سهامداران کنترلی (Controlling Shareholder)

 سهامدار کنترلی سهامداری است که مالکیت حداقل 50 درصد از سهام دارای حق رای شرکت را در اختیار داشته باشد. این متغیر به صورت درصدی در نظر گرفته می شود و هرچقدر بیشتر باشد کنترل بیشتر سهامدار را نشان می دهد.

 

 جریان وجه نقد (Cash Flow)

جریان وجه نقد، کلیه­ی جریان‌های نقدی که یک شرکت برای عملیات جاری خود و سرمایه‌گذاری دریافت می‌کند و به علاوه همه­ی جریان‌های خروجی پول را که برای فعالیت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری در یک بازه­ی زمانی انجام می‌شود را نشان می‌دهد. در این مطالعه از انواع جریان های وجه نقد استفاده می شود:

 1- جریان نقدی حقوق صاحبان سهام (Equity cash flow):

جریان نقدی حقوق صاحبان سهام = سود خالص بعد از کسر بهره و مالیات  + هزینه استهلاک – سرمایه‌گذاری در دارایی‌های ثابت  – سرمایه‌گذاری در سرمایه در گردش غیر نقدی + افزایش خالص در اصل تسهیلات مالی دریافتی

 2- جریان نقدی آزاد عملیاتی (Free operating cash flow):

جریان نقدی آزاد عملیاتی = جریان نقدی حاصل از عملیات - مالیات بدون احتساب بدهیها و هزینه های بهره شرکت

 3- جریان نقدی سرمایه ای (Capital cash flow):

جریان نقدی سرمایه ای = جریان وجوه نقد در دسترس برای بستانکاران (مجموع وجوه پرداخت شده برای بهره به علاوه بازپرداخت اصل وام (یا پس از کسر افزایش در اصل وام) + جریان نقدی حقوق صاحبان سهام

 

مدیریت سود (Earning Management)

در این مطالعه مدل­سازی متغیر مدیریت سود منطبق بر مطالعه کلیستک و همکاران^[21] (2020) در چند مرحله زیر انجام می شود. در واقع مدلسازی مدیریت سود یکنواخت همگن (با توجه به زمان های شکست) و حذف داده های پرت انجام می شود.

مرحله اول: تشخیص و از بین بردن داده های پرت شرکت ها

 در یک بررسی نمونه ای، مشاهده های وجود دارد که از بیشتر یا سایر مشاهدات دور است (گوش و وگت^[22]،2012). از روشها و آزمایشهای مختلفی برای تعیین وجود نواحی پرت (دور) در نمونه های مختلف استفاده می شود. سوابوا و میشالکوا^[23] (2018) هنگام پیش پردازش داده های مربوط به مسئله مدیریت سود، از آزمون های دیکسون یا گرابز استفاده می­کند. آزمون بر اساس حجم نمونه انتخاب می شود. آزمایش گرابز برای مجموعه داده های حاوی بیش از 25 مشاهده ترجیح داده می شود. مطالعات پایه بر اساس این فرض کار می کنند که داده های نمونه از یک جمعیت عادی تهیه شده است (گوش و وگت^[24]،2012). آزمون دو طرفه گرابز (گرابز^[25]، 1950، صص 27-58) اغلب برای ارزیابی های دارای توزیع طبیعی با اندازه n، که به طور مشکوکی با روند اصلی داده ها فاصله دارد، استفاده می شود. به نظر می رسد که آزمون گرابز ابزاری بسیار مفید در تشخیص در این زمینه است (سولاک^[26]، 2009). به محض یافتن یک مقدار پرت، از مجموعه داده ها برداشته می شود و این روند تکرار می شود تا زمانی که هیچ مقدار دیگری شناسایی نشود (سولاک^[27]، 2009). برای انجام آزمون گرابز به صورت دو طرفه، آزمون اینکه حداقل یا حداکثر مقادیر دارای محیط بیرونی باشد، آماره آزمون (G) به شرح زیر است:

 

 

که در آن  نشان دهنده ارزش مشاهدات،  نشان دهنده میانگین نمونه و  نشان دهنده انحراف معیار نمونه می باشد. ارزش بحرانی  آزمون گرابز به صورت زیر محاسبه می شود:

 

که در آن  تعداد مشاهدات می باشد،  نشان دهنده ارزش بحرانی توزیع t با درجه آزادی  می باشد و سطح معناداری برابر با  می باشد.

اگر  باشد، بنابراین  معیار اندازه گیری مشکوک از همه چیز دورتر (پرت) است (سولاک^[28]، 2009؛ گرابز، 1950، pp. 27-58). در مورد مشاهدات مشکوک متعدد، به عنوان مثال، انجام چند اندازه گیری به دور از روند اصلی داده ها، استفاده متوالی از آزمون گرابز ممکن است به طور صحیح فضای بیرونی را تشخیص ندهد (سولاک^[29]، 2009).

در این مرحله 3 درصد داده ها (35 مشاهده سال - شرکت) به عنوان داده های پرت از بررسی ها حذف شدند.

 

مرحله دوم: تعیین یک روند یکنواخت

مرحله سوم: تشخیص همگن بودن

بوشند (1982)مقادیر بحرانی را برای هر دو آماره آزمون به صورت  و  مشخص کرده است (احمد، دنی،2013). مقدار P-value با استفاده از روش شبیه سازی مونت کارلو با مقدار جایگزینی m محاسبه می شود. هر دو آزمون و مقادیر p-value آن ها با استفاده از روش شبیه سازی مونت کارولو با 10000 جایگزینی انجام می شود. در این پژوهش برای داده های خام مدیریت سود از شاخص اقلام تعهدی اختیاری استفاده می­شود.

DAC: اقلام تعهدی اختیاری

روش اقلام تعهدی اختیاری فرض می­کند مدیران برای مدیریت سود اساسا به اختیارات خود در خصوص اقلام تعهدی حسابداری تکیه می­کنند. اقلام تعهدی شامل اقلام تعهدی اختیاری و غیراختیاری می­باشد، درحالی که اقلام تعهدی غیراختیاری به واسطه مقررات، سازمان­ها و دیگر عوامل خارجی محدود هستند، اقلام تعهدی اختیاری، قابل اعمال نظر توسط مدیریت هستند. بنابراین جزء اختیاری اقلام تعهدی به عنوان شاخصی در جهت کشف مدیریت سود در واحدهای تجاری، در مطالعات حسابداری به کار گرفته شده است. جهت این مرزبندی از مدل جونز^[30] (1991) و مدل تعدیل شده جونز (کوتاری^[31] و همکاران (2005) استفاده می­شود. با توجه به قوی­تر بودن مدل کوتاری (2005) بر اساس پژوهش­های حسابداری در این پژوهش از این مدل بهره گرفته خواهد شده که به شرح زیر می­باشد:

در اولین قدم اقلام تعهدی عادی توسط مدل زیر برآورد خواهد شد:

 

 

(3)

در این رابطه، CA معرف مجموع اقلام تعهدی عادی (تفاوت تغییر در دارایی های جاری نقدی پولی و تغییر در بدهی های جاری عملیاتی)، میانگین مجموع کل دارایی­ها (کل دارایی­ها در اول دوره به علاوه کل دارایی ها در پایان دوره تقسیم بر 2)،  مجموع تغییرات درآمد (فروش) و  سود خالص تقسیم بر میانگین کل دارایی­ها است. پس از تخمین پارامترهای مدل شماره (3) از طریق مدل های سری زمانی و یا مقطعی، اقلام تعهدی غیراختیاری (NDA) به شرح زیر برای دوره برآورد محاسبه می شوند:

 

              

(4)

 

که در رابطه یاد شده  REC معرف حساب های دریافتنی است. در مرحله آخر، اقلام تعهدی اختیاری (DAC) به شرح زیر محاسبه می شوند:

 

متغیرهای کنترلی

اندازه شرکت (SIZE):  از طریق لگاریتم طبیعی کل دارایی­های شرکت اندازه گیری می­شود.

نسبت اهرمی (LEV): از نسبت بدهی به دارایی کل شرکت استفاده می­شود.

بازده سهام (RET): میزان بازده سهام شرکت در هر سال را نشان می­دهد و از تغییرات قیمت اول دوره و آخر دوره­ی سهام به علاوه سایر عواید ناشی از خرسد سهم، مانند: مزایای ناشی از حق تقدم، سهام جایزه و سود نقدی سهام، تقسیم بر قیمت سهام در اول دوره محاسبه می­شود.

حاکمیت دولتی (GGOV): متغیر مجازی است در صورتی که بیش از 50 درصد سهام شرکت در اختیار بخش دولتی و نهادهای وابسته به آن باشد عدد 1 و در غیر این صورت صفر می­گیرد.

ارزش بازار به ارزش دفتری (MB):  ارزش بازار به ارزش دفتری که از نسبت ارزش بازار سهام شرکت به ارزش دفتری سهام شرکت بدست می­آید.

زیان شرکت (NEGEARN): متغیر مجازی و در صورتی که در پایان سال مالی زیان داشته باشد عدد 1 می­گیرد و در غیر این صورت صفر می­گیرد.

مخارج سرمایه­ای (Capex): تقسیم مخارج سرمایه‌ای (شامل دارایی‌های ثابت و سرمایه‌گذاری‌های بلند‌مدت) بر جمع دارایی‌های شرکت حاصل می‌شود.

 

4. تجزیه و تحلیل داده ها

4-1. آمار توصیفی

اصلی­ترین شاخص مرکزی، میانگین است که نشان‌دهنده نقطه تعادل و مرکز ثقل توزیع است و شاخص خوبی برای نشان دادن مرکزیت داده‌هاست. برای مثال مقدار میانگین برای متغیر بازده سهام برابر با  46/3 می­باشد که نشان می‌دهد بیشتر داده‌ها حول این نقطه تمرکزیافته­اند. میانه یکی دیگر از شاخص‌های مرکزی می­باشد که وضعیت جامعه را نشان می­دهد. همان‌طور که مشاهده می­شود میانه متغیر بازده سهام برابر با 58/1 می­باشد که نشان می­دهد که نیمی از داده‌ها کمتر از این مقدار و نیمی دیگر بیشتر از این مقدار هستند. به‌طورکلی پارامتر‌های پراکندگی، معیاری برای تعیین میزان پراکندگی از یکدیگر یا میزان پراکندگی آن‌ها نسبت به میانگین است. از مهم‌ترین پارامتر‌های پراکندگی، انحراف معیار است. مقدار این پارامتر برای متغیر بازده سهام برابر با 86/7 می‌باشد. میزان عدم تقارن منحنی فراوانی را چولگی می­نامند. اگر ضریب چولگی صفر باشد، جامعه کاملاً متقارن است و چنانچه این ضریب مثبت باشد، چولگی به راست و اگر ضریب منفی باشد، چولگی به چپ دارد. پارامتر کشیدگی یا پخی منحنی فراوانی نسبت به منحنی نرمال استاندارد را برجستگی یا کشیدگی می­نامند. اگر کشیدگی حدود سه باشد، یعنی منحنی فراوانی از لحاظ کشیدگی وضع متعادل و نرمالی دارد، اگر این مقدار بیشتر از سه باشد، منحنی برجسته و اگر کمتر از سه باشد منحنی پهن می­باشد.

 

 

 

 

 

جدول (2): آمار توصیفی متغیرهای مدل پژوهش

متغیر	نماد	میانگین	میانه	حداکثر	حداقل	انحراف معیار	چولگی	کشیدگی
ورشکستگی	BANKRUPTCY	1.57	1.49	4.13	-4.22	0.80	-0.83	10.17
عملکرد مالی	FINANCIAL PERFORMANCE	0.57	0.59	1.98	0.02	0.24	3.77	8.96
مدیریت سود	EARNING MANAGEMENT	0.05	0.04	0.69	-1.14	0.14	-1.09	5.02
سهامداران کنترلی	CONTROLLING SHAREHOLDER	0.18	0.00	1.00	0.00	0.38	1.67	3.78
وجه نقد سرمایه ای	CAPITAL CASH FLOW	0.37	0.23	0.55	0.02	0.14	3.54	5.52
وجه نقد حقوق صاحبان سهام	EQUITY CASH FLOW	0.10	0.01	0.30	-0.07	0.95	-5.18	8.27
وجه نقد آزاد عملیاتی	FREE OPERATING CASH FLOW	0.13	0.11	0.64	-0.62	0.13	0.38	4.88
اندازه شرکت	SIZE	14.16	14.02	19.37	10.23	1.49	0.77	4.18
اهرم مالی	LEV	0.57	0.59	0.88	0.01	0.24	3.75	8.67
بازده شرکت	RET	3.46	1.58	81.07	-22.91	7.86	3.06	2.45
حاکمیت دولت	GGOV	0.10	0.01	1.00	0.00	0.30	2.68	8.18
ارزش بازار به ارزش دفتری	MB	3.91	1.59	6.09	0.79	1.17	7.15	6.28
زیان مالی	NEGEARN	0.08	0.00	1.00	0.00	0.27	3.19	1.19
مخارج سرمایه ای	CAPEX	0.33	0.30	0.77	0.02	0.19	0.58	2.63

منبع: یافته های پژوهشگر

 

4-2. آزمون اف لیمر و هاسمن

نتایج آزمون اف لیمر در جدول (3) برای مدل‌های پژوهش نشان داده شده است، برای تخمین این مدل‌ها، روش به‌کارگیری داده‌ها تلفیقی یا تابلویی است. مقدار احتمال مربوط به این آماره برای سه مدل پژوهش کمتر از 05/0 است، درنتیجه و بر مبنای این نتایج فرض صفر آزمون مبنی بر تلفیقی بودن داده‌ها رد می‌شود و داده‌ها به‌صورت تابلویی تخمین زده می‌شود.

با توجه به آزمون اف لیمر، لازم است آزمون هاسمن برای تعیین نوع داده‌های تابلویی انجام گیرد. همان‌طور که در جدول (4) مشاهده می‌شود نتیجه آزمون هاسمن برای مدل­ها نشان می‌دهد که داده‌ها، تابلویی با اثرات ثابت هستند، مقدار احتمال مربوط به این آماره از 5 درصد بیشتر است، بنابراین مدل اول و دوم بر اساس اثرات ثابت تخمین زده می‌شود.

 

جدول (3): نتایج آزمون اف لیمر برای مدل‌های پژوهش

نوع آزمون	مدل	آماره	احتمال آماره	نتیجه
اف لیمر	اول	70/6	0000/0	روش تابلویی
اف لیمر	دوم	79/1	0000/0	روش تابلویی

منبع: یافته های پژوهشگر

 

جدول (4): نتایج آزمون هاسمن

نوع آزمون	مدل	آماره	درجه آزادی	احتمال آماره	نتیجه
هاسمن	اول	50/75	17	0000/0	روش تابلویی با اثرات ثابت
هاسمن	دوم	11/64	17	0000/0	روش تابلویی با اثرات ثابت

منبع: یافته های پژوهشگر

 

4-2. تخمین مدل ها

بر اساس نتایج آزمون اف لیمر و هاسمن، مدل اول پژوهش بر اساس رویکرد داده‌های تابلویی با اثرات ثابت تخمین زده شد. نتایج حاصل از تخمین این مدل در جدول (5) ارائه شده است. برای این مدل احتمال آماره F کمتر از 01/0 است که می‌توان گفت در سطح اطمینان 99 درصد این مدل معنادار بوده و دارای اعتبار است. همچنین ضریب تعیین برابر با 83/0 است که نشان می‌دهد 83 درصد تغییرات متغیر وابسته از طریق متغیرهای مستقل مدل رگرسیون توضیح داده می‌شود.

 

جدول (5): نتایج مربوط به تخمین مدل اول پژوهش

نماد متغیر	متغیر	ضریب برآورد شده	انحراف معیار	آماره t	سطح معناداری
عرض از مبدأ	C	4.121834	0.640592	6.434417	0.0000
FINANCIAL PERFORMANCE	عملکرد مالی	-2.130366	0.199557	-10.67546	0.0000
EARNING MANAGEMENT	مدیریت سود	0.319829	0.159688	2.002833	0.0456
CONTROLLING SHAREHOLDER	سهامداران کنترلی	-0.478691	0.251751	-1.901445	0.0576
CAPITAL CASH FLOW	وجه نقد سرمایه ای	-0.037260	0.019664	-1.894847	0.0585
EQUITY CASH FLOW	وجه نقد حقوق صاحبان سهام	-0.033889	0.005381	-6.298367	0.0000
FREE OPERATING CASH FLOW	وجه نقد آزاد عملیاتی	-0.258940	0.102880	-2.516915	0.0121
EARNINGMANAGEMENT(-1)*CONTROLLINGSHAREHOLDER(-1)	متغیر ضربی	-0.502068	0.128620	-3.903492	0.0001
EARNINGMANAGEMENT(-1)*CAPITALCASHFLOW(-1)	متغیر ضربی	-0.608507	0.102276	-5.949636	0.0000
EARNINGMANAGEMENT(-1)*EQUITYCASHFLOW(-1)	متغیر ضربی	-0.022485	0.013616	-1.651333	0.0991
EARNINGMANAGEMENT(-1)*FREEOPERATINGCASHFLOW(-1)	متغیر ضربی	-1.053753	0.542627	-1.941948	0.0526
SIZE	اندازه شرکت	-0.145627	0.047676	-3.054503	0.0023
LEV	اهرم مالی	1.223835	18.25693	6.703401	0.0000
RET	بازده شرکت	-0.252582	0.003865	-5.040294	0.0000
GGOV	حاکمیت دولت	0.102824	0.047081	2.183995	0.0293
MB	ارزش بازار به ارزش دفتری	-0.000626	0.002192	-0.285857	0.7751
NEGEARN	زیان مالی	0.177107	0.077563	2.283399	0.0227
CAPEX	مخارج سرمایه ای	0.077053	0.145994	0.527781	0.5978
	آماره اف	48/24	معناداری آماره اف	0000/0	آماره اف
				ضریب تعیین تعدیل شده ضریب تعیین	83/0 80/0

منبع: یافته های پژوهشگر

 

بر اساس نتایج آزمون اف لیمر و هاسمن، مدل دوم پژوهش بر اساس رویکرد داده‌های تابلویی با اثرات ثابت تخمین زده شد. نتایج حاصل از تخمین این مدل در جدول (6) ارائه شده است. برای این مدل احتمال آماره F کمتر از 01/0 است که می‌توان گفت در سطح اطمینان 99 درصد این مدل معنادار بوده و دارای اعتبار است. همچنین ضریب تعیین برابر با 79/0 است که نشان می‌دهد 79 درصد تغییرات متغیر وابسته از طریق متغیرهای مستقل مدل رگرسیون توضیح داده می‌شود.

 

 

جدول (6): نتایج مربوط به تخمین مدل دوم پژوهش

نماد متغیر	متغیر	انحراف معیار	آماره t	سطح معناداری
عرض از مبدأ	C	0.257336	-0.374924	0.7078
BANKRUPTCY	ورشکستگی	0.020061	-3.963410	0.0001
EARNING MANAGEMENT	مدیریت سود	0.078824	-3.455713	0.0006
CONTROLLING SHAREHOLDER	سهامداران کنترلی	0.024466	3.741812	0.0002
CAPITAL CASH FLOW	وجه نقد سرمایه ای	0.003965	2.986018	0.0029
EQUITY CASH FLOW	وجه نقد حقوق صاحبان سهام	0.000556	3.911380	0.0001
FREE OPERATING CASH FLOW	وجه نقد آزاد عملیاتی	0.075121	3.342688	0.0009
EARNINGMANAGEMENT(-1)*CONTROLLINGSHAREHOLDER(-1)	متغیر ضربی	0.124112	3.379785	0.0008
EARNINGMANAGEMENT(-1)*CAPITALCASHFLOW(-1)	متغیر ضربی	0.063490	1.986025	0.0473
EARNINGMANAGEMENT(-1)*EQUITYCASHFLOW(-1)	متغیر ضربی	0.116347	4.670588	0.0000
EARNINGMANAGEMENT(-1)*FREEOPERATINGCASHFLOW(-1)	متغیر ضربی	0.038435	2.875651	0.0041
SIZE	اندازه شرکت	0.020061	3.963410	0.0001
LEV	اهرم مالی	0.066824	-22.17213	0.0000
RET	بازده شرکت	0.000929	3.344242	0.0009
GGOV	حاکمیت دولت	0.028521	-0.140557	0.8883
MB	ارزش بازار به ارزش دفتری	0.000750	0.999413	0.3179
NEGEARN	زیان مالی	0.032885	-1.057960	0.2904
CAPEX	مخارج سرمایه ای	0.076645	-2.243796	0.0251
	آماره اف		65/22	معناداری آماره اف		0000/0
				ضریب تعیین تعدیل شده ضریب تعیین		79/0 76/0

منبع: یافته های پژوهشگر

 

جهت اعتبارسنجی نتایج، آزمون همسانی واریانس باقیمانده‌ها با استفاده از آزمون وایت برای هر دو مدل انجام شده است که با توجه به احتمال معناداری بالاتر از 05/0 ، فرض ناهمسانی واریانس مدل­ها رد می شود. در این پژوهش به‌منظور بررسی عدم خودهمبستگی، از آزمون وولدریج استفاده شده است که با توجه به احتمال معناداری بالاتر از 05/0، فرض خودهمبستگی باقیمانده ها رد می شود و نتایج قابل اعتماد است. در این مطالعه شدت هم­خطی چندگانه با بررسی بزرگی مقدار عامل تورم واریانس (VIF) بررسی شد و در هر دو مدل مقدار عامل تورم واریانس کمتر از 5 می‌باشد و لذا هم­خطی شدید در مدل وجود ندارد. همچنین در این مطالعه به منظور آزمون نرمال بودن جمله خطا از آزمون جارک- برا استفاده شده که فرض نرمال بودن رد نمی شود. لازم به ذکر است که نرمال بودن باقیمانده‌های مدل شرط لازم برای اعتبار رگرسیونی است. در مجموه می توان گفت آزمون های اعتبار سنجی مدل های پژوهش انجام شده و نتایج اعتبار لازم را دارند.

 

4-3. پیش بینی ورشکستگی مالی بر اساس الگوریتم کرم شب تاب

با توجه به هدف اصلی پژوهش، که به دنبال بررسی احتمال ورشکستگی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از الگوریتم کرم شب تاب هستیم. بدین منظور پس از انتخاب شرکت های مورد نظر، الگوهای پژوهش در قسمت اول تجزیه و تحلیل ها براورد گردید و ضریب مربوط به هر متغیر مشخص شد. قدم بعدی تعیین تعداد زیرمحموعه های قابل ترکیب متغیرها می باشد که توسط الگوریتم خاصی ای حالت ها استخراج می شود.

 

آماده سازی داده ها 

در مرحله اول، اطلاعات جمع آوری شده از شرکت های منتخب  بورس اوراق بهادار تهران بر اساس ماده 141 قانون تجارت (اطلاعات مربوط به سال مالی 1390 الی 1398) رتبه بندی گردید که 82 شرکت موفق و 46 شرکت ورشکسته را شامل می­شد. در مرحله دوم، محاسبه ی متغیرهای پژوهش را شامل می شود (مرتب سازی، رتبه بندی و انجام محاسبات جهت بدست آوردن متغیرها از طریق صفحه گسترده اکسل صورت گرفته است). در مرحله سوم، داده ها جهت استفاده در داده کاوی الگوریتم کرم شب تاب به دیتا بیس در اکسس منتقل شده و در قالب جدول های مشخصی که به آن ها اشاره خواهد شد، نگهداری می شوند.

 

جدول (7) فهرست جدول ها

ردیف	نام جدول	مورد استفاده
1	Tb_Co	لیست شرکت های بورسی به همراه متغیرهای مربوطه
2	Tb_Rng	ضرایب متغیر ها
3	Calc_Case_Tbl	زیر مجموعه های ضرایب

منبع: یافته‌های پژوهشگر

استخراج زیر مجموعه های  ترکیب 

با توجه به اینکه الگوریتم باید تمامی حالت های ترکیبی ضرایب را در نظر گرفته و جهت استخراج ترکیب بهینه همه آن ها را مورد آزمایش قرار دهد، بنابراین لازم است کلیه زیر مجموعه های محض متغیرها مد نظر قرار بگیرد(زیر مجموعه های محض، به تمامی زیر مجموعه های یک مجموعه به غیر از خود مجموعه، می گویند). برای بدست آوردن زیر مجموعه های محض از رابطه ی زیر استفاده می شود: 

1- 2ⁿ = تعداد زیر مجموعه های محض 

8192 – 1 = 8191 =1 -  2²⁰= تعداد زیر مجموعه های محض این پژوهش 

در واقع برای بدست آوردن حالت بهینه در فاز اول  8191 مرتبه متغیرهای فوق الذکر را  با ضرایب آن ها ترکیب نموده ایم. 

برای آماده سازی دادها جهت اجرای فاز اول برنامه، بایستی ضرایبی به متغیرها نسبت داد، در همین راستا با توجه به نتایج براورد شده در قسمت اول پژوهش، به هر یک از 13 متغیر مورد بررسی، یک ضریب نسبت داده شد. که این نسبت ها در حین اجرای اولیه ی الگوریتم، با توجه به ضریب چولگی متغیرهای مورد مطالعه تغییر پیدا می کند و نهایتاً ضرایب ابتدایی فاز اول آماده می گردد. پس از آماده شدن ضرایب، نوبت ورود به چرخه ی اجرای داده کاوی از طریق الگوریتم کرم شب تاب خواهیم شد.  

 

استخراج ضرایب متغیرها:

که جواب بهینه پس از شش مرحله اجرا بصورت زیر بدست آمد:

 

جدول (8) جواب بهینه متغیرها

ضریب بدست آمده	شرح	ردیف  متغیر
-2.833	عملکرد مالی	X1	1
0.425	مدیریت سود	X2	2
-0.636	سهامداران کنترلی	X3	3
-0.049	وجه نقد سرمایه ای	X4	4
-0.045	وجه نقد حقوق صاحبان سهام	X5	5
-0.344	وجه نقد آزاد عملیاتی	X6	6
-0.667	اندازه شرکت	X7	7
-0.809	متغیر ضربی	X8	8
-0.029	متغیر ضربی	X9	9
-1.401	متغیر ضربی	X10	10
-0.193	متغیر ضربی	X11	11
1.627	اهرم مالی	X12	12
-0.335	بازده شرکت	X13	13
0.136	حاکمیت دولت	X14	14
-0.0008	ارزش بازار به ارزش دفتری	X15	15
0.235	زیان مالی	X16	16
0.102	مخارج سرمایه ای	X17	17

منبع: یافته های پژوهشگر

 

Z = -2.833 X1 + 0.425 X2 – 0.636 X3 – 0.049 X4 – 0.045 X5 – 0.344 X6 – 0.667 X7 – 0.809 X8 – 0.029 X9 – 1.401 X10 – 0.193 X11 + 1.627 X12 – 0.335 X13 + 0.136 X14 – 0.0008 X15 + 0.235 X16 + 0.102 X17

 

به ازایZ >=0  شرکت سالم است و به ازای  Z<0   شرکت ورشکسته به حساب می آید. 

پس از بدست آوردن جواب بهینه نوبت به مهمترین قسمت پژوهش، یعنی تست مدل بر روی نسبت های مالی شرکت ها ی موضوع پژوهش و آزمون فرضیه می رسد. نتایج آزمایش مدل یاد شده برای سال های اول، دوم و سوم بشرح ذیل بدست آمد: 

 

جدول (9) وضعیت شرکت ها بر اساس داده های گردآوری شده

تعداد کل شرکت ها	تعداد شرکت های ورشکسته	تعداد شرکت های سالم
128	46	82

منبع: یافته های پژوهشگر

 

جدول (10) نتایج آزمون ورشکستگی برای شرکت های مورد بررسی

تعداد کل شرکت ها	تعداد شرکت های سالم	تعداد شرکت های ورشکسته	درصد موفقیت مدل
128	81	47	12/98%

منبع: یافته های پژوهشگر

 

نتایج مربوط به پیش بینی ورشکستگی شرکت ها بر اساس الگوریتم کرم شب تاب نشان داد که درصد موفقیت این مدل در پیش بینی ورشکستگی شرکت ها برابر با 12/98 درصد می باشد.

جهت اعتبارسنجی نتایج حاصل از پیش بینی ورشکستگی مالی بر اساس الگوریتم کرم شب تاب، داده ها به دوسته آموزشی و آزمایشی تقسیم شده، مدل با استفاده ازداده های آموزشی ایجاد و سپس نتایج بدست آمده روی داده های آزمایشی آزمون می شود و در نهایت دقت مدل محاسبه می شود. برای ارزیابی روش های پیش بینی (اختلاف بین مقدار واقعی و مقدار پیش بینی شده) از شاخص میانگین مربعات خطا (MSE)، ریشه دوم مربعات خطا (RMSE)، ضریب همبستگی پیرسون (r) و ضریب تعیین (R2) استفاده شده است:

 

جدول (11). نتایج حاصل از اعمال داده ای آموزشی، اعتبارسنجی و ارزیابی الگوریتم کرم شب تاب

	MSE	RMSE	r	R2
کل داده ها	0011/0	0345/0	66/0	83/0
داده های آموزش	0012/0	0458/0	65/0	87/0
داده های آزمون	0006/0	0421/0	69/0	91/0
داده های اعتبار سنجی	0004/0	0596/0	57/0	89/0

منبع: یافته های پژوهشگر

 

با توجه به مقادیر کم MSE و RMSE به دست آمده و همچنین ضریب همبستگی مناسب بین خروجی مدل و خروجی هدف، الگوریتم کرم شب تاب به طور مطلوب قادر به مدل سازی داده ها می باشد.

 

5. بحث و نتیجه گیری

نتایج تحقیق نشان داد که انواع جریانات نقدی شامل جریان وجه نقد آزاد عملیاتی و جریان وجه نقد سرمایه ای و جریان وجه نقد حقوق صاحبان سهام بر شاخص ورشکستگی شرکت ها اثرات منفی و معناداری داشته است. در این رابطه استدلال می شود که اثرات انواع مختلف جریان وجه نقد بر عملکرد مالی و ارتباط بین مدیریت سود و عملکرد مالی می تواند متفاوت باشد. بنابراین با توجه به این که شرکت ها برای ادامه فعالیت خود به منابع کافی نیاز دارند که از جمله آن وجه نقد کافی برای پرداخت به وام دهندگان است. اگر شرکت در کسب منابع برای رفع نیاز هایش توانایی کافی نداشته باشد، دچار درماندگی مالی می شود. اگرچه فعالیت­های مدیریت سود مبتنی بر اقلام تعهدی پیامد مستقیمی بر جریان های نقدی را به همراه ندارد، ولی مدیریت واقعی سود، بر جریان های نقدی شرکت اثر مستقیم دارد. در این روش، وجوه نقد قربانی سود تعهدی می شود و مهم ترین ضرر آن، از بین رفتن ارزش شرکت به دلیل کاهش جریان­های نقدی دوره های آتی است که در نهایت می­تواند بر عملکرد مالی شرکت تاثیرگذار باشد. با وجود این، شرکت هزینه­های تولید و نگهداری اقلام بیش از حد تولید شده را متحمل می شود که این هزینه ها از طریق فروش دوره جاری قابل بازیافت نیست. در نتیجه جریان­های وجه نقد کمتر از سطح عادی (جریان­های وجه نقد غیرعادی) می­شود. از طرفی سود افزایش یافته در دوره جاری بعید است که پایدار باقی بماند. بنابراین، اگر تقاضا برای محصولات شرکت نسبتا ثابت باشد، جریان های نقدی احتمالا کاهش می یابد و عملکرد مالی شرکت افت خواهد کرد.  لذا یکی از متغیرهای میانجی که می تواند بر اثرگذاری مدیریت سود بر عملکرد/ورشکستگی مالی موثر باشد، جریان وجه نقد می­باشد. این نتیجه گیری با یافته های بدست آمده توسط جواهری و زنجیردار(1396)، لی^[32] (2010)، کلیستک و همکاران^[33] (2020) مطابقت دارد.

نتایج تحقیق نشان داد که انواع جریانات نقدی شامل جریان وجه نقد آزاد عملیاتی و جریان وجه نقد سرمایه ای و جریان وجه نقد حقوق صاحبان سهام، تاثیر مدیریت سود بر عملکرد مالی شرکت را تعدیل می­کنند. در این رابطه استدلال می شود که جریان نقد آزاد، معیاری برای اندازه گیری عملکرد شرکت است و وجه نقدی را نشان می­دهد که شرکت پس از انجام مخارج لازم برای نگهداری با توسعه ی دارایی ها، در اختیار دارد. جریان نقدی آزاد از این جنبه اهمیت دارد که به شرکت اجازه می­دهد تا فرصت هایی را جست و جو کند و ارزش سهامدار را افزایش دهد. بدون در اختیار داشتن وجه نقد، توسعه ی محصولات جدید، انجام تحصیل های تجاری، پرداخت سودهای نقدی به سهامداران و کاهش بدهی­ها امکان پذیر نیست. از سوی دیگر، وجه نقد باید در سطحی نگهداری شود که بین هزینه نگهداری وجه نقد و هزینه ی وجه نقد ناکافی تعادل برقرار شود. در این صورت و در شرایطی که جریانات وجوه نقد مورد نیاز شرکت متناسب با برنامه های آتی شرکت در اختیار مدیران قرار داشته باشد، آن ها می توانند از فعالیت های سودآور در دسترس استفاده کرده و در نتیجه انگیزه های مدیریت سود بین آن ها کاهش می یابد. این نتیجه گیری با یافته های بدست آمده توسط ابراهیم و عثمان[34] (2013) و کلیستک و همکاران (2020)  مطابقت دارد.

نتایج تحقیق نشان داد که سهامداران کنترلی تاثیر مدیریت سود بر عملکرد مالی شرکت را تعدیل می کند. در این رابطه استدلال می شود که چگونگی اثرگذاری مالکیت سهامداران کنترلی بر عملکرد و تعدیل اثر مدیریت سود، مورد بررسی پژوهشگران قرار گرفته و نظریه های متفاوتی ارائه شده است که فرضیه نظارت کارا (نظارت فعال) از مهمترین نظریه ها هست. طبق فرضیه نظارت کارا سهامداران کنترلی در مقایسه با سهامداران اقلیت می توانند نظارت مؤثر تر و کم هزینه تری بر عملکرد مدیریت داشته باشند، زیرا از امکانات، تخصص و تجربه بالاتری برخوردارند. با توجه به اینکه نظارت سهامداران کنترلی هزینه ای برای سایر سهامداران ایجاد نمی کشد، کلیه سهامداران از نقش نظارتی سهامداران کنترلی منتفع می شوند، ضمن اینکه خود سهامداران کنترلی نیز از انگیزه مناسبی برای انجام نظارت بر خوردار هستند. این نتیجه گیری با یافته های بدست آمده توسط ملکیان و همکاران (1395)، کامیابی و همکاران (1395)، لیت و همکاران (2011) و کلیستک و همکاران (2020) مطابقت دارد.

نتایج تحقیق نشان داد که سهامداران کنترلی تاثیر مدیریت سود بر ورشکستگی شرکت را تعدیل می کند.

در این رابطه استدلال می شود که یکی از موضوعات مهم که به عنوان ابزار نظارتی و کنترلی همیشه مورد توجه بوده، سهامداران کنترلی می­باشد که می تواند هم در مسیر مدیریت سود با مدیریت همراه شود و هم ابزاری نظارتی برای جلوگیری از مدیریت سود و کاهش ریسک ناشی از آن باشد که توجه به اثرات میانجی آن بر اثرگذاری مدیریت سود بر ورشکستگی مالی از موضوعات مهم و مورد توجه مدیریت مالی می باشد. این نتیجه گیری با یافته های بدست آمده توسط پورزمانی و پویان راد (1391)، خوش طینت و همکاران (1398)، ادای^[35] (2015) وکلیستک و همکاران (2020) مطابقت دارد.

بر اساس نتایج تحقیق پیشنهادی کاربردی به صورت زیر ارائه می شود:

• به مدیران مالی شرکت‌ها توصیه می‌شود جهت افزایش بازده سهام شرکت، سیاست‌های مبتنی بر کنترل و حفظ انواع جریانات نقدی در شرکت که البته متناسب با سطح نیاز شرکت باشد؛ در پیش گرفته شود، زیرا کاهش انواع این جریانات نقدی، هزینه‌های مالی و غیرمالی شرکت را افزایش داده که در نهایت بازده شرکت را کاهش می‌دهد. درواقع با انواع این جریانات نقدی، هزینه‌های نمایندگی بدهی شامل هزینه‌های ورشکستگی افزایش می‌یابد.
• پیشنهاد می شود ساز و کاری در بازار بورس طراحی شود (به عنوان مثال نوعی الزام و وثیقه گذاری)، که مدیران شرکت ها ملزم باشند همواره درصد متناسبی از انواع منابع نقدی را در اختیار داشته باشند یا از طریق انواع روش های مختلف تأمین مالی بتوانند این منابع را در اختیار بگیرند تا بتوانند از فرصت های سودآور در دسترس استفاده کرده و از این طریق، انگیزه های مدیریت سود در آن ها نیز کنترل گردد.
• پیشنهاد می شود سازو کاری در بازار بورس طراحی گردد که شرکت ها همواره درصد مشخصی از سهامداران کنترلی را در ساختار مالکیت خود داشته باشند تا از طریق بهره گیری از ظرفیت های نظارتی این نوع سهامداران، اثر منفی فعالیت های مدیریت سود بر عملکرد شرکت ها را کاهش داده و در نتیجه احتمال ورشکستگی شرکت ها نیز کاهش پیدا کند.

 

 

[1]گروه  مدیریت ، واحد دهاقان، دانشگاه  آزاد اسلامی، دهاقان. ایران. [e-mail]

[2] گروه اقتصاد، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران (نویسنده مسئول) [e-mail]

[3] گروه  مدیریت ، واحد دهاقان، دانشگاه  آزاد اسلامی، دهاقان. ایران. [e-mail]

[4] Campa, C. C., Perino, A., Longo, D

[5] Li and Richie

[6] Kliestik et al.

[7] Scott

[8] Schipper

[9] Roychowdhury

[10] Carvalho-Silva, V. H., Coutinho, N. D., & Aquilanti, V

[11] Bruns & Merchant

[12] Graham et al

[13] Li

[14] Halim, Z. A. Castro, E., Hassan, M. K., Rubio, J. F

[15] Jiang and et al.

[16] Campa and et al.

[17] Ibrahim and Lloyd

^[18] FA | Firefly Algorithm

[19] Nature-Inspired Algorithms

[20] Multimodality

[21] Kliestik, T., Valaskova, K., Nica, E., Kovacova, M. & Lazaroiu, G.

[22] Ghosh & Vogt

[23] Svabova and Michalkova

[24] Ghosh & Vogt

[25] Grubbs

[26] Solak

[27] Solak

[28] Solak

[29] Solak

[30] Jones

[31] Kothari

[32] Li

[33] Kliestik et al.

[34] Ibrahim and Usman

[35] Addady

مراجع

فهرست منابع

• ایزدی نیا، ناصر و منصور فر، غلامرضا و رشیدی خزایی، موسی،(1394)،درماندگی مالی به عنوان عاملی برای وقوع مدیریت سود،https://civilica.com/doc/872601
• ایزدی نیا، ناصر، حمزه قوچی فرد و نرگس حمیدیان، (1391)، "بررسی رابطه بین جریان‌های نقد عملیاتی، سود خالص و اجزای اقلام تعهدی با جریان‌های نقد آزاد آتی شرکت‌های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران"، مجله پژوهش‌های حسابداری مالی، شماره چهارم شماره پیاپی (14)، صص 19-36.
• پورزمانی، زهرا و حسن کلانتری، (1392)، "مقایسه قدرت پیش‌بینی بحران مالی توسط تکنیک‌های مختلف هوش مصنوعی"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 5(17)، صص 33-64.
• جواهری، محمدرضا،زنجیردار، مجید (1396). رابطه بین مدیریت سود و عملکرد شرکت های مورد مطالعه در بورس اوراق بهادار تهران، مدیریت بهره وری (فراسوی مدیریت)، دوره 11، شماره 42، صص 218-197.
• خوش طینت، محسن و قسوری، محمد تقی (1398). مقایسه بین نسبت های مالی ترکیبی مبتنی بر صورت جریان وجوه نقد و اقلام تعهدی با نسبت های مالی صرفا مبتنی بر اقلام تعهدی در پیش بینی ورشکستگی شرکت ها"، مطالعات تجربی حسابداری مالی، شماره 9، 61-43.
• خوش‌طینت، دکتر محسن؛علوی، سیده نسیم (1396). شناسایی عوامل موثر بر زیان مشروط بر نکول با استفاده از مدل رگرسیون توبیت (مورد مطالعه: مشتریان حقوقی بانک صنعت و معدن)، مطالعات مالی و بانکداری اسلامی، سال سوم، شماره 5، صص 29-1.
• ذوالفقاری، مهدی و واعظ، سید علی و خدامرادی، محمد (1400) " ‌ارائه الگوی تأثیر ارتباطات سیاسی و حاکمیت شرکتی بر عملکرد بانک‌ها در شرایط بروز بحران‌های مالی "، فصلنامه اقتصاد مالی، دوره 15، شماره 55، صص 216-191.
• رستمی، سعید (1397). تاثیر مولفه های راهبری شرکتی و مدیریت سود بر درماندگی مالی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، مطالعات مدیریت و حسابداری، دوره چهارم، شماره23، صص 133-144.
• سادات سلیم، میر حمید و داداشی، ایمان و غلام نیا روشن، حمیدرضا (1400) " بکارگیری رویکرد دلفی-فازی جهت تعیین عوامل موثر بر سطح مطلوب ریسک، ساختار بهینه سرمایه و کارایی در بانک های ایرانی"، فصلنامه اقتصاد مالی، دوره 15، شماره 57، صص 86-55.
• فخرآل علی، فرزاد، ترابی، مژگان (1395). تعیین مهم ترین عوامل موثر بر استفاده از صورت جریان وجوه نقد در سازمان های ایرانی (مطالعه موردی: سازمان های دولتی تهران)، کنفرانس بین المللی مدیریت و اقتصاد در قرن 21، دانشگاه NorthWest ایالات متحده آمریکا.
• مدانلو، فاطمه، نادریان، آرش، خوزین، علی، گرگانلی، جمادوردی. (1400). بررسی رابطه جریان وجوه نقد آزاد، حساسیت سرمایه‌گذاری و نقش تعدیل گری محدودیت مالی . اقتصاد مالی. (57)15. 332-309.
• مرانی، فاطمه، صالحی، اله کرم، جرجرزاده، علیرضا، کعب عمیر، احمد. (1400). بررسی تأثیر قدرت مدیرعامل، ارتباطات سیاسی و مسئولیت پذیری اجتماعی بر حساسیت سرمایه گذاری به وجه نقد در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. اقتصاد مالی. (57)15. 308-285.  
• نصیری، سپیده سادات، سلیمانی امیری، غلامرضا (1399). ارزیابی عملکرد مالی شرکت‌های سرمایه‌گذاری در ایران، پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی بهار، شماره 45، صص 160-135.

ولی پور هاشم، طالب نیا قدرت اله وسیدعلی جوانمرد،(1392)،"بررسی تأثیر مدیریت سود بر کیفیت سود