سلوک رنگ در کالبد معماری با رویکرد مراتب سلوک نجم رازی -نمونه موردی بقعه شیخ صفی

عرفان اسلامی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 14 شهریور 1402

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.2234/erfan.2023.1909290.1574

نویسندگان

کاظم قلیزاده^{* 1}؛ عباس حیدری²؛ اسما نورمحمدی¹

¹مربی، گروه مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه فنی و حرفه‌ای، تهران، ایران

²استادیار، گروه مهندسی عمران، دانشگاه فنی و حرفه‌ای، تهران، ایران

چکیده

سلوک عرفانی، سیری انفسی در قلب عالم صغیر برای نیل به حقیقت است. درمکاتب عرفانی، این سیر در قالب مراحل و مقاماتی تبیین می‌شود. توصیف منازل سلوک و مکاشفات خلوت از طریق انوار الوان در فرقه کبرویه دارای اهمیت خاص می‌باشد. بر اساس گزارش نجم رازی سالک در مراتب مختلف نفس انوار را مختلف‌اللون دیده، پس از گذر از نفس اماره، طی نفس لوامه در وادی نفس ملهمه افتاده، در آن وادی انوار سبعه را مشاهده می‌نماید. برترین جایگاه پیوند میان عرفان و هنر، معماری قدسی بوده؛ انگاره‌ها و پنداشت‌های آن با زبانی نمادین و رمز پردازانه تداعی‌کننده حکمت در کالبد، فرم و تزیینات بنا می‌باشد. بقعه شیخ صفی از مراکز مهم عرفان و تصوف بوده که ‌اندیشه‌ها و مفاهیم عرفانی در شکل‌گیری پلان و آمودهای معماری بنا تأثیر گذاشته است. مقاله حاضر با اساس قراردادن آراء و نظریات نجم رازی سعی در ایجاد رابطه معقول و منطقی منازل سلوک عرفان اسلامی با معماری قدسی دوره صفوی دارد. پژوهش با روش تحلیلی توصیفی با مطالعات میدانی سعی در تبیین و بازشناسی مراتب هفتگانه سلوک رنگ در کالبد معماری بقعه ازلحاظ مورفولوژی و معناگرایانه دارد. نتایج پژوهش مؤید آن است؛ کالبد معماری بقعه قابل انطباق با مراتب سلوک رنگ نجم رازی بوده و نظام رنگ‌ها در تزیینات بنا، تطبیق عملکرد هر بخش با مفهوم کتیبه‌های نگارش یافته، سلوک رنگ را متجلی ساخته و کالبد بنا از یک بنای مادی فراتر رفته و مکانیتی مثالین از انوار سبعه رنگی مطابق مراتب سلوک نجم رازی است.

کلیدواژه‌ها

معماری قدسی؛ مراتب سلوک؛ سلوک رنگ؛ فرقه کبرویه؛ نجم رازی؛ بقعه شیخ صفی

مراجع