تبیین تاب آوری کالبدی سکونتگاههای روستایی شهرستان املش در برابر زمین لغزش

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 1، دوره 19، شماره 1 - شماره پیاپی 66، خرداد 1403، صفحه 1-14   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

خلیل مهرزاد¹؛ عیسی پوررمضان^{* 2}؛ نصرالله مولائی هشجین³

¹دانشجوی دکتری گروه حغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

²استادیار، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

³استاد، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

چکیده

مقدمه:  برآورد و بهبود تاب­آوری نقاط روستایی نیز در کاهش اثرات مخاطرات طبیعی و دستیابی به توسعه پایدار بسیار مهم است. از جمله مخاطرات طبیعی که سکونتگاه­های روستایی و جوامع محلی را تهدید می­کند زمین ­لغزش است. بنابراین تعیین میزان تاب­آوری سکونتگاهای روستایی در اراضی مستعد زمین لغزش می­تواند شیوه­ای مناسب برای کاهش اثرات این مخاطره در نواحی روستایی باشد.
هدف: هدف پژوهش حاضر تعیین میزان تاب آوری کالبدی سکونتگاه­های روستایی شهرستان املش در برابر زمین لغزش است.
روش‌شناسی تحقیق: در این پژوهش میزان تاب­آوری کالبدی 145 روستای شهرستان املش در برابر زمین­لغزش به روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) تعیین و طبقه ­بندی گردید. برای این کار از 10 معیار به ترتیب اهمیت شیب، فاصله از گسل، کیفیت ابنیه، مواد و مصالح، عمر ساختمان، لرزه­خیزی، زمین شناسی، جهت شیب، عرض معابر و ارتفاع استفاده شد.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، نواحی روستایی شهرستان املش است.
یافته‌‌ها: یافته ­ها نشان داد که روستاهای شهرستان املش از تاب­آوری خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد برخوردار هستند، بطوریکه از 145روستای این ناحیه به ترتیب 2، 23، 66، 52 و 1 روستا بین طیف تاب­آوری خیلی کم تا خیلی زیاد قرار گرفتند. بنابراین 18/63 درصد روستاهای این شهرستان دارای تاب­آوری متوسط به پایین و 82/36 درصد روستاها دارای تاب­آوری زیاد و خیلی زیاد نسبت به مخاطره زمین ­لغزش هستند.
نتایج: بررسی میزان تاب ­آوری روستاها در سه ناحیه جلگه­ ای، کوهپایه­ ای و کوهستانی گواه آن است که تاب­آوری متوسط به پایین در روستاهای ناحیه کوهپایه ­ای نسبت به دو ناحیه دیگر بیشتر بوده و سهم روستاهای با تاب­آوری متوسط در هر سه ناحیه نسبت به سایر طبقات تاب­آوری بالاتر است. علاوه بر این روستاهای با تاب­آوری خیلی کم و کم بیشتر در نواحی کوهپایه­ ای و کوهستانی قرار داشته و نقش ارتفاع در کاهش میزان تاب­آوری روستاها آشکار گردید.

کلیدواژه‌ها

تاب آوری؛ زمین لغزش؛ سکونتگاههای روستایی؛ تحلیل سلسله مراتبی؛ شهرستان املش

مراجع

حسین­ نیا، الهام؛ آمار، تیمور و پوررمضان، عیسی. (1401). تحلیلی بر وضعیت عوامل تاب­آور اقتصاد روستایی در برابر سیلاب (مطالعة موردی: شرق استان گیلان). نشریه علمی مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی، 3(4)، 21 - 4.

رضایی، محمدرضا و کاویان­پور، گلشن. (1395). ارزیابی میزان تاب­آوری اجتماعی و کالبدی-محیطی محلات شهری در مواجهه با سوانح طبیعی (زلزله) مطالعه موردی: کلانشهر مشهد. سومین کنفرانس ملی مدیریت بحران و HSE در شریان­های حیاتی، صنایع و مدیریت شهری، تهران.

روستایی، شهریور؛ حسین حقی، وحید و جداری، امیر. (1398). ارزیابی میزان تاب­آوری کالبدی محیط­های شهری در برابر زلزله (نمونه موردی کلانشهر تبریز). فصلنامه پژوهش­های اجتماعی، 11(43)، 141- 121.

شکیبا، علیرضا؛ متکان، علی­اکبر؛ میرباقری، بابک و سیف، یعقوب. (1397). سنجش سطوح و اولویت­بندی آسیب­پذیری سکونتگاه­های روستایی در برابر زلزله با استفاده از منطق فازی در GIS (مطالعه موردی: استان فارس)، پژوهش­های دانش زمین، 9(36)، 200-181.

صادقلو، طاهره و سجاسی قیداری، حمدالله. (1393). بررسی رابطه‌ی زیست‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی بر تاب‌آوری روستاییان در برابر مخاطرات طبیعی نواحی روستایی دهستان مراوه‌تپه و پالیزان. مدیریت بحران، 3(2)، 44-37.  

صالحی، اسماعیل؛ آقابابایی، محمدتقی؛ سرمدی، هاجر و فرزادبهتاش، محمدرضا. (1390). بررسی میزان تاب‌آوری محیطی با استفاده از مدل شبکة علیت. فصلنامه محیط­شناسی، 37(59)، 112-99. 

طیب­نیا، سیدهادی؛ و ابراهیمی­پور، فائزه. (1400). تحلیل مکانی تاب­آوری نواحی روستایی در برابر زلزله (مورد مطالعه: دهستان دولت­آباد در شهرستان جیرفت). فصلنامه روستا و توسعه پایدار فضا، 2(1)، 80 -59.

عنابستانی، علی­اکبر؛ جوانشیری، مهدی؛ محمودی، حمیده و دربان­آستانه، محمدرضا. (1396). تحلیل فضایی سطح تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی دربرابر مخاطرات محیطی (مورد مطالعه: بخش مرکزی شهرستان فاروج). تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 4(4)، 38 - 17.

فرزادبهتاش، محمدرضا، کی­نژاد، محمدعلی، پیربابایی، محمدتقی و عسگری، علی. (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه­های تاب­آوری کلانشهر تبریز. نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 18(3)، 42-33.  

نظری، عبدالحمید؛ طالشی، مصطفی؛ میرزاعلی، محمد. (1398). تحلیل و سنجش تاب‌آوری محیطی روستاهای حوضه آبخیز گرگانرود گلستان در مواجهه با سیل. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 6(1)، 50-31.  

نوروزی، اصغر. (1398). سنجش میزان تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی در برابر مخاطرات محیطی (مطالعه موردی: بخش بلداجی). نشریه برنامه ریزی توسعه کالبدی، 6(3)، 88-73. 

نوری، ‌هدایت‌الله؛ سپهوند، فرخنده. (1395). تحلیل تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر زلزله (مورد مطالعه: دهستان شیروانِ شهرستان بروجرد). پژوهش­های روستایی، 7(2)، 285-272. 

نوری، هدایت­الله؛ و نوروزی، اصغر. (1396). مبانی برنامه­ریزی محیطی برای توسعه پایدار روستایی. اصفهان: دانشگاه اصفهان.

Al Rifat, S A., & Liu, W. (2020). Measuring Community Disaster Resilience in the Conterminous Coastal United States. International Journal of Geo-Information, 9, 469.

 Blaikie, P., Cannon, T., Davis, I., & Wisner, B. (2005). At Risk: Natural Hazards, People’s Vulnerability and Disasters, Taylor & Francis e-Library, USA.

 Gabella, J I., & Strijker, D., (2019). Sustainability or resilience? A case study in the semi-arid Pampean region of Argentina. Resilience, 7(1), 1–20.

 Ge, D., Zheng, Y., Zhang, Sh., Fu, J., & Su, F. (2022). Spatio-Temporal Pattern and Influence Mechanism of Rural Human Settlements System Resilience:Case from China. Sustainability, 14, 1-24.

 Li, Y., Song, C., & Huang, H. (2021). Rural Resilience in China and Key Restriction Factor Detection. Sustainability, 13(3), 1080.

Liang, T C., & Peng, S H. (2017). Using Analytic Hierarchy Process to Examine the Success Factors of Autonomous Landscape Development in Rural Communities. Sustainability, 9, 729.

 Liu, Wei., Zhang, J., & Qian, L. (2023). Measuring Community Resilience and Its Determinants: Relocated Vulnerable Community in Western China. International Journal Environmental Research & Public Health, 20(1), 1-20.

 Su, Q., Chang, H-Sh., & Pai, Sh-E. (2022). A Comparative Study of the Resilience of Urban and Rural Areas under Climate Change. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19, 8911.

 Young, C. (2007). Housing Microfinance: Designing a Product for the Rural Poor. Centre for Microfinance Working Paper Series, 2(19), 45-57.

 Zhou, H., Wang, J A., Wan, J., & Jia, H. (2010). Resilience to natural hazards: a geographic perspective. Natural Hazards, 53(1), 21–41.