رابطه ی معماری با تخیّل هنری از منظر حکمت ایرانی

بنیان های حکمی-فلسفی هنر ایرانی

دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 3، خرداد 1402، صفحه 62-79   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30486/pia.2023.1993630.1047

نویسندگان

مرجان امجد^{* 1}؛ فلورا بیابانی²

¹استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد اصفهان(خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان،ایران

²دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، مرکز تحقیقات افق‌های نوین در معماری و شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

چکیده

حکمت ایرانی، همواره در آسمان فکری متفکران و اندیشمندان این سرزمین جای داشته و سرزمین ایران به گواهی تاریخ، بستر بسیاری از باشکوه‎ترین معماری‎ها و نیز فاخرترین پاسخ‎های معمارانه به مسائل اقلیمی، فرهنگی و محیطی است؛ اما اکنون در زمانه‎ای هستیم که معماری در این سرزمین دیگر به لحاظ دوراندیشی، استواری و نیز زیبایی، پیراستگی و مردم‎واری ، شباهتی به آنچه معماران این سرزمین قبلا بدان اهتمام داشته‎اند، ندارد. پژوهش این مقاله، کیفی و به روش تحلیلی- تفسیر تاریخی، با طرح ساختار مفهومی موضوعات تخصصی در حوزه تحقیقاتی مرتبط با آن، در قالب تفسیری منسجم برای احیاء فرهنگ‎های بومی و علوم ایرانی به‎طور بنیادین، تفکرات حکمی حکمای ایرانی را مورد بازخوانی قرارداده و با توجه به مفهوم خلّاقیّت، برای درک آن از نظر حکمای ایرانی درباره مفهوم تخیّل بهره‌گرفته تا به مفهوم خلّاقیّت هنری به عنوان نوعی از تخیّل ناب و ارتباط آن با معماری دست یابد. نتایج پژوهش نشان داد که با توجه به اینکه هنر با هر دو ساحت خیال منفصل و خیال متصل در پیوندی عمیق است و هنر حکمی بدون این دو بی‌معناست، رشد و قدرت ادراک خیالی، به هنرمند کمک می‎کند تا همواره صورت‎ها و حقیقت‎هایی را از عالم مثال دریافت کند و آن را به زبان هنر و حکمت بیان دارد. مسیر آفرینش اثر معماری که از سنخ صناعات لطیفه است، به عنوان هنر و یکی از ابعاد مهم وجودی انسان از این مسیر جدا نیست.

کلیدواژه‌ها

تخیل هنری؛ حکمت ایرانی؛ خلّاقیّت؛ صناعت معماری؛ هنر

مراجع

احمدی، بابک (1393) معمای مدرنیته، چاپ نهم، تهران، نشر مرکز

اعوانی، غلامرضا (1390) مصاحبه روزنامه اطلاعات سه شنبه 6 دی ماه، امامی، سید حسین

انصاریان ، زهیر(۱۳۸۵). بازشناسی عناصر فلسفه هنر بر پایه مبانی حکمت صدرایی. نقد و نظر ۱۱(شماره ۴۴- ۴۳). ۲۲۰-. ۲۴۶

بکار، عثمان (۱۳۸۹)، طبقه بندی علوم از نظر حکمای مسلمان. ترجمه جواد قاسمی. مشهد: آستان قدس رضوی.

بهرامی احمدی، حمید (1377)، تحقیقی پیرامون جمعیت اخوان الصفا و آراء اندیشه‌های ایشان. فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق،(6و7)،43-7.

جهانبگلو، رامین (1394)، مدرن‎ها، چاپ پنجم، تهران، نشر مرکز .

حسن­زاده، سالار.بنی اردلان، اسماعیل، داداشی،ایرج (1400)، هنر و صناعت صفوی از منظر مشائیان( با تاکید بر نظریه میرفندرسکی در رساله صناعیه).فصلنامه مطالعات هنر اسلامی،18(43).188-200.

خامنه‌ای، سید محمد (1384)، حکمت متعالیه و ملاصدرا.چاپ اول.تهران.موسسه بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

داداشی، ایرج (1388)، صناعت و طرح مبانی نظری آن به اتکا آرا ابن سینا. جاویدان خرد، 7(1)، 43-74.

داوری اردکانی، رضا (1395) ،خرد سیاسی در زمان توسعه نیافتگی، چاپ دوم: تهران، نشر سخن .

داوری اردکانی، رضا(1396) ،اکنون و آینده‎ی ما، چاپ اول: پردیس، انتشارات نقد فرهنگ.

دبدبه، محمد، رضوان پناه، مجید، دبدبه، شبنم، و شاطری، امید. (1399). وجودیت هنر در رابطه با هنرهای وابسته به آن. شباک، 6(5 (پیاپی 56) )، 15-28.

ربیعی،هادی (۱۳۹۲)، جستارهایی در چیستی هنر اسلامی(مجموعه مقالات و درس گفتارها). چاپ پنجم تهران: نشر آثار هنری.

رضی، هاشم (1393)، حکمت خسروانی: حکمت اشراق و عرفان از زرتشت تا سهروردی، چاپ چهارم: تهران، چاپ بهجت.

سربخشی، محمد (1395)، فلسفه چیست؟، معرفت، 25(221)، .30-15.

سلطانی، مرضیه (1380)، فلسفه زیبایی و هنر در اسلام.رساله کارشناسی ارشد، رشته مدرسی فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم، مرکز تربیت مدرس.

سلمانی، معصومه و محمودی، سید حامد و قربانی بیدهندی، حسین،(1394)، تاثیر فلسفه هنر ملاصدرا در شکوفایی باغ ایرانی دوران صفویه،کنفرانس بین­المللی انسان، معماری، عمران و شهر، تبریز.

شفیع‎بیک، ایمان(1394)، تعریف فلسفه و فیلسوف در فایدون افلاطون، نشریه فلسفه، 43(1)، 40-21.

شفیعی، فاطمه، و بلخاری قهی، حسن (1390)، تخیل هنری در حکمت اشراقی سهروردی. متافیزیک (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی اصفهان)، 47(9-10)، 19-32.

صبوریان، محسن (۱۳۹۲)، ابن خلدون و تقسیم­بندی ارسطویی علوم. معرفت فرهنگی اجتماعی ، ۵(1)،5-2.

طاهری، مسعود (۱۳۹۴) طبقه‌بندی علوم در تمدن اسلامی تا پایان قرن هشتم هجری. نامه فرهنگستان، ۱۴(۴)، ۸۰-62.

عظیمی، مریم(1398) تبیین جایگاه معنا و خیال در فرآیند طراحی معماری، فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی، شماره بیست و چهارم ، (7) ۳ :۷۷-۹۰.

فارابی، ابونصر (۱۳۹۱)، کتاب موسیقی کبیر. ترجمه آذرتاش آذرنوش. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

فرشچی، حمیدرضا (۱۴۰۰)، معماری اسلامی از منظر آراء فارابی با تاکید براحصاء­العلوم. مطالعات معماری ایران. ۹(۱۷). ۱۷۹- ۱۹۶.

قیومی بیدهندی، مهرداد (1385). آموزش معماری در دوران پیش از مدرن بر مبنای رساله معماریه. صفه، 15(42): 64-85.

قیومی بیدهندی, مهرداد. مجتهدزاده, روح‌اله (1400)، جایگاه مفهوم معماری در نظام طبقه‌بندی علوم مسلمانان در سده‌های نخست هجری با تکیه بر اندیشه‌های ابونصر فارابی. مطالعات معماری ایران, 7(13), 33-48.

کمالی‎زاده، طاهره(1392)، مبانی حکمی هنر و زیبایی از دیدگاه شهاب‎الدین سهروردی، جاپ دوم، تهران.

کیانی، مصطفی(1386)،  معماری دوره پهلوی اول، چاپ دوم، تهران، مطالعات تاریخ معاصر ایران.

مختاری، محمدحسین(1399)، بررسی مقایسه‎ای نظر ارسطو، ابن‎سینا و ملاصدرا درباره کارکرد ادراک حسی و میزان معرفت‎بخشی آن، دوفصلنامه علمی حکمت صدرایی، سال هشتم، 2( 16) ، 203-214.

مددپور، محمد(1390)، آشنایی با آراء متفکران درباره‎ی هنر- جلد 1، چاپ سوم، تهران، انتشارات سوره مهر.

مسعودی فر، امید (۱۳۹۹)،  طبقه‌بندی دانش در ایران دوره اسلامی  و انعکاس علوم دقیقه در آن. مدیریت دانش اسلامی. ۲(3).  ۱۵۲- ۱۷۲. 

مفتونی، نادیا(1389)، فارابی، خیال و خلاقیت هنری، چاپ اول، تهران، انتشارات سوره مهر.

میردامادی، سید محمد حسین.امامی جمعه، سید مهدی(1397). مبانی و قواعد فلسفی کلام و کتاب الهی در هستی­‎شناسی نوین صدرالمتألهین.معرفت فلسفی،(15)3 : .45-58.

نژادابراهیمی احد، قره بگلو مینو، فرشچیان امیرحسین.(1401). دیدگاه اخوان‌الصفا به هندسه و کاربرد آن در معماری اسلامی ایران. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی. ۷ (۲) :۵۱-۷۶.

نژادابراهیمی, احد, قره‌بگلو, مینو، فرشچیان, امیرحسین. (1400). جایگاه حکمت نظری در کاربست هندسه معماری از جانب ریاضی‌دانان اسلامی دوره مورد بررسی قرون چهارم الی یازدهم هجری. حکمت معاصر,12(1):269-309.

نصر، سیدحسین. (1366) . علم در اسلام. ترجمۀ احمد آرام. تهران: سروش.

نوری، محمدعلی. (1399). چیستی و کارکرد حکمت عملی در سنجش آن با حکمت نظری.حکمت اسلامی، (7، شماره1-پیاپی 24 (بهار 99)), 33-47.

هایدگر، مارتین(1393)، بناکردن، سکنی گزیدن، اندیشیدن، از کتاب فلسفه تکنولوژی، اعتماد، شاپور(مترجم)، چاپ پنجم، تهران، نشر مرکز .