بررسی اثربخشی آموزش گروهی مدیریت رفتاری مادران بر میزان پرخاشگری، اضطراب و افسردگی مادران دارای کودکان 4 تا 7 ساله

زن و مطالعات خانواده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 شهریور 1402

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jwsf.2023.1987382.1853

نویسندگان

مریم موحدنژاد¹؛ سید داود حسینی نسب^{* 2}؛ مرضیه علیوندی وفا³

¹دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

²استاد گروه روانشناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران (نویسنده مسئول) [e-mail]

³استادیار گروه روان‌شناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

هدف از این پژوهش بررسی اثربخشی گروهی مدیریت رفتاری مادران بر میزان پرخاشگری، اضطراب و افسردگی مادران دارای کودکان 4 تا 7 ساله بود. روش پژوهشی به روش نیمه تجربی و با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری این پژوهش شامل مادران کودکان 4 تا 7 سال شهر تبریز در سال 1401 بود که به بیمارستان شهریار و کلینیک خصوصی برای رفع مشکلات کودکان خود مراجعه می‌کردند که دراین‌بین مادران از دو مرکز درمانی و از هر مرکز 20 مادر به‌صورت هدفمند انتخاب شدند. مادران مرکز اول در معرض آموزش‌های گروهی مدیریت رفتاری مادران قرار گرفتند و مادران مرکز دوم به‌عنوان گروه کنترل هیچ‌گونه آموزشی دریافت نکردند. قبل از اجرای برنامه‌های آموزشی دو گروه توسط پرخاشگری بأس و پری، پرسشنامه اضطراب بک، پرسشنامه افسردگی بک آزمون شدند، برای گروه آزمایشی اول آموزش مدیریت رفتاری مادران در 8 جلسه 90 دقیقه‌ای اجرا شد و گروه کنترل هیچ آموزشی دریافت نکردند، درنهایت با انجام دوباره پاسخگویی به پرسشنامه پرخاشگری، اضطراب و افسردگی توسط مادران پس‌آزمون صورت گرفت. داده‌های این تحقیق با استفاده از نرم‌افزار SPSS و در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی با تحلیل ANCOVA انجام‌ یافته است. یافته‌های پژوهشی حاکی از این بود که آموزش گروهی مدیریت رفتاری مادران بر میزان پرخاشگری، اضطراب و افسردگی مادران دارای کودکان 4 تا 7 سال اثربخشی بیشتری نسبت به گروه کنترل دارد.

کلیدواژه‌ها

مدیریت رفتاری مادران؛ پرخاشگری؛ اضطراب؛ افسردگی

اصل مقاله

خانواده، نخستین و مناسب‌ترین مکان نقش‌پذیری و کانون اصلی پرورش کودک است و مانند سیستم پویایی عمل می‌کند که اعضای آن پی‌درپی باهم در تعامل هستند و متقابلاً بر همدیگر اثر می‌گذارند، به‌طوری‌که وجود الگوهای نامناسب در خانواده، روابط نادرست والدین با کودک، روابط خانوادگی گسسته و ناپایدار و عدم انسجام بین اعضای خانواده، تأثیرات مخربی در روحیه کودک بجا می‌گذارد، دوران کودکی از مهم‌ترین مراحل زندگی است که اغلب ناسازگاری‌ها و اختلالات روانی در نوجوانی و بزرگ‌سالی، از بی‌توجهی به مسائل و مشکلات عاطفی و رفتاری دوران کودکی و عدم هدایت صحیح درروند رشد و تکامل ناشی می‌شود (اسپاتارو و همکاران[1]،2020). مطالعات نشان می‌دهد که اختلالات رفتاری ازجمله (پرخاشگری، اضطراب، افسردگی) با شیوعی به مقدار 5 تا 17 درصد، از متداول‌ترین مشکلات روان‌پزشکی در دورۀ کودکی بوده و اغلب به‌وسیله کودکان تجربه می‌شود. این اختلالات یک احساس ناخوشایند و مبهم، با منشأ ناشناخته است که فرد تجربه می‌کند و آن شامل عدم اطمینان، درماندگی و برانگیختگی فیزیولوژیکی است، این مشکلات در طول زمان پایدار بوده و افراد را در معرض اختلال در اکثر زمینه‌های دیگر قرار می‌دهد که ازجمله آن‌ها به عملکرد ضعیف، عزت‌نفس پایین و وابستگی می‌توان اشاره کرد. دنیای کودکان پر از بازی‌ها و خنده است و کودکان باید به‌دوراز غم و غصه و بدون مسئولیت این دوره را سپری کنند، دورۀ کودکی زمانی است که انسان از هر فشار و مشکلی آزاد و رها است، بنابراین یکی از اولویت‌های امروز جوامع مختلف جهان، پرورش کودکانی سالم در بعد جسمانی و روانی است، پس ضروری است برای هدایت و تقویت نیروهای بالقوه آنان به‌سوی سازندگی و تحول، بهداشت جسمی و روانی آنان حفظ گردد (گوستاو و همکاران[2]،2020).

اختلالات و مشکلات رفتاری یکی از چالش‌های بزرگ والدین و مراقبت‌کنندگان کودکان پیش‌دبستانی است که سلامت حال و آینده این کودکان را تهدید می‌کند و تمام جنبه‌های زندگی فردی و اجتماعی کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، رشد سالم را مختل کرده و کیفیت مراقبت از این کودکان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، شناخت صحیح ابعاد مختلف جسمی و روانی کودکان و کوشش درراه تأمین شرایط مادی و معنوی مناسب برای تحول بدنی، عاطفی و فکری آنان واضح‌تر از آن است که نیاز به تأکید داشته باشد. علاقه‌مندی به رفتار کودکان در طول چند دهۀ گذشته به‌طور چشمگیری افزایش‌یافته است به‌طوری‌که رفتار کودک از ابعاد مهم سلامت روان وی محسوب شده و توجه نکردن به آن پیامدهای قابل‌توجهی در زندگی آینده وی خواهد داشت (کیم و همکاران[3]،2020). کودکان دنیای پررمزورازی دارند به همین خاطر است که محققان علوم رفتاری به دنبال ریشه‌های نابهنجار اختلالات هیجانی و رفتاری که ناشی از دوران حساس کودکی است می‌گردند، مشکلات هیجانی و رفتاری کودکان در سنین پیش از مدرسه گاهی نتیجه اجتناب‌ناپذیر فقر، جهل، نابسامانی‌های خانوادگی، کمبود توجه، عدم عشق و محبت و کاستی‌های فرهنگی است، این عوامل منجر به عدم سازش با محیط، بروز مشکلات هیجانی و رفتاری و مانع رشد و بالندگی برای کودکان می‌شود و به همین دلیل پیشگیری و درمان این مشکلات بی‌اندازه اهمیت دارد. اختلالات کودکان، یکی از سازه‌های مهم و حساس در حیطه خانواده است توجه به بهداشت روانی در این مرحله از زندگی نیز بسیار حیاتی و بااهمیت می‌باشد چراکه شناسایی و تشخیص به‌موقع و رفع مشکلات رفتاری و شخصیتی در سنین پایین به دلیل تأثیرات همه‌جانبه رشدی آن، کمک بسیار بزرگی در شکل‌گیری شخصیت سالم افراد در بزرگ‌سالی خواهد کرد (برنارس و همکاران[4]،2019). اختلالات دوران کودکی به دوطبقه‌ی اختلالات درونی سازی شده و برونی‌سازی شده تقسیم می‌شوند گروه اول مشکلاتی هستند که در شخص وجود دارند مانند اضطراب، افسردگی، کناره‌گیری اجتماعی و شکایات جسمانی بدون علت جسمانی، درحالی‌که گروه دوم تعارض با دیگران است مانند برانگیختگی، پرخاشگری، تضاد ورزی. اضطراب و افسردگی که هر دو از مشکلات درونی سازی در دوران کودکی به‌حساب می‌آیند، غالباً به‌عنوان دو اختلال متمایز از یکدیگر موردتوجه قرارگرفته‌اند، ولی در موارد بسیار زیادی مشاهده‌شده است که این دو اختلال باهم در دوران کودکی اتفاق می‌افتد، به‌عبارت‌دیگر به‌احتمال‌زیاد افسردگی در کودکان می‌تواند با نشانه‌های شدید اضطراب همراه باشد، بنابراین دوره کودکی سنین پرخطر ابتلا به اختلال‌های پرخاشگری، اضطراب و درنهایت افسردگی است (رابینسون و همکاران[5]،2021)، درواقع اختلالات رفتاری به رفتارهایی اشاره دارد که به‌طور افراطی بروز می‌کنند، مزمن هستند، قابل‌پذیرش نیستند و علت آن‌ها انتظارهای اجتماعی و فرهنگی نمی‌باشد (عاشوری، احمدیان،1397).

 

[1] Costa, D. Cunha. M. Ferreira, C. Gama, A. Machado-Rodrigues, A.M. Rosado-Marques, V.

[2] Costa, D. Cunha. M. Ferreira, C. Gama, A. Machado-Rodrigues, A.M. Rosado-Marques, V. Nogueira, H.

[3] Kim, J. Jung, S. Ahn, J. Kim, B. & Choi, H

[4] Bernaras & Jaureguizar & Garaigordobil

[5] Robinson M, Ross J, Fletcher S, Burns CR, Lagdon S, Armour C

مراجع

عاشوری، محمد و احمدیان، زهرا. (1397). بررسی اثربخشی برنامه سال‌های باورنکردنی بر تعامل مادر و کودک با اختلال رفتاری. فصلنامه افراد استثنایی، 8(30)، 199-217.

 Aguilar-Yamuza, B. Raya-Trenas, A. F. Pino-Osuna, M. J. & Herruzo- Cabrera, J. (2019). Relationship among parenting style and depression and anxiety in children aged 3-7 years old. Revista de Psicología Clínica con Niños y Adolescentes, 6(1), 36-43.

Al-Yagon M. Forte D. Avrahami L. (2020). Executive functions and attachment relationships in children with ADHD: Links to externalizing/internalizing problems, social skills, and negative mood regulation. Journal of Attention Disorders, 24(13), 1876–1890.

Ashuri, Mohammad. Ahmadian, Zahra. (2017). Investigating the effectiveness of the incredible years program on the interaction between mother and child with behavioral disorder. Quarterly of Psychology of Exceptional Individuals People, 8(30), 199-217. [In Persian].

Ayilara, O.G. Zhang, L. Sajobi, T.T. Sawatzky, R. Bohm, E. & Lix, L.M. (2019). Impact of missing data on bias and precision when estimating change in patient-reported outcomes from a clinical registry. Health and Quality of Life Outcomes, 17, 106.

Beck, A. T. (1964). Thinking and depression: II. Theory and therapy. Archives of General Psychiatry, 10, 561-571.

Bernal-Ruiz, C. Rosa-Alcázar, A. I. González-Calatayud, V. & Rosa-Alcázar, E. (2019). [Is there a relationship between problematic internet use and responses of social anxiety, obsessivecompulsive and psychological well-being among adolescents?] Anales de Psicología, 33(2), 269–276.

Bernaras E, Jaureguizar J and Garaigordobil M.(2019).Child Anxity And Depression: A Review of Theories, Evaluation Instruments, Prevention Programs, and Treatments. Front. Psychol. 10:54352.

Berzenski, S. (2019). Distinct emotion regulation skills explain psychopathology and problems in social relationships following childhood emotional abuse and neglect. Development and Psychopathology, 31(2), 483–496.

Brooks, S. K. Webster, R. K. Smith, L. E. Woodland, L. Wessely, S. Greenberg, N. & Rubin, G. J. (2020). The psychological impact of quarantine and how to reduce it: Rapid review of the evidence. The Lancet, 395(10227), 912-920.

Buss, A. H. & Perry, M. (1992). The Aggression Questionnaire. Journal of Personality and Social Psychology, 63(3), 452–459.

Charlson, F. van Ommeren, M. Flaxman, A. Cornett, J. Whiteford, H. & Saxena, S.(2019). New WHO prevalence estimates of mental disorders in conflict settings: a systematic review and meta-analysis. Lancet;394,240–248.

Conrad, R. Forstner, A.J. Chung, ML. et al. (2021). Significance of anger suppression and preoccupied attachment in social anxiety disorder: A cross-sectional study. BMC Psychiatry, 21, 116.

Costa, D. Cunha. M. Ferreira, C. Gama, A. Machado-Rodrigues, A.M. Rosado-Marques, V. Nogueira, H. Silva, M. & Padez, C. (2020). Self-reported symptoms of depression, anxiety and stress in Portuguese primary school-aged children. BMC Psychiatry, 20(87). https://doi.org/10.1186/s12888-020-02498-z.

Curran, T. Meter, D. Janovec, A. Brown, E. & Caban, S. (2019). Maternal adult attachment styles and mother-child transmissions of social skills and self-esteem. Journal of Family Studies, 27(4), 491–505.

Cutierrez, S. M. Escarti C. A. & Pascual, C. (2019). Relationships among empathy, prosocial behavior, aggressiveness, self-efficacy and pupils' personal and social responsibility. Psychothema, 23(1), 9-13.

Dalsgaard S. Thorsteinsson E. Trabjerg B. B. Schullehner J. Plana-Ripoll O. Brikell I. Wimberley T. Thygesen M. Madsen K. B. Timmerman A. Schendel D. McGrath J. J. Mortensen P. B. Pedersen C. B. (2020). Incidence rates and cumulative incidences of the full spectrum of diagnosed mental disorders in childhood and adolescence. JAMA Psychiatry, 77(2), 155–164.

Delaquis CP et al.(2020). Dialectical behaviour therapy skills training groups for common mental health disorders. A Systematic Review and Meta-analysis.

Erkoreka, L. Zamalloa, I. Rodriguez, S. Muñoz, P. Mendizabal, I. Zamalloa, M. I. Arrue, A. Zumarraga, M. & Gonzalez-Torres, M. A. (2022). Attachment anxiety as mediator of the relationship between childhood trauma and personality dysfunction in borderline personality disorder. Clinical psychology & psychotherapy, 29(2), 501–511.

Fan, J. & Chen, B. B. (2020). Parenting styles and co-parenting in China: The role of parents and children’s sibling status. Current Psychology, 39, 1505–1512. https:// doi. org/ 10. 1007/ s12144- 019- 00379-7.

Hagquist, C. (2016). Family residency and psychosomatic problems among adolescents in Sweden: The impact of child-parent relations. Scandinavian journal of public health. Scandinavian Journal of Public Health, 44 (1), 36-46.

Havighurst SS, Radovini A, Hao B, Kehoe CE. (2020). Emotion-focused parenting interventions for prevention and treatment of child and adolescent mental health problems: a review of recent literature. Curr Opin Psychiatry 33(6):586–601.

Hayes, A. F. (2021). Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: A regression-based approach. Guilford Press. J Infant Child Dev (2); 20: 148-61. Health Sciences, 1(3), 12-18.

Jami, E.S. Hammerschlag, A.R. Bartels, M. & Middeldorp, C.M. (2021). Parental characteristics and offspring mental health and related outcomes: A systematic review of genetically informative literature. Translational Psychiatry, 11, 197.

Kim, J. Jung, S. Ahn, J. Kim, B. & Choi, H. (2020). Social networking sites self image antecedents of social networking site addiction. Journal of Psychology in Africa, 30(3), 243–248.

Kwak HJ, Ahn UK, Lim MH. (2020). the clinical effects of school play group therapy on general children with a focus on Korea child & youth personality test. BMC Psychol; 8(1): 9.

Le Bas, G.A. Youssef, G.J. Macdonald, J.A. Mattick, R. Teague, S.J. Honan, I. & Hutchinson, D.M. (2021). Maternal bonding, negative affect, and infant social-emotional development: A prospective cohort study. Journal of Affective Disorders, 281, 926– 934.

Liu, X. (2020). Parenting styles and health risk behavior of left-behind children: The mediating effect of cognitive emotion regulation. Journal of Child and Family Studies, 29, 676–685.

Mak, M. C. K. Yin, L. Li, M. Cheung, R. Y. & Oon, P. T. (2020). The relation between parenting stress and child behavior problems: Negative parenting styles as mediator. Journal of Child and Family Studies, 29, 2993–3003. https:// doi. org/ 10. 1007/ s10826- 020- 01785-3.

Moitra M, Santomauro D, Collins PY, Vos T, Whiteford H, Saxena S, et al. (2022). The global gap in treatment coverage for major depressive disorder in 84 countries from 2000–2019: a systematic review and Bayesian meta-regression analysis. PLoS Med 19(2).

Molly Cairncross, Carlin J Miller.( 2020). The Effectiveness of Mindfulness-Based Therapies for ADHD: A MetaAnalytic Review. J Atten Disord.

Phua, D.Y. Kee, M.Z.L. & Meaney, M.J. (2020). Positive maternal mental health, parenting, and child development. Biological Psychiatry, 87, 328– 337.

Robinson M, Ross J, Fletcher S, Burns CR, Lagdon S, Armour C. (2021). The Mediating Role of Distress Tolerance in the Relationship Between Childhood Maltreatment and Mental Health Outcomes Among University Students. J Interpers Violence;36(15-16):7249-7273. doi: 10.1177/0886260519835002. PubMed PMID.

Spataro, P. Calabrò, M. & Longobardi, E. (2020). Prosocial behaviour mediates the relation between empathy and aggression in primary school children. European Journal of Developmental Psychology, 17(5), 727-745.

Steele EH, McKinney C. (2019). Emerging adult psychological problems and parenting style: Moderation by parent-child relationship quality. Personality and individual differences; 146: 201-208.

Stewart, S. M. & Emslie, G. J. (2020). Extending Parent- Child Interaction Therapy to Preschool Children Who Are Depressed. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 59(7), 803-804.

Swales DA, Snyder HR, Hankin BL, Sandman CA, Glynn LM, Davis EP.(2020). Maternal depressive symptoms predict general liability in child psychopathology. J Clin Child Adolesc Psychol.

Tercelli I, Nuno F. (2019) A systematic review of mindfulness based interventions for children and young people with ADHD and their parents. Global Psychiatry. 2019; 2(1): 1-17. doi: 10.2478/gp-0007.

Zalewski M, Maliken A, Lengua LJ, Martin CG, Roos L, Everett Y. (2020) Integrating dialectical behavior therapy with child and parent training interventions: A narrative and theoretical review. Clin Psychol.

Zuquetto, C. R. Opaleye, E. S. Feijo, M. R. Amato, T. C. Ferri, C. P. & Noto, A. R. (2019). Contributions of parenting styles and parental drunkenness to adolescent drinking. Brazilian Journal of Psychiatry, 41(6), 511–517.