بررسی مبانی و ادله فقهی حرمت ترور از منظر فقه شیعه و احناف

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 19، شماره 72، شهریور 1402، صفحه 286-313   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2023.705656

نویسندگان

محمد نصیریان مفیدی¹؛ محمدابراهیم شمس ناتری^{* 2}؛ مهدی شیدائیان²

¹دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی، گروه حقوق کیفری و جرم‌شناسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی ، قم، ایران.

²دانشیار حقوق کیفری و جرم شناسی، پردیس قم، دانشگاه تهران، قم، ایران.

چکیده

یکی از فجیع ترین جنایاتی که برخی از انسان ها علیه هم نوعان خود مرتکب می شوند ترور است که مقاله حاضر با روش کتابخانه‌ای و اسنادی با استفاده از فقه شیعه و حنفیه آن را مورد بحث و بررسی قرار داده و نتیجه این که: در فقه شیعه و احناف احکام محاربه را می‌توان در عصر حاضر بر مسئله تروریسم انطباق داد. آیه 33 و 34 سوره مائده، صریح‌ترین آیه قرآن مجید در خصوص مبارزه با محارب (تروریسم) است که فقه شیعه با استفاده از این آیه، آن را حرام و جهاد در مقابل آن را واجب دانسته است. که این نظریه منطبق با نظریه فقه احناف است. بررسی مبانی و ادله فقهی حرمت ترور از منظر فقه احناف بیانگر آن است که اقدام های تروریستی، رفتار سرزنش‌آمیز و مجرمانه است؛ چرا که آنچه در جهاد، برجسته است، جنگ رویارو و پاس‌داشتن مقررات مرتبط با آن است نه کشتن افراد بیگناه یا از میان بردن دارایی‌ها، به طور غافلگیرانه. با این حال، در فقه عنوان روشنی برای دربرگرفتن اقدام تروریستی نیست؛ هرچند این عنوان بر پایه گونه و پیآمد رفتار، بیشتر با محاربه و بغی، همسان دانسته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

ادله فقهی؛ ترور؛ محاربه؛ شیعه؛ ‌ احناف

مراجع

1. ابن ابى جمهور، محمد بن على، (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیة، قم، دار سید الشهداء.
2. ابن خلدون، عبدالرحمن محمد، (1424)، مقدمه العلامه ابن خلدون، بیروت، دارالفکر.
3. انصاری، زکریا بن محمد بن زکریا، (1428)، الحدود الانیقه، تحقیق مازن مبارک، نشر دارالفکر، بیروت.
4. ایروانی، باقر، (1428ق)، دروس التمهیدیه فی القواعد الفقهیه، الجزء الاوّل، قم: دارالفقه للطباعه و النشر، طبع چهارم.
5. آقابخشی، على، و افشاری راد، مینو، (1383)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران، چاپار.
6. بشیری،مریم، فلاح احمدچالی، حسن، حسینی، سید محمد،(1401)، مبانی فقهی جرم انگاری ترور رسانه ای و نحوه مجازات آن، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی،سال هجدهم، شماره70،ص56-42
7. ترمذی، ابی عیسی محمد بن عیسی، (1426 ق ـ 2005 م)، سنن الترمذی، تحقیق و تخریج احمد زهره و احمد عنایه، بیروت: دارالکتاب العربی.
8. جزیری، عبدالرحمن محمد عوض، (1406ق)، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت: دارالفکر.
9. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1388)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق‌، گنج دانش، تهران، چاپ پنجم.
10. جوادی آملی، عبدالله، (1388)، فلسفه حقوق بشر، نشر اسراء قم.
11. حاجیانی، ابراهیم، و ضمیری، عبدالحسین، (1389)، پژوهش‌ها و مطالعات تروریسم، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک
12. حاکم نیشابوری، أبی‌عبدالله محمد بن عبدالله، (1418)، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق، الشیخ عبدالرزّاق المهدی، دار إحیاء التراث العربی ـ بیروت.
13. حرّ عاملی، محمد بن حسن، (1409ق)، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
14. حسینعلی، منتظری، (1385)، نظریه درباره ولایت فقیه، نشر بوستان کتاب، قم.
15. حسینی، محمد، (1385)، فرهنگ لغات و اصطلاحات فقهی، تهران، سروش.
16. حق شناس، على محمد، سامعی، حسین، و انتخابی، نرگس، (1386)، فرهنگ معاصر هزاره انگلیسی - فارسی، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ نهم
17. حمزه زاده، حمید، (1384)، بیوتروریسم سلاح خاموش، تهران، نشر آجاء.
18. حیدری، محسن، (2010م)، الارهاب و العنف فی ضوء القرآن و السنة و التاریخ و الفقه المقارن، بیروت، دارالولاء.
19. دمارانش، کنت، (1380)، جنگ جهانی چهارم دیپلماسی و جاسوسی در عصر خشونت، ترجمه، سهیلا کیانتاژ، تهران، اطلاعات.
20. دهخدا، علی اکبر، (1386)، لغت نامه دهخدا، نشر گنج دانش، تهران، چاپ سوم.
21. زحیلی، وهبة، (1430 ق ـ 2009م)، قضایا الفقه و الفکر المعاصر، الجزء الاول، دمشق: دارالفکر.
22. ساعی، محمدنعیم محمدهانی، (1418)، موسوعة مسائل الجمهور، فی الفقه الاسلامی، نشر تقریب مذاهب اسلامی.
23. سرخسی الحنفی، ابی بکر محمد بن احمد، (1422ق)، مبسوط، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
24. صابری، حسین، (1381)، عقل و استنباط فقهی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی.
25. صدر، محمدباقر، (1419ق)، دروس فی علم الاصول، الحلقه الاولی و الثانی، قم: مجمع‌الفکر الاسلامی، الطبع الثانی.
26. طوسى، محمد بن حسن، (1390ق)، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
27. طیب، علیرضا، (1388)، تروریسم، تاریخ، جامعه شناسی، گفتمان، حقوق، نشر گنج دانش، تهران
28. عبدالعزیز، هشام مصطفی، (2007م)، بأی ذنب قتلت: الموقف الشرعی الصحیح من عملیات العنف، الاسکندریه: دارالهدی للکتاب.
29. عبدالله خانی، علی، (1391)، تروریسم شناسی، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر
30. علیدوست، ابوالقاسم، (1395)، فقه و عقل، نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم.
31. عمید ،حسن ، (1386)، فرهنگ فارسی، چاپ سوم،تهران ، امیرکبیر
32. عوده، عبدالقادر، (بی‌تا)، التشریع الجنایی الاسلامی مقارنا بالقانون الوضعی، الجزء الثانی، بیروت: دارالکتاب العربی.
33. فضائی، یوسف، (1389)، دائرة المعارف مذاهب اسلامی و ادیان ایرانی، تهران، پویان فرهنگار.
34. قشیری نیشابوری، مسلم بن الحجاج، (1418)، صحیح مسلم، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی/ دار إحیاء التراث العربی ـ بیروت.
35. قمی، میرزا ابوالقاسم، (1429)، قوانین‌الاصول، نشر دارالکتب العلمیه، تهران.
36. کلینی، محمد بن یعقوب، (1417)، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
37. مجلسی، محمدباقر، (۱۴۰۳)، بحارالانوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی
38. مجلسى اول اصفهانى، محمد تقى، (1406ق)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، چ 2، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
39. مجلسى دوم اصفهانى، محمد باقر بن محمد تقى، (1406ق) ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى(ره).
40. مصطفوی، محمد کاظم، (1394)، القواعد، قم، مؤسسه نشر اسلامی، تابع جامعه مدرسین قم
41. مصطفی، ابراهیم، حسین الزیات، احمد، عبدالقادر، حامد، (بی‌تا)، المعجم الوسیط، المکتبه الاسلامیه للطباعه و النشر.
42. معتزلی، عبدالحمید بن ابی‌الحدید، (1422)، شرح نهج‌البلاغه، نشر مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم
43. معین، محمد (۱۳۷۱)، فرهنگ فارسی معین، تهران: امیرکبیر
44. مغربی، نعمان بن محمد، (1383ق)، دعائم الاسلام، چ 2، مصر، ا­نتشارات دارا­لمعارف.
45. مفضلی، حسین، (1374)، میانمار(برمه)، چاپ دوم، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
46. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، (1413)، الارشاد، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
47. مکارم شیرازى، ناصر، (1422ق)، بحوث فقهیة هامة، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام.
48. موسوی اردبیلی، عبدالکریم، (1385)، فقه الحدود و التعزیرات، نشر دانشگاه مفید، تهران.
49. ناجی راد، محمدعلی، (1387)، جهانی شدن تروریسم، تهران، وزارت امور خارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی
50. نجفی، محمدحسن، (1367ق) جواهر الکلام، چ 3، تهران انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
51. هاشمی شاهرودی، محمود، (1417ق)، بحوث فی علم الاصول (تقریرات درس شهید محمدباقر صدر)، ج4، قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، طبع دوم.