طرحواره‌های روانشناختی رابط نحو به نما در شعر «هدیه» فروغ فرخزاد

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 58، دی 1402، صفحه 179-201   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1940505.2340

نویسندگان

راشین مبشری^{* 1}؛ حسین حسن پور آلاشتی²؛ مرتضی محسنی²

¹دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

چکیده

نحوۀ فکر کردن که حاصل تأثیر فرآیندهای مغزی است می‌تواند انواع قواعد نحوی را تولید نماید؛ بنابراین انواع عوامل شامل انگیزه، ترس، تأکید و ... باعث جابه‌جایی جایگاه کلمات و تولید انواع آرایۀ بیانی و کلامی می‌شود که این نیز به ‌نوبۀ خود منطق‌های تصویری مختلفی را به وجود می‌آورد. طرحواره‌ها مرز مشترک میان مولف، متن و مخاطب هستند که بر اساس منطق خاص تصویری می‌توان آن‌ها را بازنمایی کرد. بر اساس همین رویکرد و با توجه به هم‌پوشانی تفسیر متن و  مولف و تاییدهای روانشناختی  شعر «هدیه» فروغ فرخزاد از تصویر سینمایی بهره می‌گیرد، چرا که این شعر بر مبنای تصاویر عمق بر پایۀ تصاویر اثباتی از طریق قابلیت حسّی (بینایی) و تجسّم عمل (نور و تاریکی) به کار گرفته شده است. به لحاظ ساختار تصویرپردازی، شب و تاریکی به‌عنوان تصویر مرکزی، در کانون قرار دارد که با استفاده از مجاز و همچنین با بهره از نمادپردازی، با هدف اختصار که نمای بسته را توجیه می‌کند، تصاویر شعری خلق شده‌اند. لحن این تصویر بر اساس موسیقی شعر که بر وزن بحر مجتث است، لحنی غمگین دارد و در نتیجه ریتمی آهسته در ارائه را می‌طلبد. این شعر دارای دو بند است که با توجه به محتوا باعث می‌شود مرحلة آغازین و پایانی در تصویر متضاد باشند. همچنین این شعر به لحاظ کارکردی، اجتماعی است و همچون بیانیه‌ای انتقادی، هم به‌ نقد جامعه و هم به راه برون‌رفت از بن‌بست اجتماعی و فرهنگی می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

آرایه؛ تصویر؛ دستور زبان؛ طرحواره؛ فروغ فرخزاد

مراجع

کتاب‌ها صفوی، کوروش (1383) از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد 1، تهران: سورة مهر. فرخزاد، فروغ (1375) جاودانه زیستن، در اوج ماندن، به کوشش بهروز جلالی، تهران: مروارید. فرخزاد، فروغ (1382) تولدی دیگر، تهران: مجرد. کوچش، زلتن (1394) استعاره در فرهنگ، مترجم نیکتا انتظام، تهران: سیاهرود. مقالات طهماسبی، فرهاد، و صارمی، زهره. (1392). تحلیل و بررسی تصویر شعری و معرفی ساختار آن در شعر احمد شاملو. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 5(16)، 235-262. گلفام، ارسلان، و یوسفی‌راد، فاطمه. (1381) زبان‌شناسی شناختی و استعاره. تازه‌های علوم شناختی، 4(۳)، ۵۹-۶۴. محمدی آسیابادی، علی، صادقی، اسماعیل، و طاهری، معصومه. (1391). طرحواره حجمی و کاربرد آن در بیان تجارب عرفانی. پژوهش‌های ادب عرفانی، 6(2)، 141-162. پایان‌نامه‌ها گندمکار، راحله (1388) بررسی معنایی أفعال مرکب اندام بنیاد در زبان فارسی، رویکردی شناختی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، زبانشناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبایی. یوسفی‌راد، فاطمه (1382) بررسی استعاره زمان در زبان فارسی، رویکرد معناشناسی شناختی، پایان نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.