فضای خلوت گزینی و کشفیّات عرفانی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 58، دی 1402، صفحه 54-71   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1926215.2227

نویسندگان

ندا بصاری¹؛ عزیز حجاجی کهجوق^{* 2}؛ آرش مشفقی²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

چکیده

عارفان در خلوت و انزوای خود از رهگذر شهود و اشراق که ابزار معرفتی آنان است، به فضاهایی گام می‌نهند که عقل از ادراک آن عاجز و زبان از توصیف آن ناتوان است. فضاهایی که خاستگاه تجلّیات غیبی و مرموز آنان است. این فضاها به دستیاری وهم و خیال یا آمیزه‌هایی از هر دو ایجاد می‌گردد. دشواری فهم این فضاها از آنجا برمی‌خیزد که عموماً خیال و وهم دو نام برای یک حال ذهنی تصوّر می‌شود درحالی که خیال به دلیل ابتنایش بر محسوسات، با وهم فرق دارد. اگر چه این هر دو در ساختن عالم رؤیا دخیل‌اند. به سخن دیگر رؤیا محصول تقابل و تعامل دو نیروی واهمه و تخیّل است که خود با جهان واقع رؤیاروی می‌گردد. هدف از این پژوهش بازنمود احوال عارف، در لحظه‌های شهودی ورود او به این فضاها و نحوة تأثیرپذیری‌اش از این احوال روحانی است. دستاورد عمدة این پژوهش درک این نکته است که انزوا و در خود فرورفتن عارف گاه زمینه‌ساز رؤیاهای عارفانه و کشاندن عارف به وادی تجربه‌های ژرف، متفاوت و در عین حال توصیف‌ناپذیر است. پژوهش حاضر داده‌های خود را از طریق روش کتابخانه‌ای به دست آورده و آن‌ها را با بهره‌گیری از روش توصیفی تحلیل کرده است.

کلیدواژه‌ها

عرفان؛ فضا؛ خلوت گزینی؛ کشف و شهود

مراجع

کتاب‌ها ابراهیمی دینائی، غلامحسین (1364) شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، تهران: حکمت. انوری، حسن (1385) فرهنگ فشردة سخن، تهران: سخن. زرّین کوب، عبدالحسین (1385) تصوّف ایرانی در منظر تاریخی آن، مترجم: مجدالدّین کیوانی، تهران: سخن. زمرّدی، حمیرا (1382) نقد تطبیقی ادیان و اساطیر، تهران: زوّار. ستّاری، جلال (1372) مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران: مرکز. سروش، عبدالکریم (1384) قصّة ارباب معرفت، تهران: صراط. سعدی، مصلح الدّین (1385) کلّیات سعدی، تهران: هرمس. سهروردی، شهاب‌الدین (1392) عوارف المعارف، مترجم ابومنصور بن عبدالمؤمن اصفهانی، به اهتمام: قاسم انصاری، تهران: علمی و فرهنگی. سهروردی، شهاب‌الدین (1372) مجموع مصنفات، تصحیح و مقدمه هانری کربن، جلد 2، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی. عثمان، عبدالکریم (1361) روان‌شناسی از دیدگاه غزّالی و دانشمندان اسلامی، مترجم سید محمّدباقر حجّتی، دفتر دوم، تهران: فرهنگ اسلامی. عطّار، فریدالدّین (1365) منطق‌الطّیر، به اهتمام سیّد صادق گوهرین، تهران: علمی و فرهنگی. عطّار، فریدالدّین (1366) تذکرةالاولیاء، مصحّح محمد استعلامی، تهران: زوّار. قشیری، ابوالقاسم (1388) رساله قشیریه، مترجم ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، ویراسته: ایرج بهرامی، تهران: زوّار. کاشانی، عزّالدّین محمود (1367) مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه، به تصحیح علّامه جلال الدّین همایی، تهران: هما. لاهیجی، محمد (1368) مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، با مقدمه کیوان سمیعی، تهران: محمودی. محبّتی، مهدی (1388) از معنا تا صورت، تهران: سخن. معین، محمد (1371) فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر. مولوی، جلال‌الدین (1390) مثنوی، به کوشش محمّدرضا برزگر خالقی، تهران: زوّار. هال، کالوین، اس و نوردبای، ورنون. جی (1375) مبانی روانشناسی تحلیلی یونگ، مترجم محمّدحسن مقبل، تهران: جهاد دانشگاهی. همایی، جلال‌الدین (1370) معانی و بیان، تهران: هما. یثربی، سیّد یحیی (1368) سیر تکاملی و اصول و مسائل عرفان و تصوّف، تبریز: دانشگاه تبریز. یونگ، کارل گوستاو (1376) انسان و سمبول‌هایش، مترجم حسن اکبریان طبری، تهران: یاسمن.