نقد اشکالات کانت بر برهان امکان و وجوب بر اساس مبانی تقریر سینوی از این برهان

اندیشه های فلسفی و کلامی

دوره 3، شماره 5، مرداد 1402، صفحه 91-110   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حامد کمیجانی¹؛ محمد مهدی گرجیان عربی^{* 2}

¹دانشجوی دکترای فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه باقرالعلوم

²استاد تمام عرفان اسلامی دانشگاه باقر العلوم

چکیده

در تقریر‌سینوی از برهان امکان و وجوب با تکیۀ بر بداهت ثبوت واقعیت و امتناع اجتماع نقیضین و براساس خصیصۀ امکانیِ واقعیت خارجی، از وجود واجب رفع تردید می‌گردد.کانت با توجه به خوانش لایب نیتس از این برهان بیان می‌‌‌ نماید ‌که صرف تردید در قضایای ناظر به واقع و ممکن بودن ایشان ، موجب تثبیت واجب نمی‌شود ؛ چرا که در وجود واجب نیز همین تردید جاری است.  هم‌چنین با توجه به میادیء فلسفۀ کانت از آن جا که تردید در تمام قضایای واقع نما جایز است، نمی‌توان گزارۀ قطعی‌‌ای را پایه برای اثبات واجب قرار داد و چون  وجود ، وجوب ، امکان و علیت  بیان‌گر نسب قضایا هستند ؛ لذا سخن از امکان خارجی و اثبات وجود واجب در بستر جریان علیت ، کلامی ناصواب است. در این مقاله قصد داریم با بهره‌گیری از روش تحلیلی توصیفی به نقد این اشکالات پرداخته و بیان نماییم که در تقریر سینوی، اولاً مراد از امکان ، ضروری الوجود نبودنِ واقعیت خارجی است ، نه جواز تردید در قضایای واقع نما. ثانیاً اصل ثبوت واقعیت و امتناع اجتماع نقیضین به عنوان دو گزاره واقع نما و یقینی پایه برهان قرار گرفته‌اند . هم‌چنین بر اساس این تقریر وجود ، وجوب ، امکان  علاوه بر نسب موجود در قضایا ، می‌توانند از مصادیق خارجی بهره‌مند باشند. لذا تفسیر این مفاهیم به نسب موجود در قضایا از باب سرایت حکم یکی از مصادیق به مفهوم می باشد.                                                                                

کلیدواژه‌ها

برهان وجوب و امکان؛ امکان ماهوی؛ امکان احتمالی؛ اصل ثبوت واقعیت؛ ابن سینا؛ کانت