نقد داستان کوتاه «عفو عمومی» از بزرگ علوی بر اساس نظریۀ جامعه‌شناسی مجازات دورکیم

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 58، دی 1402، صفحه 96-122   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1919453.2171

نویسندگان

لیلا خیاطان¹؛ فرزانه یوسف قنبری^{* 2}؛ نسیم خواجه زاد²؛ مسعود خردمندپور²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.

چکیده

بزرگ علوی یکی از بزرگ­ترین داستان نویسان معاصر است که در تکامل داستان کوتاه و گستردگی آن در ادبیّات معاصر نقش بسزایی دارد. او در تمام داستان­هایش با واقع‌گرایی انتقادی به بیان مسائل مختلف جامعه پرداخته است. یکی از داستان­های کوتاه بزرگ علوی، داستان عفو عمومی است. نویسنده در این داستان، واقعیّات اجتماعی و تحوّلات جامعۀ آن دوران را به تصویر کشیده است. در این پژوهش تلاش شده است تا  مسائل مورد نقد در این داستان با نظریۀ جامعه‌شناختی مجازات دورکیم، انطباق داده شود. تفکّر امیل دورکیم در رابطه با مجازات این است که، مجازات، کارکرد انسجام‌بخشی به اجتماع را دارد. از نظر او، هنگامی که جرمی اتّفاق می‌افتد، به ارزش‌ها و اخلاقیّات جامعه تعرض می‌شود. در نتیجه، جامعه احساس خطر کرده و عکس‌العمل نشان می‌دهد. مجازات، عکس‌العمل هیجانی و طبیعی جامعه نسبت به نقص ارزش‌های جمعی است. نگارنده در این پژوهش درصدد آن است تا به شیوۀ تحلیلی – توصیفی و روش کتابخانه­ای به بررسی داستان کوتاه «عفو عمومی» از بزرگ علوی بر اساس نظریۀ جامعه‌شناسی مجازات دورکیم بپردازد. نتیجۀ پژوهش نشان می­دهد که اگرچه مجازات‌ها در طول  دوران، دچار دگرگونی می‌شوند؛ ولی اصل و پایۀ آن‌ها تغییر نخواهد کرد. از این نظر، تغییر و دگرگونی مجازات‌ها به‌نوعی، سازگاری مجازات با وجدان جمعی زمان می­باشد. در واقع به‌تبع دگرگونی جامعه، مجازات نیز تغییر می­یابد.

کلیدواژه‌ها

بزرگ علوی؛ دورکیم؛ داستان کوتاه؛ عفو عمومی؛ مجازات؛ نقد جامعه‌شناختی

مراجع

کتاب‌ها اسفندیاری، محمد صالح (1394) تحلیل جامعه‌شناسانه زندان، تهران: مجد. بزرگ علوی، سید مجتبی (1357) پنجاه وسه نفر، تهران: جاویدان. بزرگ علوی، سید مجتبی (1383) ورق‌پاره‌های زندان، تهران: نگاه. بهارلو، محمد (1372) داستان کوتاه در ایران، تهران: طرح نو. جوان جعفری بجنوردی، عبدالرضا (1394) تحوّلات جامعه‌شناسی کیفر، از دورکهایم تا گارلند، دایرة المعارف علوم جنایی، زیر نظر علی حسین نجفی ابرندآبادی، تهران: میزان. جوینی، عطاملک (1382) تاریخ جهانگشای، تصحیح محمد قزوینی، تهران: افراسیاب. دورکیم، امیل (1394) دربارۀ تقسیم‌کار اجتماعی، ترجمۀ باقر پرهام، بابل: کتاب‌سرا. ستوده، هدایت الله (1381) جامعه‌شناسی در ادبیّات فارسی، تهران: آوای نور. کوزر، لیوئیس (1394) زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی، مترجم محسن ثلاثی، تهران: علمی. گلدمن، لوسین (1377) جامعه‌شناسی ادبیّات، ترجمه محمدجعفر پوینده، تهران: هوش و ابتکار. گیدنز، آنتونی (1386) جامعه‌شناسی، مترجم چاوشی، تهران: نی. لوونتال، لئو (1386) رویکرد انتقادی در جامعه‌شناسی ادبیّات، مترجم محمدرضا شادرو، تهران: نی. مکی، حسین (1364) تاریخ بیست‌سالۀ ایران، جلد 6، تهران: ناشر. موریس، نوردال و همکاران (1390) سرگذشت زندان، روش مجازات در جامعه غرب، ترجمه پرتو اشراق، تهران: ناهید. مهدی پور عمرانی، روح‌الله (1387) ادبیّات زندان، تهران: آفرینش. میرعابدینی، حسن (1380) صدسال داستان‌نویسی در ایران، جلد 1 و 2، تهران: چشمه. یاحقی، محمدجعفر (1378) جویبار لحظه‌ها، تهران: جامی. مقالات جوان جعفری بجنوردی، عبدالرضا، و ساداتی، سید محمد جواد. (1394). مفهوم قدرت در جامعه شناسی کیفری. پژوهش حقوق کیفری، 3(11)، 38-9. خامه‌ای، انور. (1362). در سوگ یار هدایت و همکار آرانی. کلک، (80-82)، 754-760. زارع، میثم، و صفری، جهانگیر. (1397). تحلیل و تفسیر داستان دزآشوب بزرگ علوی بر اساس نظریه جامعه‌شناسی محتوا. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 10(36)، 13-30. علایی، مشیت. (1380). نقد ادبی و جامعـه‌شناسی. ادبیّات و فلسفه، 4(46-47)، 20-32. مارشانیان. (1384). جامعه‌شناسی مجازات. مترجم کریمی محمد علی. پژوهش‌های دانش انتظامی دانشگاه علوم انتظامی امین، 7(1)، 189-209. نجفی ابرندآبادی، علی حسین، حبیب‌زاده، محمدجعفر، و خالقی، ابوالفتح. (1380). حبس خانگی. پژوهش‌های حقوق تطبیقی، ۵(۴)، ۱۴۱-۱۵۶. 20.1001.1.22516751.1380.5.4.2.3 dor: پایان‌نامه‌ زارع، میثم (1388) نقد جامعه‌شناختی داستان‌های بزرگ علوی تا سال 1322، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، راهنما دکتر جهانگیر صفری، دانشگاه شهرکرد.