مطالعۀ تطبیقی آزمون های قهرمانان اساطیری در حماسه های ملل مختلف «مطالعۀ موردی: اساطیر ایرانی، یونانی و هندی»

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 58، دی 1402، صفحه 27-53   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1921400.2186

نویسندگان

سمیه تقی زاده ثمرین¹؛ ابوالقاسم رادفر^{* 2}؛ علی رضا شعبانلو³؛ فرانک جهانگرد⁴

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

³استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

⁴استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

چکیده

قهرمانان اساطیری در متون حماسی ملل مختلف در قالب­ ها و اشکال گوناگون بروز می ­کنند؛ اما اغلب سرگذشت یکسانی دارند و مراحل مشابهی را پشت سر می­ گذارند. آزمون و روایت‌های وابسته به کلید‌واژة آزمون، یکی از موضوعات مشترک بسیاری از اساطیر جهان است و معمولاً این موضوع از نقاط عطف روایات و از مهم‌ترین بسترهای انگیزشی قهرمان برای کنش آغازین روایت­ ها است. آزمون‌های اساطیری با اهداف گوناگونی به اجرا درمی‌آمده‌اند و نه تنها خاص پهلوانان و قهرمانان؛ بلکه در جاهایی از اساطیر اختصاص به خدایان داشته‌اند. مسیر قهرمانی شخصیت‌‌های درخشان اسطوره‌ای از گذرگاه آزمون و در بوتة امتحان قوای جسمانی و روحانی می‌گذرد. آزمون یکی از آیین‌هایی است که در میان تمامی اسطوره‌های ملل وجود داشته است و تاریخی به دیرینگی خود اسطوره دارد. آزمون‌شوندگان که اکثراً از طبقة پهلوانان در اساطیر می‌باشند گاه به‌صورت کاملاً دلخواه و اختیاری همچون رستم و اسفندیار، اقدام به پذیرش آزمون می‌کنند، گاه همچون هرکول و اولیس از سر اجبار تن به آزمون می‌دهند و سیلی از دخالت نیروهای مافوق طبیعی آن‌ها را از آزمونی به آزمونی دیگر می‌کشاند. آزمون‌ها گاه پذیرفته نمی‌شود و آزمون­دهنده مجبور است به‌جای آزمون پذیرفته‌نشده آزمونی دیگر را از سر بگذراند. پهلوانان که آزمون‌شوندگان بی‌چون‌وچرای اساطیرند، هرکدام بدون استثنا به آزمون پاکی و بی‌گناهی مبتلا می‌شوند، از جمله رستم، اسفندیار و اولیس در مصاف زن جادو، گیلگمش در مصاف ایشتر و هرکول در مصاف هیپولیت و زنان آمازونی. پهلوانان آنجا که پای آزمون سنجش توانایی در میان است و باید زور بازوی خود را نشان دهند، متناسب با دشواری‌ها و سختی‌های آزمون تلاش می‌کنند و با موفقیت از آن‌ها گذر می‌کنند. این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی به این پرسش پاسخ می ­دهد که مطالعۀ تطبیقی آزمون­ های اساطیر در حماسه ­های ملل مختلف، از چه شباهت­ ها و تفاوت­ هایی بین آن ­ها حکایت می­ کند؟

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ آزمون؛ ایرانی؛ یونانی؛ هندی

مراجع

کتاب‌ها اسلامی‌ندوشن، محمدعلی (1385) زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، تهران: سهامی انتشار. ایندیک، ویلیام (2004) روان‌شناسی برای فیلم‌نامه‌نویسان، ترجمة محمدگذرآبادی، تهران: هرمس. پینسنت، جان (1380) شناخت اساطیر یونان، ترجمه: باجلان فرخی (م. ح)، تهران: اساطیر. رزمجو، حسین (1381) قلمرو ادبیات حماسی ایران، 2جلدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. روزنبرگ، دونا (1379) اساطیر جهان: داستان‌ها و حماسه‌ها، جلد1 و 2، ترجمة عبدالحسین شریفیان، تهران: انتشارات اساطیر. فردوسی، ابوالقاسم (1375) شاهنامه (از روی چاپ مسکو)، به کوشش سعید حمیدیان، 4 جلد (9 و 1)، تهران: نشر قطره. کزازی، میرجلال‌الدین (1373) نامه باستان، ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی، تهران: انتشارات سمت. کزازی، میرجلال‌الدین (1379) رویا، حماسه، اسطوره، تهران: نشر مرکز. مهابهاراتا (1358) ترجمه میرغیاث‌الدین علی قزوینی مشهور به نقیب‌خان، به تحقیق و تصحیح و تحشیه و مقدمه سیدمحمدرضا جلالی نایینی، تهران: شرکت افست سهامی خاص. همیلتون، ادیت (1376) سیری در اساطیر یونان و روم، ترجمة عبدالحسین شریفیان، تهران: انتشارات اساطیر. هومر (1379) ایلیاد و ادیسه، ترجمه جلال‌الدین کزازی، تهران: نشر مرکز. یونگ، کارل گوستاو و همکاران (1352) انسان و سمبل‌هایش، ترجمة ابوطالب صارمی، تهران: امیرکبیر. مقالات خجسته، فرامرز، و صیادی، فاطمه. (1390). بررسی کهن‌الگوی آزمون در شاهنامه و هفت پیکر نظامی. تاریخ ادبیات، 4(1)، 109 – 93. شجاعی‌مقدم، میترا. (1396). بررسی سفر قهرمان در حماسة گیلگمش با تأکید بر نظریة کریستوفر وگلر، نهمین همایش ملی زبان و ادبیات فارسی، بیرجند، 82-101. موسوی، سید کاظم، بهزادنژاد، مریم، و سارکسیان، آرمینا. (1395). ساختار اسطوره‌ای در گنبد سیاه هفت پیکر: بررسی نظریه سفر قهرمان در گنبد اول. فنون ادبی، 8(4)، 113-130. doi: 10.22108/liar.2016.21202. مشعلیان، مرضیه، و هاشمیان، لیلا. (1399). گذر از نه بیشة شهریارنامه بر اساس نظریة تک اسطورة جوزف کمپبل. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(45)، 239-256. doi: 10.30495/dk.2020.678943. پایان‌نامه دانش‌پور، مهدی (1392) تحلیل کهن‌الگویی آزمون‌های شاهنامه، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد، به راهنمایی اسدالله نوروزی، دانشگاه هرمزگان.