گواهی و تعارض آن با امارات قضایی (علم قاضی) از دیدگاه فقه و حقوق موضوعه

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 72، شهریور 1402، صفحه 134-152   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.705649

نویسندگان

ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی^{* 1}؛ علیرضا ملاشاهی²؛ منصور غریب پور³

¹دانشیار گروه الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

²دانش آموخته دکترای الهیات، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

³استادیار گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.

چکیده

گواهی عبارت است از اخبار قطعی از حق لازمی به نفع شخص ثالث که از جانب غیر حاکم واقع می­شود. طبق برخی مواد قانونی (161 و 162ق.م) بینه با شرایط شرعی و قانونی موضوعیت دارد و از طرفی طبق ماده 241 ق.آ.د.م. ارزش و تأثیر گواهی را به نظر دادگاه محول نموده است و به نحو مبهم شاید بدان معناست زمانی که گواهی با سایر ادله تعارض پیدا کند، تشخیص ارزش و تأثیر آن با دادگاه است. در مقابل این اماره قانونی و شرعی، امارات قضایی، اوضاع و احوالی است که منجر به علم قاضی می­شود و از سه منشأ تحصیل می­شوند: ظنون دادرسان عرف و عادات اجتماعی و قراین و اوضاع واحوال ... و با صلاحدید دادرس و در صورتی که این قراین برای دادرس اطمینان و باور درونی ایجاد نماید، اماره قضایی محسوب و می­تواند مستند رأی دادگاه قرار گیرد. در این تحقیق با روش تحلیلی و توصیفی با استفاده از منابع کتابخانه­ای به این مسأله پرداخته شده است که در مقام تعارض بین گواهی با شرایط شرعی و قانونی و علم قاضی ناشی از امارات قضایی، راه حل چیست و کدامیک مقدم است؟ در پاسخ ضمن بررسی جایگاه حقوقی و ارزش اثباتی هر کدام و نیز تحلیل مواد قانونی مربوطه با بررسی گسترده­ ماهیت علم قاضی و ادله حجیت آن و ارزش اثبانی آن در لسان ادله، بر تقدم اماره قضایی منتج علم قاضی بر گواهی، استدلال شده است.

کلیدواژه‌ها

اماره قضایی؛ تعارض؛ علم قاضی؛ قرینه؛ گواهی

مراجع

• ابن فارس، احمد بن فارس (1404). معجم مقاییس اللغه. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
• ابن حیون، نعمان بن محمد (1383). دعائم الاسلام. قم: موسسه آل البیت علیم السلام لاحیاء التراث.
• ابن سعید حلی، یحیی بن سعید (1405). الجامع للشرایع. قم: موسسه سید الشهداء.
• اسکافی، ابن جنید (1416). مجموعه الفتاوی ابن جنید. قم: ایران، انتشارات اسلامی
• آشتیانی، محمدحسن (1425). کتاب القضا. قم: انتشارات زهیر.
• اصفهانی، فاضل هندی (1416). کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
• ابن ادریس حلی، محمد بن ادریس (1410). السرائر. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
• ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
• امامی، سید حسن (1385). حقوق مدنی. تهران: انتشارات اسلامیۀ.
• انصاری، مرتضی (1415). القضا و الشهادات. تهران: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
• انوری زاده چهارسوقی، سهراب (1390). جایگاه قانونی ادله نوین در نظام حقوقی ایران. نراق: پایان نامه دانشگاه آزاد.
• بجنوردی، سید حسن (1419). القواعد الفقهیۀ. قم: نشر الهادی.
• بحرانی، حسین بن محمد (1428). الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرایع. بیروت: مجمع البحوث العلمیه.
• توکلی، سعید (1385). ارزش شهادت و حدود اعتبار آن در نظام حقوقی ایران. ماهنامه حقوقی دادرسی. شماره 56، صص 6-11.
• جبار گلباغی ماسوله، سید علی (1378). در آمدی بر عرف. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
• جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386). ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.
• جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1381). دایرۀ المعارف اسلامی قضایی. تهران: انتشارات گنج دانش.
• جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.
• جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1356). دانشنامه حقوقی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
• حائری، سیدکاظم حسینی (1415). القضا فی فقه الاسلامی. قم: مجمع اندیشه اسلامی.
• حسینی عاملی، سید جواد بن محمد (1419). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
• حر عاملی، محمد بن حسن (1416). الوسائل. قم: موسسه آل البیت.
• حصری، احمد (1406). علم القضاء ادله الاثبات فی الفقه الاسلامی. قم: انتشارات دارالکتب العربی.
• خراسانی، محمد کاظم، (1418). کفایه الاصول. قم: نشر اسلامی.
• خویی، سید ابوالقاسم، (1422). مبانی تکمله المنهاج. قم: موسسه احیا آثار الامام الخویی (ره).
• روحانی، سید صادق، (1412). فقه الصادق. قم: دار الکتاب.
• زراعت، عباس، حاجی زاده، حمید رضا، (1388). ادله اثبات دعوا. تهران: انتشارات قانون مدار.
• سنگلجی، محمد، (1329). آیین دادرسی در اسلام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• شاهرودی، سید محمود (1423). قرائات فقهیه معاصره. قم: موسسه دائره المعارف اسلامی.
• شریف مرتضی، علی بن حسین، (1415). الانتصار. قم: انتشارات اسلامی.
• شمس، عبدالله، (1390). آیین دادرسی مدنی. تهران: انتشارات دراک.
• شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1413). الروضه البهیۀ فی شرح اللمعۀ الدمشقیه. تهران: انتشارات بوستان کتاب.
• شهید ثانی، زین الدین بن علی (1413). مسالک الافهام. قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
• صافی گلپایگانی، لطف الله، (1419). جامع الاحکام. قم: انتشارات حضرت معصومه (س).
• صدر زاده افشار، سید محسن، (1369). ادله اثبات دعوا در حقوق ایران. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• طباطبایی، سید علی (1418). ریاض المسائل، قم: موسسه آل البیت.
• طرابلسی، ابن براج (1406). المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
• طوسی، ابن حمزه (1408). الوسیله. قم: انتشارات آیت الله مرعشی.
• طوسی، محمد بن حسن (1387). المبسوط. قم: المکتبه لاحیاء الآثار الجعفری.
• طوسی، محمد بن حسن (1407). الخلاف. قم: انتشارات الاسلامی
• عراقی، آقا ضیاء الدین (1421). تقریرات للنجم آبادی. قم: موسسه معارف اسلامی
• علامه حلی، حسن بن یوسف (1413). قواعد الاحکام. قم: انتشارات الاسلامی.
• فیروز آبادی، مجد الدین (1405). قاموس المحیط. قم: دار الهجره.
• کاتوزیان، ناصر (1385). اثبات و دلیل اثبات. تهران: میزان.
• کاتوزیان، ناصر (1383)، ماهیت و اثر اماره قضایی، فصلنامه حقوقی دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، شماره64
• کاشف الغطاء، محمد حسین، (1409). تحریر المجلۀ. بیروت: مکتبه النجاح.
• کلینی، محمد بن یعقوب، (1407). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
• کنی، ملا علی، (1397). کتاب القضاء. تهران: بنیاد پژوهش های اسلامی.
• کیدری، محمد بن حسین، (1416). اصباح الشیعه بمصباح الشریعه. قم: موسسه امام صادق (ع)
• گلپایگانی، سید محمدرضا (1413)، کتاب القضاء. قم: دار القران الکریم.
• گلپایگانی، سید محمدرضا (1415)، کتاب الشهادات. قم: مقرر جناب.
• مجلسی، محمد باقر (1413). بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار ائمه الاطهار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
• محقق داماد، سید مصطفی (1406). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
• محمدی، ابوالحسن (1375). مبانی استباط حقوق اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• محمصانی، صبحی (1412). قانون مدنی لبنان. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
• مدنی، سید جلال الدین (1385). ادله اثبات دعوا. تهران: پایدار.
• مکارم شیرازی، ناصر (1416). القواعد الفقهیۀ. قم: مدرسۀ الامام علی بن ابی طالب (ع).
• منتظری، حسینعلی (1431). مجمع الفوائد. قم: دار الفکر.
• موسوی خمینی، سید روح الله (1404). زبده الاحکام. قم: سازمان تبلیغات اسلامی.
• موسوی خمینی، سید روح الله (1381). تحریر الوسیله. قم: موسسه مطبوعات دارالعلم.
• ناصری، فرج الله (1344). امارات در حقوق مدنی (رساله دکتری). تهران: دانشگاه تهران.
• نجفی، حسن بن جعفر (1423). انوار الفقاهه-کتاب الشهادات. نجف: موسسه کاشف الغطا.
• نجفی، محمد حسن (1404). جواهر الکلام. قم: انتشارات دارالکتب الاسلامیۀ.