ارائه ی الگوی گزارشگری پایداری با رویکرد تئوری داده بنیاد در شرکت های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران

اقتصاد مالی

دوره 17، شماره 64، مهر 1402، صفحه 207-222   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/fed.2023.705598

نویسندگان

رضا محمودی¹؛ قدرت اله طالب نیا^{* 2}؛ حمیدرضا وکیلی فرد²؛ فائق احمدی¹؛ خسرو مرادی شهدادی³

¹گروه حسابداری، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران

²گروه مدیریت مالی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³گروه مدیریت مالی، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران

چکیده

چکیده
هدف از اجرای این پژوهش ارائه ی الگوی گزارشگری پایداری با رویکرد تئوری داده بنیاد در شرکت های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران بود. این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر داده ها آمیخته اکتشافی و از نظر روش اجرا از نوع داده بنیاد است. جامعه آماری در بخش کیفی 12 نفر از خبرگان به روش نمونه گیری گلوله برفی و در بخش کمی 2184 نفر از مدیران و کارشناسان بود که به روش نمونه گیری تصادفی ساده 317 نفر انتخاب گردیدند. ابزار گردآوری داده‌‌ها در بخش کیفی مصاحبه نیمه ساختاریافته و در بخش کمی پرسشنامه بود. نتایج علی بخش کیفی شامل 5 مولفه الزامات محیطی، مشوق‌های محیطی، فشارهای محیطی، ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور و ویژگی‌های محیط بین‌الملل، نتایج زمینه ای بخش کیفی شامل 4 مؤلفه ویژگی‌های محیط شرکت، ویژگی‌های اقتصادی کشور، مشوق‌های مالی و محیط حسابداری و مالی کشور، نتایج مداخله‌گر بخش کیفی شامل 6 مولفه ویژگی‌های ساختاری شرکت، ویژگی های حاکمیت شرکتی، رقابت در صنعت، ویژگی‌های رفتاری مدیران و ویژگی‌های عملکردی، نتایج راهبردهای بخش کیفی شامل 6 مؤلفه استقرار نظام کنترل داخلی، آموزش مقوله پایداری، مشخص‌کردن نهاد مسئول پایداری، تدوین اصول و استانداردهای پایداری، تقویت و استفاده از فناوری‌های نوین و تشکیل کمیته پایداری در شرکت ها و نتایج پیامدهای بخش کیفی شامل 5 مؤلفه حفظ محیط زیست برای نسل‌های آتی، افزایش اعتماد اجتماعی، کیفیت گزارشگری مالی، کیفیت گزارشگری مالی، ارتقاء کیفیت زندگی انسا‌ن‌ها و رشد بازار سرمایه بودند. در بخش کمی بالاترین رتبه مربوط به شرایط زمینه ای و کمترین شرایط مداخله گر بود. 

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: گزارشگری پایداری، رویکرد تئوری داده بنیاد، بورس اوراق بهادار تهران. طبقه بندی JEL : B20؛ C8؛ B62

اصل مقاله

 

https://doi.org/10.30495/fed.2023.1968928.2808

 

ارائه ی الگوی گزارشگری پایداری با رویکرد تئوری داده بنیاد

در شرکت های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران

 

تاریخ دریافت: 26/04/1402                  تاریخ پذیرش: 09/06/1402

رضا محمودی[1] قدرت اله طالب نیا*[2] حمیدرضا وکیلی فرد[3] فائق احمدی[4] خسرو مرادی شهدادی[5]

 

چکیده

هدف از اجرای این پژوهش ارائه ی الگوی گزارشگری پایداری با رویکرد تئوری داده بنیاد در شرکت های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران بود. این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر داده ها آمیخته اکتشافی و از نظر روش اجرا از نوع داده بنیاد است. جامعه آماری در بخش کیفی 12 نفر از خبرگان به روش نمونه گیری گلوله برفی و در بخش کمی 2184 نفر از مدیران و کارشناسان بود که به روش نمونه گیری تصادفی ساده 317 نفر انتخاب گردیدند. ابزار گردآوری داده‌‌ها در بخش کیفی مصاحبه نیمه ساختاریافته و در بخش کمی پرسشنامه بود. نتایج علی بخش کیفی شامل 5 مولفه الزامات محیطی، مشوق‌های محیطی، فشارهای محیطی، ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور و ویژگی‌های محیط بین‌الملل، نتایج زمینه ای بخش کیفی شامل 4 مؤلفه ویژگی‌های محیط شرکت، ویژگی‌های اقتصادی کشور، مشوق‌های مالی و محیط حسابداری و مالی کشور، نتایج مداخله‌گر بخش کیفی شامل 6 مولفه ویژگی‌های ساختاری شرکت، ویژگی های حاکمیت شرکتی، رقابت در صنعت، ویژگی‌های رفتاری مدیران و ویژگی‌های عملکردی، نتایج راهبردهای بخش کیفی شامل 6 مؤلفه استقرار نظام کنترل داخلی، آموزش مقوله پایداری، مشخص‌کردن نهاد مسئول پایداری، تدوین اصول و استانداردهای پایداری، تقویت و استفاده از فناوری‌های نوین و تشکیل کمیته پایداری در شرکت ها و نتایج پیامدهای بخش کیفی شامل 5 مؤلفه حفظ محیط زیست برای نسل‌های آتی، افزایش اعتماد اجتماعی، کیفیت گزارشگری مالی، کیفیت گزارشگری مالی، ارتقاء کیفیت زندگی انسا‌ن‌ها و رشد بازار سرمایه بودند. در بخش کمی بالاترین رتبه مربوط به شرایط زمینه ای و کمترین شرایط مداخله گر بود. 

واژه‌های کلیدی: گزارشگری پایداری، رویکرد تئوری داده بنیاد، بورس اوراق بهادار تهران.

طبقه بندی JEL : B20, C8, B62

 

 

1- مقدمه

دستیابی به پایداری در سطح کلان وضع گردیده است ولی ترجمه این قوانین به سطوح خرد مشکل زا است (مالسچ^[6]، 2013). گزارش پایداری یک ابزار حیاتی برای مدیریت تغییر به سوی یک اقتصاد جهانی پایدار است؛ اقتصادی که سودآوری طولانی‌مدت را با رفتار اخلاقی، عدالت اجتماعی و مراقبت محیط‌زیستی ترکیب می‌کند (برمسر^[7]، 2014). بی شک با توجه به گسترش فعالیت‌های تجاری در جهان و اهمیت پایداری در حوزه‌های سازمانی، دانشگاهی و حرفه‌ای، مقوله پایداری جزء نخستین اهداف کشورها و شرکت‌ها قرار گرفته است. اما در کشور ایران توجه کمتری به این موضوع شده است. سازمان‌ها و شرکت‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارها و الزامات توسعه و پیشرفت جوامع، ملزم به گزارش نتایج حاصل از فعالیت‌های خود می‌باشند (آلبیتار^[8]، 2015). به همین دلیل، به‌کارگیری چارچوب گزارشگری مناسب، نقش بسزایی در شناخت نقاط ضعف و قوت، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار خواهد داشت. به‌کارگیری چارچوب‌های گزارشگری پایداری مرسوم و دستیابی به اهداف توسعه پایدار از سوی کشورهای اسلامی، به‌دلیل تفاوت‌های فرهنگی و سطح توسعه‌یافتگی جوامع مذکور نسبت به جوامع غربی، با موانع و مشکلاتی مواجه است (ستایش، 1397). در دو دهه اخیر، سازمانها به دنبال گزارشگری اطلاعات بیشتری از اطلاعات مندرج در گزارشات مالی متداول در راستای ایفاء مسئولیت پاسخگوئی، ضرورت بسط اطلاعات کیفی در راستای توسعه پایدار را مورد توجه قرارداده و عمدتاً درباره فعالیت ها و عملکرد شان برای مشارکت در جامعه پایدار تمرکز نموده اند (الوارزا^[9]، 2017). از آنجائی که، سازمانهای بخش عمومی بعنوان مرکز هدایت و     جهت دهی مسیر توسعه پایدار تلقی می گردند و بطور گسترده در  فعالیت های مرتبط با زندگی مردم و شهروندان در جامعه درگیر هستند. لذا، به نظر می رسد بخش عمومی باید با رویکردها و ابزارهای نوین گزارشگری، در توسعه پایدار برای نسلهای آینده و ایجاد فرصت لازم برای تغییر در راستای سبک زندگی جامعه با رویکرد پایدار پیشرو و فعال باشد (فخاری، 1396). از سویی دیگر در گزارشگری پایداری باید محدودۀ زمانی و جغرافیایی بین سازمان، محیط زیست و آثار اجتماعی آن مورد توجه قرار گیرد. عناصر صورت های مالی متداول، منعکس کننده کلیه پیامدهای فعالیت‌های تجاری نیستند و فقط دارایی ها و بدهی هایی را شناسایی می کنند که به طور اطمینان بخش قابل اندازه گیری بوده و شواهد و مستندات کافی برای آن وجود داشته باشد. برای توسعۀ مدیریت تجارت نوین نیاز به الگوی جدید گزارشگری داریم که آثار خارجی عملیات را منعکس نماید. حسابداری پایدار مستلزم توجه به سیستم‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در داخل و خارج از سازمان و در زمان حال و آینده است. اصول پایداری در گزارشگری، نگرشی است که به ایجاد ارزش بلندمدت برای سهامداران با در نظر گرفتن فرصت های بالقوه آینده و مدیریت ریسک در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تاکید دارد (کاشانی پور، 1399). گزارشگری پایداری، دستاوردهای محیطی، اجتماعی و اقتصادی یک شرکت می باشد و نشان می دهد که واحد با در نظر گرفتن این موضوعات، چگونه طرح های توسعه خود را در آینده به مرحله اجرا در می آورد. نقش ارزیابی چرخه حیات محصولات از جمله ملاحظات این نوع گزارشگری است. در سال های اخیر همواره گزارشگری پایداری شرکت ها و ابعاد تاثیرگذار بر آن، از دیدگاه اقشار مختلف استفاده کننده از گزارش ها و صورت های مالی شرکت ها مورد توجه بوده است (پراسدا^[10]، 2020). امروزه تعداد رو به رشدی از شرکت‌ها و سازمان‌ها هستند که می‌خواهند عملیات خود را پایدار سازند و در فرآیند توسعه پایدار جهانی مشارکت داشته باشند. گزاشگری پایدار به سازمان‌ها کمک می‌کند تا عملکرد خود را در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، محیط‌زیستی و حاکمیتی اندازه بگیرند و آن را با دیگران به اشتراک و  بحث بگذارند (جیانتی^[11]، 2020). می توان گفت که گزارش پایداری شرکت‌ها، می‌تواند پیامدهایی از قبیل افزایش اعتماد اجتماعی، افزایش کیفیت زندگی انسا‌ن‌ها، حفظ محیط زیست برای نسل‌های آتی، رشد بازار سرمایه و حرکت کردن در چارچوب استانداردی واحد و سیستمی کردن فعالیت های اثر بخش را در پی داشته باشد (معصومی، 1396). بر اساس مطالعات داخلی انجام شده نیز مهمترین دلایلی که موجب نوشتن و ارایه گزارشگری پایداری شرکت ها می‌گردد، الزامات محیطی، مشوق‌های محیطی، فشارهای محیطی، ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی کشور، ویژگی‌های سیاسی کشور و ویژگی‌های محیط بین‌المللی است (ملکیان، 1397). همچنین طالبی انزاب و همکاران (1401)، احتشام مهر و همکاران (1400)، کاشانی پور و همکاران (1399)، عبدی و همکاران (1398)، مصدق و همکاران (1397)، موسوی شیری و همکاران (1395)، رستمی  و طالب نیا (1392)، هادج^[12] و همکاران (2020)، تسالیس^[13] و همکاران (2020) کانباتی^[14] و همکاران (2020) کوریا^[15] و همکاران (2020) در پژوهش های خود نشان دادند که با توجه به گسترش فعالیت‌های تجاری در جهان و اهمیت پایداری در حوزه‌های سازمانی، دانشگاهی و حرفه‌ای، مقوله پایداری جزء نخستین اهداف کشورها و شرکت‌ها قرار گرفته است.

در مورد اهمیت و ضرورت پژوهش حاضر باید گفت که در بحث چالش و مشکلاتی که امروزه حوزه گزارشگری پایداری با آن دست به گریبان می باشد می بایست بیان نمود که در سطح داخلی و بین المللی، روز به روز گزارشگری پایدار با رویکرد اجتماعی و محیطی برای فعالیت های اقتصادی مورد تاکید بیشتری قرار می گیرد (باقومیان^[16]، 2014). از طرف دیگر، انتقاد بر این است که حسابداری و گزارشگری مالی متداول، نمی تواند اطلاعات کافی را برای این رویکرد فراهم نماید و لذا نیاز گسترده تری به گزارشگری پایدار در شرکتها احساس می شود. از این رو، در سال های اخیر، توجه نهادهای آکادمیک و حرفه ای به گزارشگری پایدار به طور روزافزون افزایش یافته است، به طوری که تحقیقات در خصوص این موضوع، موید آن می باشد (فخاری^[17]، 2017). همچنین، شواهد بیانگر این واقعیت است که در دو دهه اخیر بسیاری از شرکت های بزرگ جهان بطور داوطلبانه گزارشات با نگرش توسعه پایدار را تهیه و ارائه نموده اند. اکثر تحقیقات در خصوص گزارشگری پایدار، در بخش خصوصی تمرکز یافته و به گزارشات شرکت ها پرداخته است، اما تحقیقات اندکی راجع به گزارشگری پایدار در بخش دولتی وجود دارد و این نشان دهنده ی این واقعیت است که حسابداری و گزارشگری پایدار در بخش دولتی هنوز به طور جدی و فراگیر مورد توجه قرار نگرفته است که این مسائل خود بیانگر مشکلات و   چالش های گزارشگری پایداری می باشد و نقش موثر تئوری داده بنیاد می تواند در این حوزه با توجه به در نظر گرفتن عوامل راهبردی، پیامدی، زمینه ای، مداخله گر و علی بسیار مثمر ثمر باشد (هرناندز^[18]، 2012). بنابراین، هدف از اجرای این پژوهش  ارائه ی الگوی گزارشگری پایداری با رویکرد تئوری داده بنیاد در شرکت های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران بود و پژوهش حاضر در صدد پاسخگویی به این سوال بود که الگوی گزارشگری پایداری با رویکرد تئوری داده بنیاد در شرکت های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران کدامند؟

 

2. روش پژوهش

این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر داده ها آمیخته اکتشافی (کیفی و کمی) و از نظر روش اجرای پژوهش از نوع داده بنیاد (مرحله کیفی) و پیمایشی مقطعی (مرحله کمی)  است. جامعه آماری در بخش کیفی 12 نفر از خبرگان و صاحبنظران حوزه حسابداری، حسابرسی و مدیریت مالی به روش نمونه گیری گلوله برفی و در بخش کمی 2184 نفر از مدیران و کارشناسان شرکت های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران (شرکت های پتروشیمی) در سال 1399 بود که به روش نمونه گیری تصادفی ساده 317 نفر با استفاده از فرمول کوکران انتخاب گردیدند. ابزار گردآوری داده‌‌ها در بخش کیفی مصاحبه اکتشافی نیمه ساختاریافته و در بخش کمی پرسشنامه بود. تجزیه و تحلیل داده ها در حوزه کیفی بر اساس کدگذاری باز، محوری و انتخابی و در حوزه کمی از طریق تحلیل عاملی و آزمون فریدمن صورت پذیرفت.

 

3. یافته ها

پژوهشگر پس از مطالعه عمیق الگوها، تئوری ها و مدل ها، شاخص های پژوهش خود را به شرح زیر ارائه نموده است: در طول مرحله کدگذاری باز، داده ها به دقت مورد بررسی قرار گرفتند، عبارات و مفاهیم مناسب و مقوله‌های مربوط مشخص شدند، ابعاد و ویژگی ها تعیین شد و الگو مورد بررسی قرار گرفت. واحد اصلی تحلیل برای کدگذاری باز و محوری، مفاهیم بودند. هنگام تجزیه و تحلیل دقیق داده ها، مفاهیم از طریق عنوان گذاری توسط محقق، به طور مستقیم از  رونوشت مصاحبه شرکت کنندگان (کدهای زنده) و یا با توجه به موارد مشترک کاربرد آنها ایجاد شدند. نسخه های پیاده شده  مصاحبه ها برای یافتن گویه های اصلی به طور منظم مورد بررسی قرار گرفت که در مجموع 131 شاخص از مصاحبه‌های گزارشگری پایداری جمع بندی  شد. در مرحله بعد نتایج به دست آمده از مرحله کدگذاری محوری در قالب یک فرم نیمه ساختاریافته از طریق مصاحبه و پس از اشباع نظری در قالب جدول 1 در 25 مولفه و 103 شاخص نهایی شد.

 

جدول 1 کدگذاری انتخابی (گزینشی) گزارشگری پایداری

عوامل	مولفه ها	ردیف	شاخص ها
علی	مشوق‌های محیطی	1	تدوین الزامات لازم توسط نهادهای نظارتی مانند سازمان بورس و اوراق بهادار نسبت به مشوق‌ها
		2	توجه به مشروع نشان دادن  شرکت در جامعه
		3	توجه به کاهش هزینه‌های سیاسی
		4	توجه به کسب گواهینامه‌های معتبر برای شرکت
	الزامات محیطی	5	ترغیب شرکت‌ها از طریق الزامات محیطی به گزارشگری پایداری
		6	توجه به تصویب قوانین و لازم‌الاجرا شدن در زمینه گزارشگری پایداری
		7	پیوند شرکت‌ها به نهادهای بین‌المللی
		8	الزامات سازمانها و موسسات بین المللی
		9	دستورالعملهای مدیریتی
	ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور	10	آگاهی افراد از حقوق خود در جامعه از طریق گزارشگری پایداری
		11	کاهش هزینه‌های سیاسی با توجه به گزارشگری پایداری
		12	فرهنگ ملی کشور عاملی تأثیر‌گذار بر گزارشگری پایداری
		13	حراست از محیط زیست از طریق گزارشگری پایداری
		14	برقراری عدل و انصاف از طریق گزارشگری پایداری
		15	توجه به هم‌نوعان از طریق گزارشگری پایداری
		16	توجه به گزارشگری پایداری و رشد آن با گذر از تحریم ها
	ویژگی‌های محیط بین‌الملل	17	نقش رسانه‌های عظیم اجتماعی در گزارشگری پایداری
		18	نقش بحران‌های آب‌وهوایی در سراسر دنیا از طریق گزارشگری پایداری
		19	نقش بحران‌های زیست محیطی در دنیا از طریق گزارشگری پایداری
		20	نقش افراد در پیوستن به سازمان‌های مرتبط با گزارشگری پایداری
		21	نقش نهادها در پیوستن به سازمان‌های مرتبط با گزارشگری پایداری
	فشارهای محیطی	22	گسترش فضای مجازی و اینترنتی جهت کاهش مسائل زیست محیطی
		23	توجه به محیط زیست و نسل‌های آتی از طریق گزارشگری پایداری
		24	جبران آثار زیان‌بار به محیط زیست از طریق گزارشگری پایداری
زمینه‌ای	ویژگی‌های محیط شرکت	25	انعکاس بیانیه رسالت از طریق گزارشگری پایداری
		26	انعکاس بیانیه خط‌مشی از طریق گزارشگری پایداری
		27	انعکاس بیانیۀ چشم‌انداز از طریق گزارشگری پایداری
		28	دستیابی به اهداف و برنامه‌ها از طریق انعکاس گزارشگری پایداری
	ویژگی‌های اقتصادی کشور	29	توجه به شاخص‌های اقتصادی و تأمین نیازهای اولیۀ افراد جهت نمود گزارشگری پایداری
		30	توجه به موضوعات مسئولیت اجتماعی جهت نمود گزارشگری پایداری
		31	توجه به رکود اقتصادی مانع از گزارشگری پایداری
		32	توجه به تورم اقتصادی مانع از گزارشگری پایداری
		33	توجه به بحران مالی نامناسب اقتصادی مانع از گزارشگری پایداری
		34	توجه به ورشکستگی مانع از گزارشگری پایداری
	مشوق‌های مالی	35	تدوین الزامات لازم توسط نهادهای نظارتی مانند سازمان بورس و اوراق بهادار نسبت به مشوق‌های مالی
		36	ایجاد بسته‌، مالیات و تسهیلات با نرخ بهرۀ کمتر با رعایت گزارشگری پایداری توسط دولت
		37	انتشار اوراق مشارکت و بدهی با رعایت گزارشگری پایداری
	محیط حسابداری و مالی	38	توجه به استانداردهای حسابداری برای عمل و کارکرد بازار سرمایه از طریق گزارشگری پایداری
		39	ضروری و حیاتی بودن نوع نظام تأمین مالی شرکت‌ها
		40	توجه به نقدینگی شرکت‌ها از طریق گزارشگری پایداری
مداخله‌گرها	ویژگی‌های ساختاری شرکت	41	توجه به اندازه شرکت
		42	توجه به اهرم های مالی شرکت
		43	چرخه عمر شرکت
		44	سطح پیچیدگی تجاری شرکت
		45	دارایی‌های نامشهود
		46	توجه به مساله ویژگی‌های ساختاری مالکیت در شرکت
		47	رقابت صنعت
	ویژگی های حاکمیت شرکتی	48	تمرکز بر مالکیت دولتی در شرکت
		49	درصد سهام شناور آزاد
		50	توجه به مالکیت نهادی در شرکت
		51	توجه به استقلال اعضای هیئت مدیره شرکت
		52	توجه به اندازه هیئت مدیره شرکت
	رقابت در صنعت	53	رقابت در بازار محصول از طریق گزارشگری پایداری
		54	رقابت از دیدگاه ظرفیت‌ها به عنوان محرک افشای بیشتر اطلاعات
		55	رقابت قیمت محرک افشای کمتر اطلاعات به‌وسیلۀ شرکت‌ها
	ویژگی‌های رفتاری مدیران	56	ویژگی‌های رفتاری مدیران به‌صورت عام و خاص عامل تعیین کمیت و کیفیت گزارشگری پایداری
		57	انعطاف مدیران منعطف در برابر تغییرات مرتبط با موضوع پایداری
		58	ارزیابی مثبت مدیران خوش‌بین از نتایج تصمیمات و اقدامات حوزه گزارشگری پایداری
		59	حفظ کیفیت گزارشگری پایدار از طریق مدیران محافظه‌کار
	ویژگی‌های عملکردی شرکت	60	توجه و ضرورت سودآوری شرکت از طریق گزارشگری پایداری
		61	توجه و ضرورت نقدینگی شرکت از طریق گزارشگری پایداری
		62	توجه به فرصت های رشد شرکت از طریق گزارشگری پایداری
راهبردها	استقرار نظام کنترل داخلی	63	استقرار سیستم مناسب کنترل داخلی بهای تمام‌شده با توجه به پدیده‌های نوین عملیاتی
		64	استقرار فناوری های حاکم جهت ارتقای کیفیت گزارشگری
		65	سیستم‌های هزینه‌یابی جدید اطلاعات جهت ارتقای کیفیت گزارشگری
	آموزش مقوله پایداری	66	شرکت کارکنان به‌صورت منظم و ادواری در دوره‌های پایداری شرکت
		67	کمک گرفتن از از نهادها، دانشگاهها و انجمن‌ها در مقوله پایداری
		68	ایجاد مجلات تخصصی و انتشار آخرین تحولات حوزۀ پایداری
	مشخص‌کردن نهاد مسئول پایداری	69	نهاد خاص، متولی و مسئول تدوین استانداردها و اصول پایداری
		70	تفویض مسئولیت به یکی از سازمان‌ها یا نهادها
		71	مشارکت نهادهای فعلی با سازمان‌ها یا نهادها حوزه پایداری
	تدوین اصول و استانداردهای پایداری	72	تهیه چارچوب مفهومی پایداری از طریق نهاد مسئول پایداری
		73	ترجمۀ چارچوب مفهومی و استانداردهای پایداری
		74	تهیه اصول و استانداردهای پایداری هماهنگ با شرایط شرکت
		75	تهیه اصول و استانداردهای پایداری در تعامل با نهادهای بین المللی
	تقویت و استفاده از فناوری‌های نوین	76	استفاده از فناوری‌های نوین جهت سنجش اثرات زیست محیطی در گزارش‌های پایداری
		77	بهره گیری از فناوری‌های نوین نظیر هوش مصنوعی جهت سنجش میزان آلودگی محیط زیست و حسابداری کربن
		78	ایجاد بانک اطلاعات و داده ها جهت پاسخگویی در حوزه گزارش‌های پایداری
	تشکیل کمیته پایداری در شرکت ها	79	استفاده از متخصصان جنبه‌های مالی پایداری
		80	استفاده از متخصصان جنبه‌های زیست محیطی پایداری
		81	استفاده از متخصصان جنبه‌های اجتماعی و نظام راهبری پایداری
پیامدها	حفظ محیط زیست برای نسل‌های آتی	82	توجه به مدیریت زیست محیطی از طریق گزارشگری پایداری
		83	توجه به ارزیابی زیست محیطی از طریق گزارشگری پایداری
		84	توجه به سیستم مدیریت محیطی از طریق گزارشگری پایداری
		85	توجه به مدیریت سبز از طریق گزارشگری پایداری
	افزایش اعتماد اجتماعی	86	در نظر گرفتن نیازهای اطلاعاتی تمام ذی‌نفعان در گزارشگری پایداری
		87	کمک به افزایش منافع و کاهش مضرات شرکت‌ها از طریق گزارش‌های پایداری
		88	آگاهی از حقوق خود و شفافیت اجتماعی از طریق گزارش‌های پایداری
		89	کاهش تبعیض اجتماعی از طریق نتیجۀ گزارشگری پایداری
	کیفیت گزارشگری مالی	90	گزارشگری پایداری منجر به کاهش عدم تقارن اطلاعاتی (خطر اخلاقی و گزینش نامناسب)
		91	افزایش امتیاز گزارشگری پایداری منجر به کاهش عدم تقارن اطلاعاتی و افزایش دقت پیش بینی مدیران
		92	توجه به ملاحظات منفعت و هزینه‌  و افشا اطلاعات
		93	سهولت رسیدگی حسابرسان به گزارش مالی از طریق گزارشگری پایداری
		94	توجه به افراد درون‌سازمانی و برون‌سازمانی از طریق گزارشگری پایداری.
	ارتقاء کیفیت زندگی انسا‌ن‌ها	95	انعکاس خدمات ارائه‌شده به کارکنان در گزارشگری پایداری
		96	حفظ محیط زیست و استفاده از محصولات ارگانیک و تولیدات سالم‌تر از طریق گزارش‌های پایداری
		97	افزایش سلامت و بهره‌وری و حفظ حقوق انسانی از طریق گزارش‌های پایداری
	رشد بازار سرمایه	98	توجه بازارهای سرمایه‌گذاری به مفاهیم توسعۀ پایدار
		99	توجه به بورس‌های داخلی جهت افزایش قابلیت خرید و فروش سهام
		100	توجه به ورود شرکت‌های بین‌المللی
		101	توجه به جذب منابع از شرکت‌های داخلی و برعکس
		102	کاهش هزینۀ حقوق صاحبان سهام از طریق گزارش‌های پایداری
		103	افزایش بازده متعلق به سهامداران و پایداری ماندگار شرکت

منبع: یافته­های پژوهشگر

مهم‌ترین شرایط علّی که موجب اتخاذ گزارشگری پایداری می‌شوند شامل 5 مولفه الزامات محیطی، مشوق‌های محیطی، فشارهای محیطی، ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور و ویژگی‌های محیط بین‌الملل می باشند. همچنین مهم‌ترین شرایط زمینه ای که موجب اتخاذ گزارشگری پایداری گردید شامل 4 مؤلفه ویژگی‌های محیط شرکت، ویژگی‌های اقتصادی کشور، مشوق‌های مالی و محیط حسابداری و مالی کشور بودند. از طرفی مهم‌ترین شرایط مداخله‌گر که موجب اتخاذ گزارشگری پایداری گردید شامل 6 مولفه ویژگی‌های ساختاری شرکت، ویژگی های حاکمیت شرکتی، رقابت در صنعت، ویژگی‌های رفتاری مدیران و ویژگی‌های عملکردی شرکت می باشد. همچنین مهم‌ترین راهبردهایی که موجب اتخاذ گزارشگری پایداری گردید شامل 6 مؤلفه استقرار نظام کنترل داخلی، آموزش مقوله پایداری، مشخص‌کردن نهاد مسئول پایداری، تدوین اصول و استانداردهای پایداری، تقویت و استفاده از فناوری‌های نوین و تشکیل کمیته پایداری در شرکت ها می باشد. در نهایت مهم‌ترین شرایط پیامدهایی که موجب اتخاذ گزارشگری پایداری می باشد شامل 5 مؤلفه حفظ محیط زیست برای نسل‌های آتی، افزایش اعتماد اجتماعی، کیفیت گزارشگری مالی، کیفیت گزارشگری مالی، ارتقاء کیفیت زندگی انسا‌ن‌ها و رشد بازار سرمایه بود که به صورت کلی الگوی گزارشگری پایداری در شکل 1 ارائه گردید.

 

 

شکل 1 الگوی گزارشگری پایداری

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

 

 

شکل 2 مدل پژوهش در حالت ضرایب مسیر استاندارد

منبع: یافته­های پژوهشگر

در بخش کمی و شکل 2 مدل اصلی را در حالت ضرایب استاندارد نشان می دهد. ضرایب استاندارد معیاری برای مقایسه شدت تاثیر متغیرها بر یکدیگر هستند. یافته ها نشان می دهد قوی ترین رابطه در مدل مربوط به تاثیر گزارشگری پایداری بر پیامدها با ضریب 862/0 و تاثیر راهبردها بر گزارشگری پایداری با ضریب تاثیر 606/0 است.

 

4. بحث و نتیجه گیری

هدف از اجرای این پژوهش ارائه ی الگوی گزارشگری پایداری با رویکرد تئوری داده بنیاد در شرکت های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران بود. نتایج حاصل از پژوهش در بخش کیفی نشان داد که مهم‌ترین شرایط علّی که موجب اتخاذ گزارشگری پایداری می‌شوند شامل 5 مولفه الزامات محیطی، مشوق‌های محیطی، فشارهای محیطی، ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور و ویژگی‌های محیط بین‌الملل می باشند. همچنین مهم‌ترین شرایط زمینه ای که موجب اتخاذ گزارشگری پایداری گردید شامل 4 مؤلفه ویژگی‌های محیط شرکت، ویژگی‌های اقتصادی کشور، مشوق‌های مالی و محیط حسابداری و مالی کشور بودند. از طرفی مهم‌ترین شرایط مداخله‌گر که موجب اتخاذ گزارشگری پایداری گردید شامل 6 مولفه ویژگی‌های ساختاری شرکت، ویژگی های حاکمیت شرکتی، رقابت در صنعت، ویژگی‌های رفتاری مدیران و ویژگی‌های عملکردی شرکت می باشد. همچنین مهم‌ترین راهبردهایی که موجب اتخاذ گزارشگری پایداری گردید شامل 6 مؤلفه استقرار نظام کنترل داخلی، آموزش مقوله پایداری، مشخص‌کردن نهاد مسئول پایداری، تدوین اصول و استانداردهای پایداری، تقویت و استفاده از فناوری‌های نوین و تشکیل کمیته پایداری در شرکت ها می باشد. در نهایت مهم‌ترین شرایط پیامدهایی که موجب اتخاذ گزارشگری پایداری می باشد شامل 5 مؤلفه حفظ محیط زیست برای نسل‌های آتی، افزایش اعتماد اجتماعی، کیفیت گزارشگری مالی، کیفیت گزارشگری مالی، ارتقاء کیفیت زندگی انسا‌ن‌ها و رشد بازار سرمایه بود.  نتایج حاصل از پژوهش در بخش کمی جهت رتبه بندی 5 متغیر اصلی با استفاده از آزمون فریدمن نشان داد که بالاترین رتبه مربوط به متغیر شرایط زمینه ای با میانگین رتبه 11/4 است و در رتبه دوم شرایط علّی با میانگین رتبه 07/4 قرار دارد. کمترین میانگین رتبه مربوط به شرایط مداخله گر با میانگین رتبه 93/2 است. همچنین نتایج حاصل از پژوهش جهت رتبه بندی مولفه های آن ها با استفاده از آزمون فریدمن نشان داد که بالاترین رتبه مربوط به سه مولفه مشوق های محیطی، ویژگی های اقتصادی کشور و الزامات محیطی به ترتیب با میانگین رتبه 01/17 ، 47/15 ، 31/15 است. کمترین میانگین رتبه را مولفه های استقرار نظام کنترل داخلی، تدوین اصول و استانداردهای پایداری و استفاده از فناوری های نوین با میانگین رتبه 57/9 ، 20/10 و 50/10 دارند. همچنین نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان داد رابطه معنی داری بین گزارشگری پایداری با شرایط علّی، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر، راهبردها و پیامدها وجود دارد و جهت تمامی روابط مثبت است. یافته ها نشان داد گزارشگری پایداری قوی ترین رابطه را با پیامدها با ضریب همبستگی 68/0 و با راهبردها با ضریب همبستگی 53/0 دارد. تاثیر شرایط مداخله گر بر گزارشگری پایداری در بخش کمی رد شد و بقیه موارد مورد تایید قرار گرفت.

در خصوص یافته بدست آمده از حیث همسویی با سایر پژوهش‌های انجام شده، می‌توان گفت یافته بدست آمده با یافته‌های پژوهشگرانی همچون کاشانی پور و همکاران (1399)، عبدی و همکاران (1398)، مصدق و همکاران (1397)، بهبهانی نیا و همکاران (1396)، کانباتی و همکاران (2020)، کوریا و همکاران (2020) و تسالیس و همکاران (2020) همخوانی دارد. بررسی و تبیین سوال فوق نشان می دهد که در سال‌های اخیر گسترش فضای مجازی موجب توجه ذی‌نفعان به موضوع گزارشگری پایداری شده است. ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی کشور، عامل مهمی در میزان پاسخ‌خواهی مردم و پاسخ‌گویی شرکت‌ها و نهادهای مختلف است. فرآیند پاسخگویی با مفهوم گزارشگری پایداری در ارتباط است. در سال‌‌های اخیر، تحریم‌ها موجب شده است توجه به گزارشگری پایداری کم‌رنگ‌تر شود؛ اما در مقابل، جهانی‌شدن اقتصاد، موجب تشدید حرکت به سمت پایداری شده است. علاوه بر شرایط ذکرشده، در میان متغیرهای درون شرکتی، ویژگی‌های حاکمیت شرکتی، نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در گزارشگری پایداری شرکت‌ها دارند. از میان ویژگی‌های ساختاری شرکت نیز بین‌المللی بودن و صادرات محصول از شرکت، نقش تعیین‌کننده‌ای در تمایل شرکت‌ها به سمت گزارشگری پایداری دارد. علاوه بر این، شرکت‌های رقابت‌کننده در صنایع رقابتی، انگیزه‌های بالاتری برای گزارشگری پایداری دارند. با وجود مشوق‌های مالی برای گزارشگری پایداری و بهبود شرایط اقتصادی کشور و شرکت‌ها، رشد گزارشگری پایداری انتظار می‌رود. حرکت به سمت گزارشگری پایداری با مقوله‌هایی نظیر مشخص‌کردن نهاد مسئول پایداری، تدوین اصول و استانداردهای پایداری و ایجاد کمیتۀ پایداری در شرکت‌ها تسریع بخشیده می‌شود. طبق مفاهیم پایداری، شرکت‌ها ملزم به رعایت حقوق جامعه و نسل‌های آتی‌اند. این موارد در نهایت به افزایش اعتماد اجتماعی در جامعه منجر می‌شود که شاید مهم‌ترین و اصلی‌ترین سرمایۀ هر کشور و هر جامعه‌ای باشد. با رشد گزارشگری پایداری، مقایسه‌پذیری خدمات ارائه‌شده در بین شرکت‌های مختلف، کارکنان و مدیران شرکت‌ها، افزایش و کیفیت زندگی بهبود می‌یابد. نمونۀ ای دیگر از پیامدهای گزارشگری پایداری، رشد بازار سرمایه و در نهایت کیفیت گزارشگری پایداری است.

در بحث محدودیت های پژوهش می بایست بیان نمود که عدم همکاری تعدادی از نمونه های آماری در بخش کیفی و کمی جهت مصاحبه و پر کردن پرسشنامه های تحقیق که باعث کندی در مسیر پژوهش گردید. همچنین در بحث پیشنهادهای پژوهش می بایست بیان داشت که به  سازمان های مرتبط با حوزه گزارشگری پایداری می بایست اصول و استانداردهای مرتبط با گزارشگری پایداری را تدوین یا ترجمه و به‌صورت رسمی منتشر کنند تا شرکت‌ها از این استانداردها برای گزارشگری پایداری استفاده کنند. همچنین پیشنهاد می‌شود به‌صورت مرحله‌ای شرکت‌های بزرگ و شاغل در صنعت پتروشیمی را به تهیۀ گزارشگری پایداری الزام نماید که امکان تهیه و نیاز به تهیۀ گزارشگری پایداری برای آنها بیشتر از سایر صنایع باشد.

تعارض منافع

 بنا بر اظهار نویسندگان، این مقاله حامی مالی و تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی

 از همه شرکت‌کنندگان در پژوهش و همه‌کسانی که در اجرای این پژوهش همکاری داشتند؛ تشکر و قدردانی می‌شود.

 

[1] گروه حسابداری، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران[e-mail]

[2] گروه مدیریت مالی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)،

[e-mail]

[3] گروه مدیریت مالی، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران،[e-mail]

[4] گروه حسابداری، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران [e-mail]

[5] گروه مدیریت مالی، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران[e-mail]

[6]- Malsch

[7]- Bremser

[8]- Albitar

[9]- Alvareza

6- Prasad

[11]- Giannetti

1- Hadj

2- Tsalis

3- Kanbaty

4- Correa

[16]- Baghoumian

[17]- Fakhari

[18]- Hernandez

مراجع

 فهرست منابع

• احتشام مهر، حسین، کامیابی، یحیی، خلیل پور, مهدی. (1400)، رابطه کسب و کار هوشمند و گزارشگری یکپارچه و تاثیر آن بر عملکرد مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامه اقتصاد مالی، 15 (57).
• بهبهانی نیا، پریسا. (1396)، کیفیت گزارشگری مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره بحران مالی جهانی، نشریه راهبرد مدیریت مالی، شماره 18.
• رستمی، نرگس، طالب نیا، قدرت اله. (1392)، بررسی رابطه بین ضرایب مالیاتی و میزان افشاء گزارشات مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، پژوهشنامه مالیات (نشریه علمی)، شماره 21، ص 115 تا 138.
• ستایش، محمدحسین؛ مهتری، زینب. (1397)، چارچوبی برای کلیات مبانی نظری گزارشگری یکپارچه در ایران. پژوهش های حسابداری مالی: 10 (36): 85-106.
• طالبی انزاب، صمد، مهربان پور، محمدرضا، جهانگیرنیا، حسین، بنی مهد، بهمن. (1401)، تبیین تاثیر روانشناسی در قالب اقتصاد رفتاری بر گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه اقتصاد مالی، 16 (59)، 1-22.
• عبدی، مصطفی، کردستانی، غلامرضا، رضازاده، جواد. (1398)، در پژوهشی به طراحی الگوی منسجم گزارشگری پایداری شرکت‌ها، مجله پژوهش های حسابداری مالی، دوره 11، شماره 4، ص 23-44.
• فخاری، حسین، ملکیان، اسفندیار، جفایی رهنی منیر. (۱۳۹۶)، تبیین و رتبه بندی مولفه ها و شاخص های گزارشگری زیست محیطی، اجتماعی و راهبری شرکتی به روش تحلیل سلسله مراتبی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، فصلنامه حسابداری ارزشی و رفتاری، دوره ۲، شماره ۴، ص ۱۵۳-۱۸۷.
• کاشانی پور، محمد فتحی، محمدرضا، فرجی، امید، رحمانی، محمد. (1399)، در پژوهشی به آینده پژوهی گزارشگری پایداری با به کارگیری رویکرد سناریونویسی، دوفصلنامه حسابداری ارزشی و رفتاری، دوره ۵، شماره ۱۰، ص 56 تا 78.
• مصدق، سعید و میریان اقدم، سیدمحمد. (1397)، تاثیر اجرایی شدن استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی (IFRS) در شفافیت مالی (مطالعه موردی: شرکت های بیمه پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران)، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت و کسب و کار.
• ملکیان، اسفندیار؛ فخاری، حسین؛ کامیابی، یحیی؛ پاکدلان، سعید .(1397)، بررسی و رتبه بندی افشای ابعاد، مؤلفه ها و شاخص های سرمایه فکری به روش سلسله مراتبی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. حسابداری ارزشی و رفتاری: 3 (6): 35-1.
• معصومی، ابراهیم. (1393)، بررسی رابطه خلاقیت مدیران با انگیزه شغلی کارکنان در شهرداری تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
• موسوی شیری، سیدمحمود، فدایی، مرتضی، مفتونیان، محسن، بابائی کلاریجانی، مائده. (1395). بررسی پایداری جزء نقدی نسبت به جزء تعهدی سود و شناسایی سهام بیش-کم ارزش‌گذاری شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه اقتصاد مالی، 10(37), 71-92.