تاثیر سرمایه‌های اجتماعی و انسانی حسابرس بر خدمات حسابرسی

اقتصاد مالی

دوره 17، شماره 64، مهر 1402، صفحه 269-290   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/fed.2023.705602

نویسندگان

زهرا هوشمند نقابی^* ؛ ارژنگ شهبازی؛ فهیمه عباس آباد عربی

گروه حسابداری و مدیریت، واحد اسلامشهر ، دانشگاه آزاداسلامی، اسلامشهر، ایران

چکیده

چکیده
پژوهش حاضر به بررسی تاثیر سرمایه های اجتماعی و انسانی حسابرس بر خدمات حسابرسی می پردازد. این پژوهش از نظر ماهیت و روش توصیفی و از نظر هدف، یک پژوهش کاربردی بوده و از آنجایی که در پژوهش حاضر وضعیت موجود متغیرها با استفاده از جمع آوری اطلاعات، از طریق اطلاعات گذشته مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است، در ردیف مطالعات توصیفی و از نوع پس رویدادی گنجانده می شود. در مسیر انجام این پژوهش، دو فرضیه تدوین و 144 شرکت از طریق نمونه گیری به روش حذف سیستماتیک برای دوره زمانی 7 ساله بین 1394 تا 1400 انتخاب شده و داده های مربوط به متغیرهای پژوهش بعد از گردآوری در نرم افزار اکسل با استفاده از نرم افزار آماری ایویوز نسخه 10 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل از آزمون فرضیات نشان داد سرمایه های اجتماعی و انسانی حسابرس بر خدمات حسابرسی تاثیر مستقیم معناداری دارد

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: سرمایه های اجتماعی؛ انسانی حسابرس؛ خدمات حسابرسی. طبقه بندی JEL : M40-M41-M42

اصل مقاله

 

https://doi.org/10.30495/fed.2023.1982108.2926

 

 

تاثیر سرمایه ­های اجتماعی و انسانی حسابرس بر خدمات حسابرسی

 

 

تاریخ دریافت: 24/04/1402                  تاریخ پذیرش: 08/06/1402

زهرا هوشمند نقابی*[1] ارژنگ شهبازی[2] فهیمه عباس آبادی عربی[3]

 

 

 

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی تاثیر سرمایه های اجتماعی و انسانی حسابرس بر خدمات حسابرسی می پردازد. این پژوهش از نظر ماهیت و روش توصیفی و از نظر هدف، یک پژوهش کاربردی بوده و از آنجایی که در پژوهش حاضر وضعیت موجود متغیرها با استفاده از جمع آوری اطلاعات، از طریق اطلاعات گذشته مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است، در ردیف مطالعات توصیفی و از نوع پس رویدادی گنجانده می شود. در مسیر انجام این پژوهش، دو فرضیه تدوین و 144 شرکت از طریق نمونه گیری به روش حذف سیستماتیک برای دوره زمانی 7 ساله بین 1394 تا 1400 انتخاب شده و داده های مربوط به متغیرهای پژوهش بعد از گردآوری در نرم افزار اکسل با استفاده از نرم افزار آماری ایویوز نسخه 10 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج حاصل از آزمون فرضیات نشان داد سرمایه های اجتماعی و انسانی حسابرس بر خدمات حسابرسی تاثیر مستقیم معناداری دارد.

واژه‌های کلیدی: سرمایه های اجتماعی، انسانی حسابرس، خدمات حسابرسی.

طبقه بندی JEL : M40-M41-M42

 

 

 

 

1- مقدمه

حسابرسان به عنوان منابع انسانی تعریف شده در هر موسسه حسابرسی ارزشمندترین منبع آن محسوب می شوند و بدون شک یکی از پایه های اصلی و اساسی توسعه در این موسسه­ها یا شرکت­ها می باشند، بنابراین عملکرد اثربخش منبع مذکور همواره مورد توجه شرکاء و مدیران این مؤسسات بوده است. کیفیت عملکرد حسابرس می تواند از طریق در نظر گرفتن کنترل های داخلی و عملکرد مدیر رهنمودهایی به تصمیم گیرندگان ارائه نماید. زمانی که حسابدار بداند که حسابرسان داخلی ممکن است عملکرد گزارشگری مالی نادرست را شناسایی کنند ممکن است در مورد انجام ثبت دفتری سوال برانگیز درنگ کند (پراویت[4]، 2009). اشنایدر و ویلنر [5](1990) عملکرد حسابرس با کیفیت را مانعی بر قانون شکنی و تخطی احتمالی از اصول پذیرفته شده حسابداری در گزارشگری های مالی می­دانند. دیویدسون و همکاران[6] (2005) نشان دادند که ایجاد داوطلبانه عملکرد حسابرسی نمی تواند به کاهش قابل توجهی در تخلف منجر شود.

حسابرسان شأن و منزلت اجتماعی دارند. زیرا وظیفه اجتماعی حمایت از صاحبکاران خود و سایر افراد ذینفع درمقابل هرگونه عملکرد نادرست و تحریف به وسیله مدیران را به عهده دارند. برای آن که این منزلت حسابرسان دچار لطمه نشود از آن ها انتظار می رود که از نظر اقتصادی برای نفع شخصی خود تلاش نکنند بلکه همواره در جهت ارتقای منافع عموم، استقلال، صداقت و درستکاری را رعایت نمایند(بختیاری و همکاران، 1399). از نظر انسانی نیز حسابرسان می توانند با زیر پا گذاشتن اصول اخلاقی، تعهد حرفه ای خود را تضعیف نمایند. رسوایی و تقلب در این حرفه، به علت خدمات حسابرسی ارائه شده توسط حسابرس اتفاق می­افتد. حسابرس به راحتی و به طور هدفدار "اظهار نظر فاقد شرایط لازم" می کند؛ با این که حسابرسی صحیح انجام نداده است، به راحتی درآمد خالص شرکت و هر چیز دیگر را، زیاد نمایی می­کند. این اقدامات می تواند بدین علت اتفاق بیافتد که فشار و یا دستمزد بالقوه ای وجود داشته باشد که باعث شود حسابرس نتواند عملکرد مناسب داشته در نتیجه، حسابرس عملکرد سطح پایین ارائه می­کند. روشن است که این اعمال اصول اخلاقی مانند: مسئولیت، نفع عمومی، صداقت، عینی گرایی و استقلال، و پشتکار را در حوزه و ماهیت حسابداری حرفه­ای، پایمال خواهند کرد. اصل عینی گرایی حسابرس را ملزم می کند که بی طرف، از نظر فکری صادق، و عاری از تعارض منافع باشد (مرادی و افشار ایمانی، 1396).

از طرفی فرایند حسابرسی و ارائه اظهارنظر در واقع یک مسئولیت اجتماعی است که بر دوش حسابرسان گذاشته شده است. لذا حسابرسان در ارتقای سطح سرمایه اجتماعی شامل شفاف سازی اطلاعات و اعتماد بخشی به عموم استفاده کنندگان در بکارگیری اطلاعات حسابداری مسئولیتی خطیر بعهده دارند. این مسئولیت و وظیفه آنها در قبال جامعه، صاحبان سرمایه و دیگر اشخاص ذینفع ایجاب می نماید تا حسابرسان آئین رفتار حرفه ای مانند استقلال حسابرسی را رعایت نمایند. بر این اساس آنها وظیفه دارند تا مصادیق فساد نظیر پولشویی و تقلب را گزارش نمایند. در واقع این موضوع بیانگر نقش اجتماعی حسابرسان می باشد. حسابرسان در تصمیم سازی افراد و سازمانها می بایست در راستای منافع عموم عمل کنند چرا که بهبود منافع عموم یکی از مؤلفه های سرمایه اجتماعی می باشد. هر چه سطح سرمایه اجتماعی حسابرسان بیشتر باشد این مؤلفه اجتماعی بر رفتار حسابرس در رعایت استقلال و در نتیجه ارتقای کیفیت حسابرسی اثرگذار خواهد بود. در نهایت این موضوع باعث ارتقای اطمینان بخشی صورتهای مالی از سوی حسابرس می گردد (بنی مهد و درویش، 1395).

قضاوت و رفتار حسابرسان در تهیه و ارائه گزارش حسابرسی، تحت تأثیر فرهنگ و ارزش های انسانی و اجتماعی است. از این رو مولفه های انسانی و اجتماعی جامعه نظیر اعتماد اجتماعی می تواند با قضاوت در حسابرسی ارتباط مستقیم داشته باشد. مطالعات نشان داده است حسابرسانی که با صاحبکاران خود روابط اجتماعی دارند، استقلال خود را حفظ نکرده و گزارش های حسابرسی مقبول بیشتری در مقایسه با دیگر حسابرسان صادر می نمایند و این موضوع می تواند موجب کاهش کیفیت حسابرسی شود از طرف دیگر مطابق تحقیق رنین^[7](2010) و کوان^[8](2012)، ارتباطات و وابستگی های اجتماعی میان حسابرس و مدیران واحدهای تجاری می تواند باعث ارتقای کیفیت کار حسابرسی شود.

عمده پژوهش های صورت گرفته در ایران به بررسی روابط کیفیت حسابرسی و گزارشگری مالی و حاکمیت شرکتی پرداخته اند ولی تحقیق حاضر برای نخستین بار در ایران تاثیر سرمایه های اجتماعی و انسانی حسابرس بر خدمات حسابرسی را مورد بررسی قرار می دهد که این از نوآوری تحقیق می باشد. عدم وجود تحقیقات کافی در زمینه سرمایه­های اجتماعی و انسانی و اهمیت ویژه ای که در خصوص آثار ناشی از این عامل بر افزایش کیفیت خدمات حسابرسی در راستای ایفای نقش افزایش کارایی و  اطمینان بخشی به سرمایه گذاران و سایر ذینفعان جامعه این انگیزه را بوجود می آورد که نقش سرمایه­های اجتماعی و انسانی بر خدمات حسابرسی مورد مطالعه قرار گیرد. بنابراین سؤال اصلی این پژوهش آنست که آیا سرمایه های اجتماعی و انسانی می تواند اثری در خدمات حسابرسی داشته باشد و در صورت تاثیر میزان مثبت و منفی بودن این اثرگذاری چقدر می باشد. لذا هدف اصلی این تحقیق سنجش و شناسایی سرمایه­های اجتماعی و انسانی حسابرسی بعنوان مهمترین رکن اثر گذار درافزایش کیفیت خدمات حسابرسی در ایران است. مقصود دیگر این پژوهش نیز آگاه نمودن جامعه حسابداران رسمی کشور، سازمان بورس اوراق بهادار، سرمایه گذاران، محققان، تحلیل گران مالی و سایر استفاده کنندگان صورتهای مالی حسابرسی شده در مورد آثار ناشی از سرمایه­های انسانی و اجتماعی بر حرفه حسابرسی است. از این رو انتظار بر این است که نتایج این پژوهش بتواند دستاوردهای علمی بشرح زیر داشته باشد:

1) نتایج حاصل شده می تواند منجر به توسعه تئوری موضوع و بهره مندی مراکز آموزشی و پژوهشی می شود. 2 ) مدیران شرکت ها می توانند از نتایج حاصل شده در تصمیمات اتخاذی خود جهت حفظ حقوق سرمایه گذاران بهره مند شوند. 3) سازمان بورس اوراق بهادار می تواند از نتایج حاصل شده در جهت اعمال قوانین و آیین نامه ها بهره مند شوند. 4) سرمایه گذاران می تواند با تکیه بر نتایج حاصل شده بینش جدیدی نسبت به شرکت ها پیدا کنند. 5) منجر به تشویق پژوهشگران داخلی به ارائه مقالات در مجلات خارجی می شود که باعث تولید علم به اسم کشورمان می شود. 6) باعث می شود محققین به ارائه پژوهش های کاربردی برای حل مشکلاتی که در شرکت ها هست تمایل نشان دهد. 7) همچنین منجر به فراهم ساختن زیرساخت ها برای حمایت دولت و ارگان های دولتی از تحقیقات انجام شده می شود و از آنها برای پیاده سازی تحقیق ها بهره مند می شوند.

 

2-پیشینه­ی تحقیق

رینی و همکاران[9] (2010) عتقاد دارند رابطه اجتماعی میان اعضای کمیته حسابرسی و حسابرسان می تواند موجب انتقال اطلاعاتی نظیر ضعف در سیستم کنترلهای داخلی، نقض قوانین توسط شرکت و امثالهم از سوی کمیته حسابرسی به حسابرسان مستقل شود. به عقیده آنها، این موضوع می تواند باعث بهبود عملکرد حسابرسان و در نتیجه بهبود.

عومر^[10] (2010) تأثیر تقابل اجتماعی را بعنوان یکی از مؤلفه های سرمایه اجتماعی بر عملکرد کارکنان حسابرسی در کشف تقلب مورد بررسی قرار دادند. نتایج تحقیق آنها نشان داد تقابل اجتماعی موجب تقویت قصد حسابرسان برای گزارشگری تقلب شده و در نتیجه عملکرد آنان در رابطه با کشف و گزارشگری تقلب را بهبود می بخشد. نتایج سایر تحقیقات نیز نشان می دهد که هنجارهای مثبت اجتماعی با صدور گزارشهای محافظه کارانه حسابرسی ارتباط مثبتی دارد.

آردلین^[11] (2013) اعتقاد دارد از آنجاییکه حسابرسی یک حرفه اجتماعی است باید پاسخگو باشد و اعتماد عموم را به خود جلب نماید. برای این منظور حسابرسان خود را باید از هر گونه رفتار مغایر با اخلاق حرفه ای به دور نگه دارند تا بتوانند اعتماد عمومی را جلب کنند. او معتقد است حسابرسان باید وظیفه اجتماعی خود را ارتقای سالمت اجتماعی در راستای پاسخگویی اجتماعی بدانند. هر چه حسابرسان اخالق را بیشتر رعایت کنند اعتماد اجتماعی به حرفه حسابرسی بیشتر خواهد شد

زیمرمن و ناگی[12] (2016) به بررسی تاثیر تجربه شریک حسابرسی و جنسیت وی بر دستمزدهای حسابرسی و کیفیت حسابرسی در آمریکا پرداخته­اند. در حال حاضر، هویت شریک حسابرسی در آمریکا منتشر نمی­شود و فقط نظرات وی افشاء می­شود که در این تحقیق این محدودیت داده را با کسب نمونه مشاهدات سال-مشتری-حسابرس از تفاسیر کمسیون بورس اوراق بهادار بین شرکت­ها و کمسیون بورس اوراق بهادار در شرکت­هایی که شریک حسابرسی دارند، دور زده­ایم. سپس، ویژگی­های شرکای حسابرسی را از سامانه لینک­دین و به صورت دستی، از جمله جنسیت و سال فارغا­لتحصیلی آنها از دانشگاه جمع­آوری کردیم. تحلیل نمونه آماری 536 مشاهدات سال-مشتری برای 337 شریک حسابرسی از سال 2004 تا 2014 نشان داد که رابطه مثبتی بین تجربه شغلی شریک حسابرسی، جنسیت و دستمزدهای حسابرسی وجود دارد. تحلیل­های بیشتر نشان داد که این رابطه برای گردش شغلی کوتاه مدت و برای بازار محلی کوچک محسوس­تر است. این نتایج حاکی از آن است که شرکای حسابرسی مجرب و زن طی سال­های اولیه حسابرسی خود درخواست صرف دستمزد دارند ضمن آنکه مذاکرات دستمزد در این دوره شدت بیشتری دارد و به ویژه در بازارهای کوچک که شهرت شریک حسابرسی بیشتر مشهود است، بیشتر است. تحلیل­ها نشان داد که جنسیت حسابرس و سوابق شغلی وی تاثیری بر کیفیت حسابرسی ندارد. نتیجه­ای که می­توان از یافته­های تحقیق گرفت آن است که صرف دستمزد حسابرسی شکلی از صرف شهرت حسابرس به جای پرداخت آن برای داشتن کیفیت بالاتر حسابرسی است.

سیریندی و همکاران [13](2018) به بررسی تنوع جنسیتی شریک حسابرسی و کیفیت حسابرسی با ویژگی های حسابرسی پرداختند. این مطالعه استدلال می‌کند که شرکای زن و مرد منابع مختلفی را در قالب اطلاعات، تخصص، تجربیات و دیدگاه های حسابرسی به ارمغان می آورند. کیفیت حسابرسی را می توان با ترکیب این منابع متنوع در فرایند حسابرسی افزایش داد. با استفاده از این منطق، اثر مثبت تنوع جنسیتی در کیفیت حسابرسی به احتمال زیاد به قوی تر که در آن شرکای زن و مرد دارای قدرت مشابه و در نتیجه اختلاط اطلاعات متنوع و تخصص هر دو طرف است مانع است. همچنین نتایج نشان داد که وقفه حسابرسی گزارش بین شرکت های حسابرسی شده توسط جفت از شرکای با جنس های متنوع و کسانی حسابرسی شده توسط جفت از شرکای با جنس همگن طور قابل توجهی متفاوت نیست، اما جفت جنسیتی متنوع به اتهام هزینه های قابل توجهی بالاتر از جفت جنس همگن اند. این یافته ها بیشتر به حمایت از فرضیه می پردازد که تنوع جنسیتی کیفیت حسابرسی را بهبود می بخشد.

لای و همکاران[14](2018) به بررسی تاثیر ویژگی­های شرکای حسابرسی بر کیفیت  حسابرسی پرداخته است. این محقق با استفاده از محیط آمریکا که نام شرکای حسابرسی اخیرا در آنجا افشاء می­شود، ویژگی­های شرکای حسابرسی را به سه بعد تقسیم­بندی کرده و از دیدگاه جنسیت، سوابق شغلی، تحصیل آن را بررسی کرده و رابطه بین این ویژگی­ها و کیفیت حسابرسی را مطالعه کرده است. نتایج نشان داده است که سوابق شغلی شریک حسابرسی رابطه منفی با اقلام تعهدی اختیاری دارد که بدان معنی است که هرچه شریک حسابرسی تجربه شغلی بیشتری داشته باشد، ویژگی­های تهاجمی بیشتری دارند و کیفیت پایین­تری دارند. در حالی که تاثیر جنسیت و تحصیات شریک حسابرسی بر کیفیت حسابرسی کمتر بود. همچنین تاثیر ویژگی­های شرکای حسابرسی بر کیفیت حسابرسی با بررسی رابطه بقین ویژگی­های شرکای حسابرسی با مدیریت سود مرتبط با افزایش درآمد و کاهش درآمد، بررسی شد که نتایج نشان داده است که شرکای حسابرسی با تحصیلات حسابداری رضایت بیشتری از مدیریت سود با افزایش درآمد دارند در حالی که شرکای حسابرسی با شرایط جامعه حسابداران رسمی تحمل کمتری در مقابل مدیریت سود با کاهش درآمد داشتند. به طور کلی، نتایج تحقیق حاکی از آن است که ویژگیهای شرکای حسابرسی بر کیفیت حسابرسی تاثیر داشته و سودمندی افشای اجباری اسامی شرکای حسابرسی را تایید می کند.

بتاجاریا و بنارجی[15] (2019) به بررسی تحلیل تجربی قیمت‌گذاری حسابرسی و انتخاب حسابرس: شواهدی از هند پرداختند. این نمونه شامل 22644 سال شرکت برای 1366 شرکت هندی از سال 1990 تا 2015 است. این مقاله نشان می‌دهد که حسابرسان زمانی که وابسته به یک حسابرس بزرگ 4 هستند، دارای تخصص صنعتی هستند یا به طور مشترک خدمات حسابرسی و غیرحسابرسی را ارائه می‌کنند، تمایل دارند حق بیمه حق‌الزحمه حسابرسی را دریافت کنند. علاوه بر این، شرکت‌هایی با هیئت مدیره بزرگ‌تر، نسبت بالاتری از هیئت مدیره مستقل و جدایی مدیرعامل از رئیس، احتمال بیشتری دارد که حسابرس بزرگ 4 وابسته را انتخاب کنند. نتایج همچنین نشان می‌دهد که شرکت‌هایی که از نظر مالی دچار مشکل هستند، تمایل دارند هزینه‌های حسابرسی به‌طور قابل‌توجهی کمتری بپردازند و احتمال بیشتری دارد که حسابرسان غیر بزرگ 4 را انتخاب کنند.

ماهیورو و کاسوگا[16] (2021) به بررسی ویژگی های عملکرد حسابرسی داخلی و اثربخشی خدمات حسابرسی داخلی: شواهد از مقامات دولتی محلی در تانزانیا پرداختند. داده‌ها از طریق یک نظرسنجی جمع‌آوری شده‌اند که طی آن 510 پاسخ‌دهنده از LGA در تانزانیا از طریق روسای وظایف حسابرسی داخلی، حسابرسان داخلی و روسای کمیته‌های حسابرسی به پرسشنامه پاسخ دادند. داده‌ها تحت تحلیل مؤلفه‌های اصلی و تحلیل عاملی اکتشافی قرار گرفتند تا مجموعه آیتم‌ها کاهش یابد و نمرات پیوسته برای استفاده در تحلیل‌های رگرسیون چندگانه ارائه شود. یافته ها نشان می دهد که کیفیت حسابرسی; تنظیم سازمان و ویژگی های حسابرسی شده تأثیر مثبت قابل توجهی بر اثربخشی خدمات حسابرسی داخلی در LGAs در تانزانیا دارد.

لای[17] (2023) به بررسی اثرات سرریز متفاوت حق‌الزحمه‌های غیرحسابرسی مختلف بر تأخیر گزارش حسابرسی پرداخت. این مقاله نشان می‌دهد که هزینه‌های غیرحسابرسی متفاوت تأثیرات یکسانی بر تأخیر گزارش و حمایت جزئی از سلسله مراتب ضمنی کمیسیون ندارند. به طور خاص، برای پرونده‌های تسریع‌شده بزرگ، هزینه‌های مربوط به حسابرسی و هزینه‌های مالیاتی همان اثرات منفی را بر تأخیر گزارش دارند، اما سایر هزینه‌های غیرحسابرسی با تأخیر گزارش ارتباطی ندارند. آزمون های کیفیت حسابرسی نشان می دهد که حسابرسان کیفیت حسابرسی را به خطر نمی اندازند.

 

پیشینه داخلی

حاجیها، و همکاران(1392) بیان می کنند که هرچه اعتماد در روابط اجتماعی بالا رود و از قضاوت های عجوالنه پیشگیری شود و اهمیت ساختار کنترلی سازمان به دلیل نبود یا کمبود شواهد مستقیم مورد توجه قرار گیرد و افراد حسابرس دانش و تجربه کافی را داشته باشند، کیفیت قضاوت و تصمیم گیری باال خواهد رفت و ارتقای کیفیت قضاوت حسابرسی موجب بهبود کیفیت حسابرسی و در نتیجه موجب افزایش کیفیت گزارش های مالی خواهد شد.

ملکیان و توکل نیا (1393) در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که فرهنگ اخلاقی با کیفیت خدمات حسابرسی رابطه مستقیم و هم افزایی دارد. بدان معنی که هر چه کیفیت فرهنگ اخلاقی در مؤسسه حسابرسی بالاتر باشد، کیفیت خدمات حسابرسی در آن مؤسسه بالاتر خواهد بود.

بنی مهد و درویش (1395) در تحقیقی با عنوان اعتماد اجتماعی و نگرش حسابرسان درباره استقلال پی بردند که هر چه سطح اعتماد اجتماعی در حسابرسان پایین باشد، انتظار می رود رعایت استقلال نیز در میان آنها کاهش یابد. به عبارت دیگر رابطه ای منفی بین سطح پایین اعتماد اجتماعی و رعایت استقلال توسط حسابرسان وجود داشته و افزایش سطح اعتماد اجتماعی میان حسابرسان منجر به رعایت بیشتر موازین اخالق حرفه ای که مهمترین آن استقلال می باشد خواهد گردید. آنها همچنین در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که این ارزشهای اجتماعی و فرهنگی هستند که ارزشهای اخلاقی حرفه ای را معنی می بخشند. به عبارت دیگر دیدگاه و نگرش حسابرسان نسبت به مقوله ای همچون استقالل، تحت تأثیر ارزشهای اخلاقی جامعه نظیر اعتماد اجتماعی خواهد بود.

بختیاری و همکاران(1399) این پژوهش به بررسی ارتباط بین سرمایه اجتماعی با استقلال حسابرس می پردازد. بدین منظور تعداد 249 پرسشنامه میان حسابرسان شاغل در سازمان حسابرسی و موسسات عضو جامعه حسابداران رسمی ایران به شیوه تصادفی توزیع و جمع آوری و داده های بدست آمده از آنها با استفاده از مدل معادلات ساختاری مورد تحلیل قرار گرفته است. در این تحقیق متغیر مستقل، سرمایه اجتماعی و متغیر وابسته، استقلال حسابرس می باشد. نتایج پژوهش نشان می دهد که سرمایه اجتماعی تأثیر مثبت بر استقلال حسابرس دارد. این موضوع باعث ارتقاء و بهبود ارزشهای اخلاقی مثبت خواهد شد. از آنجاییکه وظیفه اصلی حسابرسی اطمینان بخشی به استفاده کنندگان از صورتهای مالی می باشد، لذا هر چه سطح سرمایه اجتماعی حسابرسان بیشتر باشد، این مؤلفه اجتماعی بر رفتار حسابرس در رعایت استقلال و در نتیجه ارتقای کیفیت حسابرسی اثرگذار خواهد بود. این موضوع باعث خواهد شد تا شهرت حسابرسان بهبود یافته و ریسک دعاوی حقوقی بر علیه آنها کاهش یابد لذا عاملی برای مشروعیت اجتماعی حسابرس خواهد بود.

شجاع و همکاران (1400) به ارائه مدل تاثیر سرمایه‌های فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی بر استقلال مدیران مالی و کیفیت گزارشگری پرداختند. . تحقیق به روش توصیفی- پیمایشی و با توزیع پرسشنامه میان جامعه آماری که شامل سازمان حسابرسی و موسسات حسابرسی بود، انجام شده است.که روایی صوری، محتوایی در قسمت تدوین گویه­ها توسط اساتید مورد تأیید قرار گرفت و در بُعد کمّی از تحلیل عاملی به منظور بررسی روایی استفاده گردید. پایایی ابزار نیز از طریق آلفای کرونباخ محاسبه و تأیید شده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش معادلات ساختاری و با استفاده از نرم‌افزار‌هایSpss23 و 9.3lisrelانجام شد.در این پژوهش نمونه گیری سرشماری (تمام شماری) می‌باشد و بر این اساس تمام  نمونه آماری 350 نفر می باشند. نتایج نشان می دهد که سرمایه فرهنگی (89%)، سرمایه اجتماعی (85%) و سرمایه اخلاقی (86%) بر استقلال مدیران مالی وکیفیت گزارشگری تاثیر داشته اند.

رحیمی آشتیانی و همکاران (1400) به بررسی تاثیر هوش هیجانی و مالی بر عملکرد حسابرس (رویکرد ضریب همبستگی کانونی) پرداختند. جامعه آماری این پژوهش, حسابرسان شاغل در کلیه مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابدارن رسمی که در تهران فعالیت دارند. 250 نفر به شیوه نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب گردید. ابزار جمع آوری داده ها, پرسشنامه های استاندارد بود. جهت بررسی روائی و پایایی ابزارهای اندازه-گیری به روائی محتوا و نتایج مدل اندازه گیری استناد شد. برای تحلیل داده ها از ضریب همبستگی کانونی با کمک نرم افزار SPSS استفاده شد. نتایج آزمون فرضیات نشان داد: اولین, دومین و سومین ضریب همبستگی کانونی در سطح اطمینان 99 درصد معنادار که بیانگر وجود سه مجموعه متغیر وابسته است. تابع همبستگی کانونی در جدول2, نشان از معنی داری سه تابع از توابع استخراج شده در سطح اطمینان 99 درصد دارد. هر متغیر کانونی دارای یک ضریب تعیین بوده و اولین همبستگی کانونی مهمتر از دیگر همبستگی ها است. اولین همبستگی کانونی با ضریب تعیین 0. 945 توانسته است 94 درصد از واریانس را تبیین کند. ضریب تعیین کل مقدار تغییرات را نشان می دهد. این مقدار برابر با 0. 980 است که نشان می دهد ابعاد هوش هیجانی و هوش مالی به ترتیب به میزان 0. 98 و 0. 86 درصد توسط ابعاد عملکرد حسابرس تبیین می شود. متداول ترین معیار برای آزمون سطح معنی دار اولین همبستگی کانون, معیار آماره ویلکز است که با توجه به سطح معنی داری به دست آمده (0. 000) معلوم می شود سه مجموعه متغیرها باهمدیگر پیوند دارند.

بوستانی و همکاران (1401) به بررسی رویکرد تحلیل ساختار در الگوی رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی پرداختند. بدین منظور از تعداد ۳۰۷ نفر از اعضای جامعه حسابداران رسمی جهت تکمیل پرسشنامه استفاده شد. ابتدا عوامل مؤثر بر رتبه بندی به ۶ گروه اصلی ویژگی های فردی ،حسابرسان عوامل ساختار سازمانی مؤسسات حسابرسی، عوامل فرهنگی ، عوامل زمینه های اجتماعی، عوامل اقتصادی ، سایر عوامل مرتبط تقسیم بندی گردید و در مرحله اول آزمون گردید که از ۵۱ شاخص ۲۴ شاخص آن تحت ۴ عامل با اجماع اکثریت خبرگان حسابرسی مورد تأیید قرار گرفت و در مرحله دوم ۲۴ شاخص در سطح کلیه حسابداران رسمی شاغل در مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران مورد آزمون قرار گرفت و در نهایت براساس اولویت و میزان اهمیت ۲۴ شاخص تحت ۴ عامل اقتصادی ،اجتماعی ویژگیهای ،فردی ساختاری اولویت بندی و رتبه بندی گردید. بر اساس نتایج به دست آمده، مقادیر آماره t برای همه بارهای عاملی مرتبه دوم بالای ۱.۹۶ است؛ بنابراین با اطمینان ۹۵ درصد می توان گفت تمام ابعاد مورد بررسی تأثیر معنی داری در رتبه بندی مؤسسات حسابرسی دارند. به طوری که با توجه به ضرایب مسیر عوامل اقتصادی بیشترین تأثیر و عوامل ساختار سازمانی مؤسسات حسابرسی کمترین تأثیر را در رتبه بندی مؤسسات حسابرسی دارند.

 

3-فرضیه های تحقیق

فرضیه­ی اصلی: سرمایه های اجتماعی و انسانی حسابرس بر خدمات حسابرسی تاثیرگذار است.

فرضیه­ی فرعی اول: سرمایه های اجتماعی حسابرس بر خدمات حسابرسی تاثیرگذار است.

فرضیه­ی فرعی دوم: سرمایه های انسانی حسابرس بر خدمات حسابرسی تاثیرگذار است.

 

 

4-روش شناسی تحقیق

4-1-تجزیه و تحلیل اطلاعات

این تحقیق از نظر هدف، تحقیقی کاربردی محسوب می‌شود. از آن جا که این نوشتار به توصیف آنچه که هست یا توصیف شرایط موجود بدون دخل و تصرف (و نه به الزام و توصیه خاص) می‌پردازد و با توجه به آن که قضاوت‌های ارزشی در این تحقیق کم رنگ است، تحقیق حاضر در زمره تحقیقات توصیفی حسابداری به شمار می‌رود. به علاوه با توجه به این که از اطلاعات تاریخی در آزمون فرضیه‌ها استفاده می‌شود، ماهیت تحقیق پس رویدادی است. با در نظر گرفتن ماهیت و روش مورد استفاده در مطالعه، نوعی تحقیق توصیفی و همبستگی به شمار می‌رود که اجرای آن مبتنی بر تحلیل رگرسیون است.

برای جمع آوری اطلاعات مالی مورد نیاز از گزارش‌های مالی منتشر شده شرکت‌ها، سایت رسمی بورس اوراق بهادار تهران، سامانه کدال و نرم افزار ره‌آورد نوین استفاده شده است. داده­های مورد نظر پس از جمع­آوری از طریق نرم افزار اکسل دسته­بندی و تلخیص شده و سپس متغیرهای تحقیق از طریق نرم افزار ایویوز مورد پردازش و تحلیل آماری قرار گرفتند.

 

4-2-متغیرهای تحقیق

مدل اول)

Audit services _it = β₀ + β₁ auditor's social audit _it + β₂Size_it ‏ + β₃ BM_it + β₄ ROA_it + β₅ LEV_it + β₆ CFOit + εit

مدل دوم)

Audit services_it = β₀ + β₁ human capital audit _it + β₂Size_it ‏ + β₃ BMit + β₄ ROA_it + β₅ LEV_it + β₆ CFO_it + ε_it

متغیر وابسته

خدمات حسابرسی (audit services): خدمات حسابرسی همان انجام حسابرسی می باشد که در تحقیق حاضر بر اساس میزان حق الزحمه پرداخت شده به حسابرسان محاسبه می شود.

متغیر مستقل

سرمایه های اجتماعی حسابرس(auditor's social audit): با 3 معیار زیر اندازه گیری می شود:

دوره تصدی حسابرس: دوره تصدی حسابرس، یکی از معیارهای اندازه گیری کیفیت حسابرسی است که به تعداد سال های متوالی که مؤسسات حسابرسی یک صاحبکار را مورد رسیدگی و حسابرسی قرار می دهند اطلاق می شود. در این پژوهش دوره تصدی حسابرسیک بار کمتر از 4سال ویک بار هم 4 سال و بیشتر از آن در نظر گرفته می شود، برای شرکت هایی که حسابرس، آنها را به مدت 4 سال وبیش از 4سال حسابرسی کرده باشد مقدار 1 و در غیر این صورت مقدار 0 در نظر گرفته می شود.

اندازه حسابرس: به این صورت سنجیده می شود که اگر حسابرس سازمان حسابرسی باشد مقدار 1 و در غیر این صورت مقدار 0 می پذیرد.

تخصص حسابرس در صنعت: در این تحقیق از سهم بازار به عنوان شاخصی برای تخصص صنعت حسابرس بهره گرفته می شود. ویلکینز (2002) سهم بازار به صورت زیر محاسبه می شود:" جذر مجموع ارزش دفتری دارایی های مشتریان مؤسسه حسابرسی در آن صنعت تقسیم بر جذر مجموع ارزش دفتری دارایی های تمام مشتریان آن مؤسسه حسابرسی.

سرمایه های انسانی حسابرس(human capital audit): برای محاسبه سرمایه های انسانی حسابرس از تعداد مدیران دارای تخصص حسابرسی هر موسسه حسابرسی استفاده می شود که مابین 4 تا 8 نفر می باشند.

 

متغیرهای کنترلی

اندازه شرکت(SIZE): لگاریتم دارایی های شرکت i در سال t. (مشایخی و فرهادی، 1392).

ارزش حقوق صاحیان(BM): بیانگر نسبت ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام به ارزش بازار حقوق صاحبان سهام شرکت i در سال t است (مهام و حیدری، 1392).

بازده دارایی(ROA): بیانگر بازده دارایی‌ها (نسبت سود یا زیان خالص به کل دارایی‌های شرکت). (جهانگیرنیا و همکاران، 1396).

اهرم مالی(LEV): شاخص ریسک (اهرم مالی شرکت که برابر است با تقسیم بدهی‌های شرکت بر دارایی‌های پایان دوره شرکت i در سال t). (شهدادی و تائبی، 1393).

جریان نقد عملیاتی(CFO): بیانگر نسبت جریان نقد حاصل از عملیات به کل دارایی‌های شرکت. (هاشمی و همکاران، 1394).

 

4-3-جامعه آماری و روش نمونه گیری

جامعه آماری این پژوهش، شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران در بازه 1394 تا 1400 می باشد. علت انتخاب جامعه آماری امکان دسترسی به داده‌های موجود در صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار است. در این پژوهش نمونه مورد مطالعه از طریق روش حذفی سیستماتیک از جامعه آماری انتخاب خواهد شد، به ‌این ‌ترتیب که نمونه آماری متشکل از کلیه شرکت‌های موجود در جامعه آماری است که حائز معیارهای زیر باشند:

1. به منظور قابل مقایسه بودن اطلاعات، پایان سال مالی شرکت‌ها منتهی به 29 اسفند باشد.
2. در دوره (7 ساله) مورد بررسی تغییر دوره مالی نداده باشند.
3. اطلاعات مربوط به متغیرهای انتخاب شده در این پژوهش در دسترس باشد.
4. سهام آن‌ها در بازار معامله شده باشد.
5. جزء موسسات مالی، واسطه گری و بانک ها نباشد.

در نتیجه اعمال شرایط و ملاحظات در نمونه‌گیری حذفی سیستماتیک 144 شرکت از جامعه آماری جهت انجام آزمون ها انتخاب شدند. دوره تحقیق 7 سال متوالی می‌باشد بنابراین حجم نهایی نمونه 784 سال-شرکت می باشد.

 

4-4- روایی و پایایی ابزارهای گردآوری داده‏ها

یکی از پرسش‏های کلیدی در انجام هر پژوهش این است که پژوهشگر چگونه می‏تواند اطمینان یابد که ابزار گردآوری داده‏ها، داده‏های مورد نیاز را گردآوری کرده است. برای اطمینان از ابزار گردآوری داده‏ها پژوهشگر ابتدا می‏بایست به­منظور سنجش اعتبار و صحت اندازه‏گیری متغیرها و سازه‏ها توسط ابزارهای اندازه‌گیری (مثل پرسش‏ها در پرسشنامه) آزمون روایی را انجام دهد و سپس به­منظور اطمینان یافتن از ثبات و یکسانی نتایج ابزارهای گردآوری در تکرار هر بار آزمایش آزمون پایایی را انجام دهند (دانایی‌فرد و همکاران، 1392). در پژوهش حاضر با توجه به این‌که داده‏ها به­طور مستقیم از پایگاه‏های اطلاعاتی موجود در بورس اوراق بهادار تهران و صورت‏های مالی حسابرسی شده شرکت‏های پذیرفته ‏شده در بورس اوراق بهادار تهران جمع‏آوری شده است می‏توان به پایایی و روایی داده‏ها اطمینان داشت و نیازی به انجام آزمون آن‏ها نیست.

 

5-یافته­های تحقیق

5-1-آمار توصیفی متغیرهای تحقیق

معمولاً برای بررسی توصیفی داده‌های جمع‌آوری شده شاخص‌های مرکزی هم‌چون میانگین و شاخص‌های پراکندگی انحراف معیار، چولگی و کشیدگی برای هریک از متغیرهای تحقیق ارائه می‌گردد.

 

جدول(1) شاخص‌های توصیفی و آزمون نرمال برای متغیرهای تحقیق

	میانگین	انحراف معیار	واریانس	چولگی	کشیدگی	کمینه	بیشینه	نرمالیتی	معناداری  نرمالیتی
خدمات حسابرسی	4.647	3.267	10.674	0.625-	1.590	0	9.682	12.130	0.000
تصدی حسابرس	0.228	0.419	0.176	1.295	2.678	0	1	2.854	0.002
اندازه حسابرس	0.228	0.419	0.176	1.295	2.678	0	1	2.854	0.002
تخصص حسابرس	0.648	0.447	0.228	0.623-	1.388	0	1	1.784-	0.962
سرمایه انسانی حسابرس	5.923	1.310	1.717	0.123-	1.757	4	8	5.614	0.000
اندازه شرکت	14.250	1.477	2.183	0.583	4.029	9.069	19.566	7.333	0.000
ارزش دفتری به بازار	1.950	0.979	0.595	2.114	9.247	0.749	7.719	12.027	0.000
بازده دارایی ها	0.126	0.151	0.022	0.441-	9.346	1.063-	0.63.1	9.590	0.000
اهرم مالی	0.589	0.255	0.065	2.797	37.869	0.012	4.002	11.356	0.000
جریان نقد عملیاتی	0.212	0.227	0.051	1.246	3.856	0.000	0.940	11.468	0.000

منبع: یافته پژوهشگر

اصلی‌ترین شاخص مرکزی، میانگین است که نشان‌دهنده نقطه تعادل و مرکز ثقل توزیع است و شاخص خوبی برای نشان دادن مرکزیت داده‌هاست. برای مثال مقدار میانگین برای متغیر اندازه شرکت برابر با (14.250) می‌باشد که نشان می‌دهد به طورکلی پارامترهای پراکندگی، معیاری برای تعیین میزان پراکندگی از یکدیگر یا میزان پراکندگی آن‌ها نسبت به میانگین است. از مهم‌ترین پارامترهای پراکندگی، انحراف معیار است. مقدار این پارامتر برای خدمات حسابرسی برابر با 3.267 برای متغیر بازده دارایی ها برابر با 0.151 می‌باشد که نشان می‌دهد این دو متغیر به ترتیب دارای بیشترین و کمترین انحراف معیار هستند. چولگی معیاری از تقارن یا عدم تقارن تابع توزیع می‌باشد. برای یک توزیع کاملاً متقارن چولگی صفر و برای یک توزیع نامتقارن با کشیدگی به سمت مقادیر بالاتر چولگی مثبت و برای توزیع نامتقارن با کشیدگی به سمت مقادیر کوچکتر مقدار چولگی منفی است. بطور کلی چنانچه چولگی متغیر در بازه 0.5+ و 0.5- باشد؛ این متغیر به توزیع نرمال نزدیک است. در بین متغیرهای پژوهش فقط متغیر سرمایه انسانی حسابرس در این بازه قرار دارد و به توزیع نرمال نزدیک است. کشیدگی نشان دهنده ارتفاع یک توزیع است. بطور کلی اگر  کشیدگی متغیری برابر با عدد 3 باشد  این متغیر به توزیع نرمال نزدیک خواهد بود. در بین متغیرهای پژوهش فقط متغیر اندازه حسابرس و تصدی حسابرس به لحاظ کشیدگی تقریبا برابر با 3 می باشد.

سطح معناداری آزمون شاپیرو ویلک نیز (بجز در متغیر تخصص حسابرس)در سایر متغیرها کمتر از 5 درصد است از این رو می‌توان گفت که متغیرهای پژوهش از توزیع نرمال برخوردار نیستند. طبق قضیه حد مرکزی چنانچه تعداد مشاهدات بیش از 30 مشاهده باشد، نیازی به برقراری فرض نرمال بودن متغیرها نیست.

 

5-2-آمار استنباطی

ضریب همبستگی

از جدول ضریب همبستگی برای کشف هم خطی ساده استفاده می شود. مشاهده می شود که هیچ یک از ضرایب بین متغیرهای مستقل بیش از 80 درصد نیست و این مورد بیانگر عدم وجود همبستگی شدید بین متغیرهای مستقل است و هم خطی ساده وجود نداردو برای بررسی هم خطی چندگانه از آزمون تورم واریانس استفاده شده که نتایج نشان داد هم خطی چندگانه نیز بین متغیرهای مستقل وجود ندارد.

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول(2)ضریب همبستگی

X10	X9	X8	X7		X6		X4				X3				X2				X1					نمادها	متغیـرها
																										1	X1	خدمات حسابرسی
																					1				0.066		X2	تصدی حسابرس
																	1				0.374				0.017		X3	اندازه حسابرس
													1				0.008				0.013				0.004-		X4	تخصص حسابرس
									0.009				0.010				0.087				X5	سرمایه انسانی حسابرس
						1		0.106-				0.082				0.024				0.051				X6	اندازه شرکت
				1		0.271-		0.029				0.029				0.012				0.013-				X7	ارزش دفتری به بازار
		1	0.341		0.059		0.006-				0.006-				0.043				0.032-					X8	بازده دارایی ها
	1	0.702-	0.178-		0.129		0.013				0.013				0.003				0.054					X9	اهرم مالی
1	0.030	0.042	0.061-		0.402		0.133-				0.133-				0.053				0.105					X10	جریان نقد عملیاتی

منبع: یافته پژوهشگر

 

بررسی ریشه واحد (مانایی) متغیرهای پژوهش

یکی از نکاتی که بایستی همیشه قبل از برازش مدل‌ها در نظر داشت بررسی مانایی متغیرهای تحقیق می‌باشد. نامانایی متغیرها یا به عبارتی تصادفی بودن سری زمانی متغیرها منجر به کاذب شدن مدل رگرسیونی برآورد شده می‌گردد. اگر متغیرهای سری زمانی مورد استفاده در برآورد ضرایب مدل ناپایا باشند، در حالیک‌ه هیچ رابطه مفهومی بین متغیرهای مدل وجود نداشته باشد، موجب می‌شود تا استنباط‌های نادرستی در مورد میزان ارتباط بین متغیرها انجام گیرد.

 

جدول (3) نتایج آزمون مانایی برای متغیرها

شــرح
	آماره	prob	نتیجه
خدمات حسابرسی	8.699-	0.000	مانا است
تصدی حسابرس	14.371-	0.000
اندازه حسابرس	6.491-	0.000
تخصص حسابرس	18.974-	0.000
سرمایه انسانی حسابرس	31.860-	0.000
اندازه شرکت	3.540-	0.000
ارزش دفتری به بازار	15.291-	0.000
بازده دارایی ها	10.295-	0.000
اهرم مالی	9.259-	0.000
جریان نقد عملیاتی	8.059-	0.000
هم جمعی (مانا بودن جملات اخلال)
مدل اول	12.965-	0.000	جملات خطا مانا هستند
مدل دوم	8.599-	0.000	جملات خطا مانا هستند

منبع: یافته پژوهشگر

 

مشاهده می شود که همه متغیرها دارای سطح معناداری کمتر از 5 درصد می باشند از این رو مانا هسند. همچنین در بررسی خطاهای باقی مانده مشاهده می شود سطح معناداری کمتر از 5 درصد می باشد لذا مدل به صورت هم جمعی مانا است و نیازی به مانایی یکایک متغیرها نیست.

 

آزمون فرضیه­های‌ تحقیق

در این قسمت به بررسی و آزمون فرضیه‌ پژوهش پرداخته شده است. همان‌گونه که در فصل قبل مطرح گردید برای تحلیل فرضیه‌ها از روش رگرسیون استفاده شده است.

1-آزمون اف لیمر

در برآورد مدل پانل دیتا با دو حالت کلی روبرو هستیم. حالت اول این است که عرض از مبدأ برای کلیه مقاطع یکسان است که در این صورت با مدل پولد دیتا (pool data) مواجه هستیم. حالت دوم  عرض از مبدأ برای تمام مقاطع متفاوت است که به این حالت پانل دیتا (panel data) گفته می‌شود. برای شناسایی دو حالت فوق از آزمونی به نام اف -لیمر استفاده می‌شود. پس در صورتی که سطح معنی‌داری آزمون f از 0.05 کمتر باشد از مدل پانل دیتا و در صورتی که از 0.05 بزرگ‌تر باشد از مدل پولد دیتا استفاده می‌شود. حال با توجه به مدل زیر آزمون F لیمر را برای مدل اول الی چهارم محاسبه می‌شود.

جدول (4) آزمون اف لیمر

مدل	آزمون اف لیمر		آزمون هاسمن
	آماره	سطح معنی‌داری	آماره	سطح معنی‌داری
مدل اول	7.42	0.000	4.92	0.553
مدل دوم	7.37	0.000	5.72	0.455
سطح معناداری آزمون هاسمن بیش از 5 درصد است از این رو اثرات تصادفی در برابر اثرات ثابت مورد پذیرش قرار می‌گیرند.

منبع: یافته پژوهشگر

2-بررسی ناهمسانی واریانس

یکی از روش‌های شناسایی وجود واریانس ناهمسان در مدل استفاده از آزمون بروش پاگان می‌باشد. در این آزمون فرض صفر دلالت بر همسانی واریانس‌ها دارد. در این آزمون اگر مقدار بدست آمده برای prob کمتر از 05/0 باشد فرض صفر یعنی فرض همسانی واریانس‌ها رد می‌گردد. در صورت ناهمسان بودن واریانس‌ها باید از روش egls و در صورت همسان بودن واریانس‌ها از روش ols استفاده شود. در نرم افزار ایویوز در حالت پانل دیتا، نمی‌توان ناهمسانی واریانس را بررسی نمود، از این رو از آزمون والد تعدیل شده در نرم افزار استاتا برای بررسی ناهمسانی واریانس استفاده شده است.

 

جدول (5) آزمون ناهمسانی واریانس (والد تعدیل شده)

	آماره	سطح معنی‌داری
مدل اول	2.407	0.000
مدل دوم	1.507	0.000

منبع: یافته پژوهشگر

 

3-آزمون خود همبستگی مانده‌های مدل

در کارهای رگرسیونی فرض میشود که خطاهای مشاهده شده دو به دو ناهمبسته هستند. اگر این فرض در اصل درست نباشد، انتظار خواهیم داشت که نمودار مانده ها در برابر ترتیب زمان، برای آشکار شدن عدم برقراری این فرض، ما را کمک کند. به رابطه همبستگی یک متغیر با یک دوره قبل خود، خود همبستگی مرتبه اول گویند. خودهمبستگی سریالی رابطه بین متغیر داده شده با خود ولی با یک وفقه در فواصل زمانی مختلف می باشد.

 

جدول (6) آزمون خودهمبستگی سریالی (والدریج)

	آماره	سطح معنی‌داری
مدل اول	276.738	0.000
مدل دوم	260.738	0.000

منبع: یافته پژوهشگر

 

4-نتیجه نهایی برازش مدل های رگرسیونی

لازم است که همواره شاخص هایی برای سنجش چگونگی و میزان دقت برازش داده ها، بوسیله مدل های رگرسیونی داشته باشیم. به عبارت دیگر مایلیم برای سوال زیر، یک پاسخ داشته باشیم: مدل رگرسیون شامل متغیرهای توضیحی تا چه حد توانسته است تغییرات در متغیر وابسته را توضیح دهد؟ معیارهایی به نام «نیکویی برازش» وجود دارند که برای آزمون چگونگی و میزان دقت برازش داده ها توسط تابع رگرسیون مورد استفاده قرار می گیرند. ضریب تعیین تعدیل شده یکی از معروف ترین شاخص های نیکویی برازش است.

 

فرضیه اول

سرمایه های اجتماعی حسابرس بر خدمات حسابرسی تاثیرگذار است.

 

جدول (7) تخمین نهایی مدل های رگرسیونی اول

متغیرها	ضرایب		انحراف استاندارد		آماره  z	معناداری	هم خطی
تصدی حسابرس	0.395		0.034		1.61	0.000	2.44
اندازه حسابرس	3.095		0.344		9.89	0.000	2.18
تخصص حسابرس	1.611		0.196		8.20	0.000	1.43
اندازه شرکت	1.874		0.160		1.66	0.000	1.30
ارزش دفتری به بازار	13.316		0.162		1.77	0.000	1.21
بازده دارایی ها	0.038		0.005		7.58	0.000	1.18
اهرم مالی	0.034		0.008		4.13	0.000	1.17
جریان نقد عملیاتی	1.244-		0.072		7.20	0.000	1.02
عرض از مبدا	3.739		1.179		3.17	0.002
سایر آماره های اطلاعاتی
ضریب تعیین تعدیل شده		آماره والد		سطح معناداری آماره والد
75 درصد		513.27		0.000
دوربین واتسون		2.47

منبع: یافته پژوهشگر

 

نتیجه فرضیه: مشاهده می شود متغیر سرمایه های اجتماعی حسابرس (تصدی حسابرس، اندازه حسابرس، تخصص حسابرس) دارای ضریب مثبت و سطح معناداری کمتر از 5 درصد می باشد از این رو می توان گفت که سرمایه های اجتماعی حسابرس (تصدی حسابرس، اندازه حسابرس، تخصص حسابرس) بر خدمات حسابرسی اثر مستقیم و معناداری دارد.

کیفیت برازش مدل: ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 75 درصد است که نشان می دهد متغیرهای توضیحی توانسته اند 75 درصد از تغییرات متغیر وابسته را توضیح دهند. سطح معناداری والد نیز کمتر از 5 درصد است که نشان می دهد مدل برازش شده از اعتبار کافی برخوردار است. دوربین واتسون نیز در بازه 1.5 الی 2.5 قرار دارد و نشان از نبود خودهمبستگی مرتبه اول در مدل است. مقادیر هم خطی نیز کمتر از عدد 10 هستند که نشان می دهد وابستگی شدید بین متغیرهای توضیحی وجود ندارد.

 

فرضیه دوم

سرمایه های انسانی حسابرس بر خدمات حسابرسی تاثیرگذار است.

 

جدول (8)  تخمین نهایی مدل های رگرسیونی چهارم

متغیرها	ضرایب	انحراف استاندارد	آماره  z	معناداری	هم خطی
سرمایه انسانی حسابرس	0.034	0.008	4.03	0.000	2.43
اندازه شرکت	0.388-	0.034	11.32-	0.000	2.17
ارزش دفتری به بازار	3.074	0.345	8.90	0.000	1.42
بازده دارایی ها	1.608	0.195	8.23	0.000	1.30
اهرم مالی	1.857	0.162	11.41	0.000	1.20
جریان نقد عملیاتی	13.114	0.191	68.48	0.000	1
عرض از مبدا	3.683	1.193	3.09	0.000
سایر آماره های اطلاعاتی
ضریب تعیین تعدیل شده		آماره والد
77 درصد		59.41
دوربین واتسون		2.37

منبع: یافته پژوهشگر

 

نتیجه فرضیه: مشاهده می شود متغیر سرمایه انسانی حسابرس دارای ضریب مثبت و سطح معناداری کمتر از 5 درصد می باشد از این رو می توان گفت که سرمایه انسانی حسابرس بر خدمات حسابرسی اثر مستقیم و معناداری دارد.

کیفیت برازش مدل: ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 77 درصد است که نشان می دهد متغیرهای توضیحی توانسته اند 77 درصد از تغییرات متغیر وابسته را توضیح دهند. سطح معناداری والد نیز کمتر از 5 درصد است که نشان می دهد مدل برازش شده از اعتبار کافی برخوردار است. دوربین واتسون نیز در بازه 1.5 الی 2.5 قرار دارد و نشان از نبود خودهمبستگی مرتبه اول در مدل است. مقادیر هم خطی نیز کمتر از عدد 10 هستند که نشان می دهد وابستگی شدید بین متغیرهای توضیحی وجود ندارد.

6- نتیجه گیری و پیشنهادهای تحقیق

تحقیق پیش رو به بررسی تاثیر سرمایه های اجتماعی و انسانی حسابرس بر خدمات حسابرسی پرداخته است. جامعه آماری تحقیق حاضر، کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره زمانی 1394 الی 1400 می باشد. که پس از اعمال محدودیت های تحقیق تعداد 144 شرکت به عنوان نمونه مورد مطالعه در این تحقیق انتخاب شدند. پس از اندازه گیری متغیرها­ی تحقیق از تجزیه و تحلیل رگرسیون خطی چند متغیره مبتنی بر تکنیک داده های پانل برای آزمون فرضیه­ها­ی تحقیق استفاده گردید.

طبق نتایج مربوط به آزمون فرضیه­ی اول تحقیق متغیر تصدی حسابرس دارای ضریب مثبت و سطح معناداری کمتر از 5 درصد می باشد از این رو می توان گفت که سرمایه های اجتماعی حسابرس (تصدی حسابرس) بر خدمات حسابرسی اثر مستقیم و معناداری دارد. متغیر اندازه حسابرس دارای ضریب مثبت و سطح معناداری کمتر از 5 درصد می باشد از این رو می توان گفت که سرمایه های اجتماعی حسابرس (اندازه حسابرس) بر خدمات حسابرسی اثر مستقیم و معناداری دارد. متغیر تخصص حسابرس دارای ضریب مثبت و سطح معناداری کمتر از 5 درصد می باشد از این رو می توان گفت که سرمایه های اجتماعی حسابرس (تخصص حسابرس) بر خدمات حسابرسی اثر مستقیم و معناداری دارد.

مطابق نتایج حاصل از فرضیه دوم تحقیق متغیر سرمایه انسانی حسابرس دارای ضریب مثبت و سطح معناداری کمتر از 5 درصد می باشد از این رو می توان گفت که سرمایه انسانی حسابرس بر خدمات حسابرسی اثر مستقیم و معناداری دارد.

نتایج حاصل از آزمون فرضیه نشان داد: سرمایه های اجتماعی بر خدمات حسابرسی تاثیر مستقیم معناداری دارد. همچنین سرمایه انسانی حسابرس بر خدمات حسابرسی تاثیر مستقیم معناداری دارد. نتایج مطابق با پژوهش فرچ و همکاران^[18](2016) در کشور چین، تأثیر چرخش شریک و مؤسسه حسابرسی روی کیفیت حسابرسی را، در موقعیت های اجباری و اختیاری(با توجه به ایالت های مختلف چین) با هم مقایسه کردند. آنان اصلاح اظهارنظر حسابرس و ارائه گزارش حسابرسی غیر مقبول(گزارش تعدیل شده حسابرسی) را به عنوان معیاری برای کیفیت حسابرسی در نظر گرفتند. نتایج تحقیق های آنان نشان داد که بین چرخش شریک حسابرسی به صورت اجباری و چرخش مؤسسه حسابرسی به صورت اختیاری با ارائه گزارش غیرمقبول حسابرسی رابطه مستقیم وجود دارد. این در حالی است که سطح خطا در بررسی رابطه چرخش مؤسسه حسابرسی به صورت اختیاری با اصلاح گزارش حسابرسی، بیشتر در نظر گرفته شده بود. افزون بر این، بر اساس نتایج پژوهش، بین چرخش اختیاری شریک حسابرسی و چرخش اجباری مؤسسه حسابرسی با اظهارنظر اصلاح شده حسابرسی رابطه معنی داری وجود ندارد. دائو و همکاران^[19] (2019) به بررسی تاثیر افشای اسامی شرکای حسابرسی بر کیفیت حسابرسی: مطالعه شرکت های آمریکایی پرداختند. بحث مربوط به مقررات اخیر در آمریکا در مورد اجباری بودن افشای هویت شرکای حسابرسی رو به افزایش است. در این تحقیق، تاثیر شرایط هیات نظارت حسابداری شرکت­های دولتی مبنی بر افشای اسامی شرکای حسابرسی بر کیفیت حسابرسی بررسی شده است. با استفاده از دو مقیاس کیفیت حسابرسی (اقلام تعهدی غیرنرمال و احتمال شناسایی ضعف کنترل داخلی)، نتایج نشان داد که افشای اسامی شرکای حسابرسی با کاهش سطح اقلام تعهدی غیرنرمال و افزایش احتمال شناسایی ضعف کنترل داخلی رابطه دارد. تحقیق حاضر نتایج تحقیقات انجام شده در مورد افشای هویت شرکای حسابرسی را با افزودن شواهدی بر ادبیات تحقیق در مورد این مساله در محیط آمریکا بسط داده است. تحقیق حاضر با تایید شرایط هیات نظارت حسابداری شرکت­های دولتی به این نتیجه رسیده است که افشای اسامی و هویت شرکای حسابرسی منجر به افزایش کیفیت حسابرسی می­شود. با توحه به نتایج حاصل از فرضیه­های تحقیق به سازمان بورس اوراق بهادار پیشنهاد می شود شرکت ها را ملزم به انتخاب موسسات حسابرسی دارای رتبه الف الزام کنند تا صورت های مالی شرکت ها با کیفیت بالا گزارش شوند و به سرمایه گذاران پیشنهاد می شود در بررسی صورت های مالی شرکت ها جهت سرمایه گذاری به نوع حسابرس شرکت نیز توجه داشته باشد. همچنین به سازمان حسابرسی پیشنهاد می شود به حسابرسان دارای مجوز اجازه ارائه خدمات همچون مشاوردهی در جهت ارائه صورت های مالی به شرکت ها را داده شود.

 

[1] گروه حسابداری و مدیریت، واحد اسلامشهر ، دانشگاه آزاداسلامی، اسلامشهر، ایران( نویسنده مسئول) [e-mail]

[2] گروه حسابداری و مدیریت، واحد اسلامشهر ، دانشگاه آزاداسلامی، اسلامشهر، ایران.   [e-mail]

[3] گروه حسابداری و مدیریت، واحد اسلامشهر ، دانشگاه آزاداسلامی، اسلامشهر، ایران.   [e-mail]

[4] Prawitt

[5] Schneider and Wilner

[6] Davidson

[7] Rennie

[8] Kown

[9] Rennie at el

[10] Omer

[11] Ardelean

[12] Zimmerman & Nagy

[13] Srinidhi et al

[14] Lai

[15] Bhattacharya & Banerjee

[16] Mahyoro & Kasoga

[17] Lai

[18] Firth et al

[19] Dao et al

مراجع

فهرست منابع

• رحیمی آشتیانی، امیر. آقایی، مهران. عسکریان، مهناز. صمدی، لرگانی محمود (1400) تاثیر هوش هیجانی و مالی بر عملکرد حسابرس (رویکرد ضریب همبستگی کانونی). نشریه: اقتصاد مالی سال:1400 | دوره:15 | شماره:55 صفحات :217-230. آبان 1400 صفحه 171-196.
• بختیاری،جواد. پورزمانی، زهرا. رویایی، رمضانعلی(1399). سرمایه اجتماعی و استقلال حسابرسان؛ رویکرد حرفه­ای گرایی. نشریه علمی حسابداری مدیریت. سال سیزدهم. شماره چهل و هفتم.ص 13.
• بنی مهد، بهمن و درویش، حدیثه (1395). اعتماد اجتماعی و نگرش حسابرسان درباره استقلال. فصلنامه علمی پژوهشی دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت. سال پنجم. شماره 19. ص 26.
• بوستانی، فرخ. دارابی، رویا. حیدرپور، فرزانه (1401) رویکرد تحلیل ساختار در الگوی رتبه‌بندی مؤسسات حسابرسی. فصلنامه اقتصاد مالی. دوره 16، شماره 60، آذر 1401، صفحه 171-194.
• تیموری زهرا و هاشمی سید عباس و امیری هادی(1394). تدوین مدل کیفی عوامل اثرگذار بر قیمت گذاری کیفیت اطلاعات حسابداری در ایران. بررسی های حسابداری و حسابرسی دوره ۲۸ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ 435 –
• جهانگیری الناز و قماشی سعید (1396). پیشگیری شناختی. دوره 20، شماره 79 مهر 1396 صفحه 299-323.
• حاجیها، زهره. گودرزی، احمد و فتاحی، زهرا(1392). رتباط ویژگی های تردید حرفه ای حسابرسان و قضاوت و تصمیم گیری آنها. فصلنامه علمی پژوهشی حسابداری مدیریت. سال ششم. شماره 19.ص57.
• دانایی فرد حسن و آذر عادل و ابراهیمی سید عباس (1392). بررسی راهکارهای ارتقای قابلیت پذیری سیاسی، اجتماعی، اداری و فنی خط مشی های عمومی کشور با استفاده از رویکرد خط مشی گذاری مبتنی بر شواهد. مدیریت سازمان های دولتی تابستان ۱۳۹۲ شماره ۳.
• شجاع، حسین. مهربان پور، محمدرضا. جهانگیرنیا، حسین. غلامی جمکرای، رضا (1400) ارائه مدل تاثیر سرمایه‌های فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی بر استقلال مدیران مالی و کیفیت گزارشگری. فصلنامه اقتصاد مالی. دوره 15، شماره 56 - شماره پیاپی 56
• شهدادی فاطمه و تابئی حبیب الله (1393). نقش گزارشگری مالی در کاهش ریسک های مالی بازار. نشریه: بورس سال:1386 دوره:- ، شماره:66 صفحات :0-0.
• مرادی، مهدی. افشارایمانی، یگانه السادات(1396). رابطه بین هوش هیجانی، هوش معنوی و عملکرد حسابرس. فصلنامه پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی. دوره 9. شماره 35. ص 41.
• مشایخی بیتا و فرهادی سوران (1392).تاثیر اندازه شرکت بر رابطه بین کیفیت افشا و هزینه حقوق صاحبان سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. نشریه: حسابداری مدیریت،سال:1392 ؛ دوره:6 ، شماره:19؛صفحات :101-115.
• ملکیان، اسفندیار و توکل نیا، اسماعیل.(1393) بررسی تأثیر فرهنگ اخالقی بر کیفیت حسابرسی تحت شرایط فشار بودجه زمانی. فصلنامه حسابرسی؛ نظریه و عمل. سال اول. شماره 1 . ص 48.
• مهام حسن رجبی و حسینی حیدری سیده مژگان (1392). فیلوژنی و تنوع ژنتیکی کل و بز در استان مازندران بر اساس ژن ناحیه ی D-Loop میتوکندریایی. دوره 71، شماره 3، آذر 1392، صفحه 315-327.