واکاوی نگرش والد سالارانه مسعود غزنوی در تاریخ بیهقی براساس نظریات اریک برن

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 58، دی 1402، صفحه 153-178   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1919178.2169

نویسندگان

نسرین عمران نژاد¹؛ پروانه عادل زاده^{* 2}؛ کامران پاشایی فخری³

¹دانشجو دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

طبق نظریه اریک برن هر فرد دارای مجموعه ­ای از الگوهای رفتاری خاصی است که معرف حالت روانی اوست، اما ممکن است همین فرد در حالت روانی متفاوت، الگوهای رفتاری دیگری را بروز ­دهد که غالبا متناقص با رفتار قبلی اوست، و این سبب پیدایش « نظریه حالات من» شده است. اریک برن بنیان­گذار تحلیل رفتار متقابل «حالات من» را به سه بخش والد، بالغ و کودک تقسیم می­ کند. طبق نظریه اریک برن «والد» یکی از سه حالت شخصیت انسان است که انسان­ آن ­ها را از والدین، یا الگوهای قدرت فرامی­ گیرند. «والد» به دو صورت والد حمایتگر مهربان و «والد» کنترل­ کننده مستبد ظاهر می ­شود. که هر کدام از آن­ ها به دو جنبه مثبت و منفی تقسیم می­ شوند. این پژوهش با شیوه توصیفی-تحلیلی با استناد به تاریخ بیهقی و نظریات اریک برن و رویکرد میان رشته­ ای مولفه هایی چون ابعاد سه گانه شخصیت، انواع والد و مصادیق آن را در شخصیت امیر مسعود غزنوی مورد تحلیل قرار می­ دهد. در این بررسی معلوم می ­شود که مسعود غزنوی در موقعیت­ های مختلف چگونه عمل می­ کند و به چه روشی (من) والد خود را در قالب اعمال خود آشکار می ­نماید و این رفتار ریشه در چه تنش روحی و روانی وی قرار دارد. از بررسی نتایج این پژوهش چنین استنباط می­ شود که امیر­مسعود در بیشتر مواقع «بالغ» خود را حذف و از حالت «والد» مستبد خود تصمیم­گیری می­ کند و رویکردهایی از جمله اظهار قدرت، تهدید و ارعاب و استبداد را ایجاد می­ کند.

کلیدواژه‌ها

اریک برن؛ رفتار متقابل؛ والد؛ تاریخ بیهقی؛ امیر مسعود غزنوی

مراجع

کتاب‌ها استوارت، یان و جونز، ون (1395) تحلیل رفتار متقابل: تاملی در روان‌شناسی تجربی، ترجمه بهمن دادگستر، تهران: نشر دایره. استینر، کلود (1395) پیش‌نویس‌های زندگی در تحلیل رفتار متقابل، ترجمه علی بابایی زاده، آزاده سجادی نسب، تهران: نشر آوسیا. باسورث، ادموند کیلفورد (1384) تاریخ غزنویان، جلد 1 و 2، ترجمه حسن انوشه، تهران: انتشارات امیرکبیر. برن، اریک (1391) بازی‌ها، روان‌شناسی روابط انسانی، ترجمه اسماعیل فصیح، تهران: نشر ذهن آویز. برن، اریک (1395) بعد از اسلام چه میگویید؟، ترجمه مهدی قراچه داغی، تهران: نشر پیکان. برن، اریک (1396) تحلیل رفتار متقابل، ترجمه اسماعیل فصیح، تهران: فرهنگ نشر نو. بهرامی موید، منصور (1395) مفاهیم تحلیل رفتار متقابل، تهران: نسل نواندیش. بیهقی، محمد بن حسین (1388) تاریخ بیهقی، به کوشش خطیب رهبر، تهران: نشر مهتاب. دهقانی، محمد (1395) حدیث خداوندی و بندگی، تهران: نشر نی. کارخانه‌ای، بهرام (1385) تحلیل رفتار متقابل در خدمت موفقیت‌های فردی و اجتماعی، تهران: انتشارات شهر آب. متینی، جلال (1386) سیمای مسعود غزنوی در تاریخ بیهقی، به کوشش محمد جعفر یاحقی، یادنامه ابوالفضل بیهقی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی. هریس، تامس (1391) وضعیت آخر، ترجمه اسماعیل فصیح، تهران: فرهنگ نشر نو. هریس، تامس (1395) ماندن در وضعیت آخر، ترجمه اسماعیل فصیح، تهران: انتشارات نشر نو. هی، جولی (1380) روان‌شناسی موفقیت در محیط کار، ترجمه مینو پرنیانی، تهران: انتشارات رشد. ویدوسون، مارک (1392) تحلیل رفتار متقابل (تحلیل تبادلی)، ترجمه زهرا قلخانی، تهران: انتشارات ارجمند. مقالات صحرائی، قاسم، و میرزایی‌مقدم، مریم. (1390). بی‌اعتمادی در دستگاه مسعود غزنوی و دلایل آن در تاریخ بیهقی. پژوهش‌های تاریخی، 3(3)، 113-130. عادل‌زاده، پروانه، عمران‌نژاد، نسرین، و پاشائی فخری، کامران. (1399). بازی‌های «پدریان» و «پسریان» در تاریخ بیهقی براساس نظریة «بازی‌های» اریک برن». زبان و ادب فارسی، 12(43)، 67-90. dor:20.1001.1.2008899.1399.12.43.4.0 کاظم‌زاده قندیلو، رسول، مشتاق‌مهر، رحمان. (1399). تحلیل گفتمان «تاریخ بیهقی» بر اساس نظریۀ فراتابی زبانی فرای و بازی زبانی ویتگنشتاین. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(پیاپی 44)، 13-42. doi: 10.30495/dk.2020.677774 پایان‌نامه استاجی، ابراهیم، صادقی‌منش، ابراهیم، رحیمی، ابوالقاسم (1392) والدسالاری در ادب فارسی از گونه‌شناسی تبادل در سیاست‌نامه تذکرةالاولیا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه حکیم سبزواری.