مسئولیت مدنی ترک فعل مسئولان ناشی از تفویت زمان غیر

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 72، شهریور 1402، صفحه 177-204   

نوع مقاله: مقاله مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.705651

نویسندگان

مصطفی کیخا¹؛ شقایق عامریان^{* 1}؛ عبدالرضامحمد حسین زاده²

¹دانشجو دکتری دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

²دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.

چکیده

ضمان ناشی از تفویت زمان غیر، یکی از موضوعات بحث انگیزی است که ذیل مساله ترک فعل مسئولان مطرح می گردد.  فوت زمان به موجب ترک فعل، این پرسش را فراروی محققان قرار داده که آیا می توان از دست رفتن زمان غیر را یک نوع خسارت دانست و تارک فعل را به مسئولیت مدنی محکوم نمود.  پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، مباحث خود را بر اساس این فرضیه سامان داده است که اگر ترک فعل مسئولان منجر به فوت زمان افراد شود، مشمول ضمانت اجرا خواهد بود. رهاورد این پژوهش این است که اگر چه در حقوق ایران فصلی از ترک فعل مسئولان ناشی از فوت زمان یافت نمی شود، اما مصادیقی نظیر مضاربه، جعاله، تاخیر در مدیریت بحران و تاخیر بلادلیل قانونی و موجه در صدور مجوز کسب و کار، و ... دلالت بر مسئولیت مدنی  مسئولان تارک فعل دارد. به علاوه از منظر فقهی نیز، قواعدی چون لاضرر، اتلاف و تسبیب، مواخذه غاصب، احترام مال مسلم و عدالت، نشانگر این نوع از مسئولیت هستند.

کلیدواژه‌ها

ترک فعل مسئولان؛ ضمان قهری؛ تفویت زمان؛ ضرر؛ مسئولیت مدنی

مراجع

- ابن فارس، احمد بن فارس، (بی تا)، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

- احمدپور، ثریا، (1391)، فرض تقصیر در مسولیت مدنی، پایان نامه حقوق خصوصی دانشگاه بوعلی سینا.

- افشار، حسن، (1370)، کلیات حقوق تطبیقی، تهران: دانشگاه تهران.

- انزابی نژاد، رضا، (1380)، الرائد، ج1، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.

- امامی، سید حسن، (1378)، حقوق مدنی، تهران: کتاب فروشی اسلامیه.

- آخوندی، محمود، (1368)، آیین دادرسی کیفری، تهران: وزارت فرهنگ.

- اسماعیلی، محسن، (1377)، نظریه خسارت، چاپ اول، تهران: امیر کبیر.

- ایروانی، باقر، (1422)، دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه، جزء ثانی، تهران: دانشگاه امام صادق.

- انصاری، مرتضی بی محمد امین، (1425)، مکاسب، ج3، قم: کنگره شیخ انصاری.

- بحرانی، شیخ یوسف، (1419)، الحدائق الناظره، ج21، قم: موسسه نشر اسلامی.

- بجنوردی، حسن، (1410)، القواعد الفقهیه، ج1، قم: اسماعیلیان.

- تویسرکانی، محمد نبی بن احمد، (1321)، لئالی الاخبار، ج1، قم، مکتبه العلامه.

- جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1374)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج5، تهران: انشارات راستا.

---------------------، (1368)، ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.

---------------------، (1388)، دائره المعارف حقوق اسلامی، تهران: گنج دانش.

- خوئی، ابوالقاسم، (بی تا)، المستند فی شرح العروه الوثقی، تقریر مرتضی بروجردی، قم: بی نا.

-----------، (1368)، مصباح الفقاهه، مقدر، قم: انتشارات وجدانی.

خمینی، سید روح ا...، (1367)، البیع، چاپ چهارم، قم: موسسه اسماعیلیان.

- الدکتور سلیمان مرضیه، (1992)، الوافی فی الشرح القانون المدنی المصری، فی الالتزامات، فی فعل المضار،ج1، مصر: قاهره.

- دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت نامه، چاپ دوم، تهران: نشر روزنه.

- رشتی گیلانی، میرزا حبیب الله، (1408)، فقه الامامیه، قم: مکتبه الداوری.

- رنه داوید، نظام های بزرگ حقوقی معاصر، (1381)، ترجمه دکتر صفایی و دیگران، انتشارات جهاد دانشگاهی: تهران.

- ژردن، پاریس، (1385)، اصول مسولیت مدنی، ترجمه مجید ادیب، تهران: نشر میزان.

- سنهوری، عبدالرزاق، (1388)،  الوسیط فی الشرح القانون المدنی، ج1، بیروت: دارالاحیا التراث العربی.

- شوشتری، محمد حسن، (1427)، دیدگاه های نو در حقوق، تهران: نشر میزان.

- شمس، عبدالله، (1380)، آیین دادرسی مدنی، جلد1، تهران: نشر میزان.

- صانعی دره بیدی، منوچهر و جمیل صلیبا، (1366)، فرهنگ فلسفی، چاپ اول، ج1، تهران، انتشارات حکمت.

طوسی، محمد بن حسن، (بیتا)، المبسوط فی فقه الامامیه، قم: مکتبه المرتضویه.

- علامه حلی، حسن بن یوسف، (1413)، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

--------------------، (1414)، تذکره الفقها، ج2، قم: موسسه آل البیت.

--------------------، (1418)، قواعد الاحکام، قم: موسسه النشر الاسلامی.

- عباسی، محمود، (1379)، مجموعه مقالات حقوق پزشکی، تهران: انتشارات حقوقی.

عاملی، زین الدین بن علی، (1413)، مسالک الافهام، قم: موسسه المعارف الاسلامیه.

- العوجی، مصطفی، (1995)، قانون مدنی، ج2، بیروت: موسسه بحسون.

- فیض، علیرضا،(1384)، عرف عقلا، برهان و عرفا:، نشریه دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات.

- فلچر، جرج پی، (1395)، مفاهیم بنیادی حقوق کیفری، ترجمه سید مهدی سید زاده ثانی، چاپ پنجم، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

- قاسم زاده، سید مرتضی، (بی تا)، الزام ها و مسئولیت مدنی خارج قرارداد، ج1، تهران: انتشارات جنگل.

----------------، (1385)، مبانی مسئولیت مدنی، تهران: میزان.

- کاتوزیان، ناصر، (1382)، الزام های خارج قرارداد، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

----------، (1386)، مسئولیت مدنی خارج از قرارداد، ج1، تهران: دانشگاه تهران.

----------، (1386)، حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیه.

- کاسانی، علاء الدین، (بی تا)، بدائع الصنایع، بیروت: دار الکتب العلمیه.

- کلارکسون، سی.ام.وی، (1395)، تحلیل مبانی حقوق جزای عمومی، ترجمه حسیت میر محمد صادقی، چاپ دوم، تهران: جهاد جنگل.

-گیلانی نجفی، حبیب الله، (1408)، فقه الامامیه، قم: مکتب الداوری.

- معین، محمد، (1387)، فرهنگ معین، تهران، فرهنگ نما: ماده زمان.

مجلسی، محمد باقر، (1403)، بحار الانوار، ج72، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.

- محقق ثانی، زین العابدین بن علی، (1382)، شرح المعه، کتاب الغصب، قم: دارالعلم.

- مازو شاباس، (بی تا)، دروس حقوق مدنی، ج2، تعهدات، ش397.

- محقق داماد، سید مصطفی، (1370)، قواعد فقه(بخش مدنی) ، چاپ سوم، تهران: اندیشه های نو در علوم اسلامی.

- مکارم شیرازی، ناصر، (1382)، القواعد الفقهیه، جلد اول، قم: دارالعلم.

- مراغی، میر عبدالفتاح، (1417)، عناوین، چاپ سنگی، تبریز، بی نا.

----------------، (1417) ،عناوین الاصول، ج1،قم: موسسه النشر الاسلامی

- موسوی خمینی، سیدروح الله، (1372)، الرسائل، ج1، قم: انتشارات دارالعلم.

- مروج جزائری، سیدمحمد جعفر،(1416)، هدی الطالب فی شرح المکاسب، ج 3و1، قم: موسسه دارالکتاب.

- محقق کرکی، علی بن حسین، (1411)، جامع المقاصد، قم: موسسه آل بیت.

- محقق حلی، (1418)، المختصر النافع فی فقه الامامیه، چاپ ششم، قم: موسسه المطبوعات الدینیه.

- میر محمد صادقی، حسین، (1398)، حقوق کیفری اختصاصی، چاپ بیست و هفتم، تهران: میزان.

- نجفی، محمد حسن،  (1404/1412)، جواهر الکلام، ج26: دارالکتب الاسلامی.

- نراقی، ملا احمد، (1375)، عوائد الایام، بیروت: نشر الاعلام الاسلام.

- نجیب حسنی، محمود، (1385)، رابطه سببیت در حقوق کیفری، ترجمه سید علی عباس نیازی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

- هایدگر، مارتین، (1383)، مفهوم زمان و چند اثر دیگر، ترجمه علی عبداللهی، تهران: نشر مرکز.

فهرست مقالات

- امینی، منصور، ناطق نوری، (1390)، مطالعه تطبیقی از دست رفتن فرصت، پژوهش حقوق تطبیقی، دوره15، ش3.

امینیان مدرس، محمد، (1382)، توضیحاتی پیرامون تفویت منافع و عدم النفع، مجله حقوقی دادگستری، سال 68، ش43.

اصغری، سید محمد، (1388)، عدالت به مثابه قاعده فقهی – حقوقی، فصلنامه حقوق، دوره 93، ش1.

- پارساپور، محمد باقر، (1385)، خطای پزشک و تاثیر آن در مسولیت پزشکان، فصلنامه اخلاق دانشگاه علوم پزشکی تهران، ش1.

- رضوانی، علی، (1392)، شاخص های تقدیم اهم بر مهم در تزاهم ها، دانشگاه معارف قم، ش1.

- رستمی، هادی، (1394)، پیامد های کیفری ناشی از قصور پزشکی منجر به فوت و راه کارهای قانونی آن، مجله پزشکی قانونی ایران، دوره21، ش3، ص237.

- ساردوئی نسب، محمد، (1387)، مبانی نظری مسئولیت مدنی متصرف در مال غیر، فصلنامه مطالعات اسلامی، ش79.

صدرا، علیرضا، (1388)، عدالت متعالی، فصلنامه سیاست، مجله حقوق و علوم سیاسی، دوره39، ش1.

علی اکبریان، حسنعلی، (1387)، مقایسه قاعده عدالت با قاعده لاضرر، فصلنامه کاوشی نو در فقه، دوره15، ش56.

- فتحی، سیدمحمد باقر، (1387)، بررسی قاعده تسبیب، دوره6، ش19، 1387.

کاظمی، محمود، (1380)، نظریه از دست دادن فرصت در مسئولیت مدنی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، سال 30، ش53.

- مهدوی راد، وحید، (1390)، نقش عرف در تعیین قلمرو مصادیق تسبیب از منظر فقه، ش165.

English sources

- Sturgess, robert, (2005),  the loss of chance doctrine of damages for briach of contraci, p29

- D.carrey, hastigs, (1987),v.baton, op, cit, p345

- Heever Pat Van Den, (2207), The Application Of The Doctrine Of A Loss Of A Chance To Recover In Medical Law; Pretoria University Law Press.

- Fischer ,David A, (2002), Tort Recovery For Loss Of Chance; Forest Law Rewiew; Vol36.

- www.Entrepreneurship & Business skills Encyclopedia, (1391) , p3

- h.l.a hart and tony honore, (1985), causation in the law, oxford, clarendon pres. P133.