بررسی تحلیل عرفان و کلام در پاسخ به شبهه عدم عصمت پیامبر اکرم (با محوریت تفسیر آیات ابتدایی سوره فتح)

اندیشه های فلسفی و کلامی

مقاله 2، دوره 2، شماره 4، بهمن 1401، صفحه 29-48   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شهلا رحمانی¹؛ سوسن آل رسول^{* 2}؛ مهرداد عباسی³

¹دانشجوی دکترای علوم قران و حدیث دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی واحد علوم و تحقیقات تهران

²استاد تمام گروه علوم قران و حدیث دانشکده الهیات واحد کرج

³استادیار گروه علوم قران و حدیث دانشکده حقوق ، الهیات و علوم سیاسی واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

کلام و عرفان در متون عرفانی تعامل و ارتباط جدایی ناپذیری دارند. علم کلام به بررسی اصول اعتقادی می­پردازد و عرفان اسلامی نیز مبتنی بر شریعت و اصول آن است. با این وجود ابزار، زبان و روش دستیابی به حقیقت عرفا و متکلمان در هنگام طرح مباحث عرفانی و کلامی متفاوت و متمایز از یکدیگر است. در کلام اسلامی، ضرورت نبوت با اتکا به دلایلی از جمله قاعده لطف تبیین شده است اما عرفان اسلامی نبی را مظهری تام برای اسم اعظم الهی دانسته و از همین رو حضور او در میان مردم را ضروری می­داند. مقاله حاضر با محور قرار دادن تفاسیرعرفانی و مقایسه آن با رویکرد متکلمین به تحلیل شیوه مشکل­گشایی کلام و عرفان در شبهه عصمت «ذنب ما تقدم و ما تأخر» می­پردازد. از آنجایی که جایگاه نبوت و ولایت و ضرورت عصمت در اندیشه این دوگروه، تعریف و محدوده عصمت را متفاوت می­سازد، نوع نگاه عارف و متکلم به شبهه موجود در آیه مذکور متفاوت است. متکلمان ابهام موجود در این آیات را ناظر به عصمت انبیاء می­دانند و با رویکردهای کلامی در پی پاسخگویی به آن هستند. اما عرفا با اعتقاد به بطون متعدد آیات و استفاده از ابزار کشف و شهود، غفران را تجلی انوار الهی بر پیامبر می­دانند و ارتباط «ذنب ما تقدم و ما تأخر» به پیامبر را با اصل خاتمیت پیامبر تفسیرنموده و از شبهه گذر کرده و رفعت مقام پیامبر را نظاره گر هستند.  

کلیدواژه‌ها

تفاسیر عرفانی؛ شبهه کلامی؛ عصمت؛ نبوت؛ ذنب ما تقدم و ما تأخر