کاربست تطبیقی زمان روایت در لایۀ گفتمان در دو اثر روایی پله‌آس و ملیزاند و زال و رودابه بر اساس نظریۀ ژرارژنت

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 58، دی 1402، صفحه 250-276   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1966208.2576

نویسندگان

هانیه امینی¹؛ معصومه خدادادی مهاباد^{* 2}؛ اشرف چگینی²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحدورامین- پیشوا، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران.

چکیده

درک رویدادها و درونمایۀ هر داستان با زمان روایتگری آن ارتباط تنگاتنگی دارد. ژنت به عنوان تأثیرگذارترین نظریه‌پرداز در خصوص زمان متن در نقد روایت‌شناختی، کشف جزئیات زمان روایی را میسّر می‌سازد. هدف این جستار، بررسی تطبیقی زمان روایی با تأکید بر نظریۀ جامع ژنت و سازوکارهای ساختاریابی او در دو روایت پله‌آس و ملیزاند و زال و رودابه از سه منظر: ترتیب زمانی، دیرش و بسامد است تا قواعد عام زمان روایت و قانون‌مندی‌های آن واکاوی گردد. این پژوهش با رویکردی توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای و با تأکید بر وجوه اشتراک و افتراقِ کاربستِ شگرد رواییِ زمان روایت، به واکاوی تطبیقی و تحلیل دو داستان می‌پردازد. ساختار روایی این دو اثر، از منظر ژنت، سامان‌بندی زمانیِ متفاوتی دارند. اثر روایی پله‌آس و ملیزاند برخوردار از زمانمندی خطی منظمی است که به جنبۀ دراماتیک اثر، قدرت می‌بخشد اما در زال و رودابه شاهد برهم خوردن توالی زمانی رویدادها و گذشته‌گویی‌ها و آینده‌گویی‌های متعددی هستیم. بنابراین پله‌آس و ملیزاند برخلاف زال و رودابه، فاقد زمان پریشی است و شگرد دیرش در زمان روایت در دو داستان، مبتنی بر صحنه‌پردازی است و فرم نمایشی، این دو اثر را، تبدیل به متونی پُر گفت‌وگو کرده است. علاوه بر این،‌ بسامد نقل منفرد در دو روایت، وجه غالب است.

کلیدواژه‌ها

پله‌آس و ملیزاند؛ زال و رودابه؛ زمان روایت؛ ژرارژنت؛ فردوسی؛ مترلینک

مراجع

کتاب‌ها احمدی، بابک (1398) ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز. استم، رابرت، بورگواین، فلیترمن، س (1377) «روایت فیلم‌شناسی» روایت و ضد روایت، ترجمۀ فتاح محمدی، تهران: بنیاد سینمایی فارابی. پاینده، حسین (1397) نظریه و نقد ادبی، درسنامه‌ای میان رشته‌ای، 2 جلدی، تهران: انتشارات سمت. پرینس، جرالد (1395) روایت‌شناسی، شکل و کارکرد روایت، ترجمه محمد شهبا، تهران: مینوی‌ خرد. تولان، مایکل (1398) روایت‌شناسی، درآمدی زبان‌شناختی- انتقادی، ترجمه دکتر سیده فاطمه علوی، دکتر فاطمه نعمتی، تهران: انتشارات سمت. حدیدی، جواد (1394) از سعدی تا آرگون، تأثیر ادبیات فارسی در ادبیات فرانسه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. سرامی، قدمعلی (1383) از رنگ گل تا رنج خار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. فردوسی، ابوالقاسم (1366) شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، دفتر 1، نیویورک: انتشارات Bibliotheca Persica. مترلینگ، موریس (1394) مونا وانا و دو نمایشنامه دیگر، ترجمه وزیری بدری، ملاح حسینعلی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی. یان، مانفرد (1399) روایت‌شناسی، راهنمای خواننده به نظریۀ روایت، ابوالفضل حرّی، تهران: علمی‌ فرهنگی. مقالات افخمی، علی، و علوی، سیده فاطمه. (1382). زبان‌شناسی روایت. دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)، 53(165)، 55-72. امینی، هانیه، خدادادی مهاباد، معصومه، و چگینی، اشرف. (1400). واکاوی تطبیقی عناصر داستان در رزمنامۀ غنایی زال و رودابه و تراژدی نمادگرای پله‌آس و ملیزاند. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 13(49)، 11-41. doi: 10.30495/dk.2021.1921326.2190 ترکمانی، حسینعلی، شکوری، مجتبی، و مهیمنی، مازیار. (1396). تحلیل روایت‌شناختی سوره نوح (ع) بر مبنای دیدگاه رولان بارت و ژرار ژنت. پژوهش‌های ادبی قرآنی، 5(3)، 91-116. سنچولی، احمد. (1394). بررسی ساختار داستان غنایی- حماسی زال و رودابه (با تکیه بر جنبه‌های غنایی آن). پژوهشنامه ادب غنایی، 13(24)، 189-210. doi: 10.22111/jllr.2015.2127 میرزایی، فرامرز، و مرادی، مریم. (1390). شگردهای روایتِ زمان در ادبیّات پایداری فلسطین. کاوش نامه ادبیات تطبیقی، 1(2)، 175-206. منابع انگلیسی Abbot, H, Porter (2002) The Cambridge Introduction to Narrative, London: Cambridge University press. Chatman, Seymour (1978) Story and Discourse: Narrative Structure in Fiction and Film, Ithaca and London: Cornell University press. Genette, Gerard (1980) Narrative Discourse: An Essay in Method, Trans. Jane E. Lewin, Ithaca: Cornell University Press. Genette, Gerard (1982) Figures of literary Criticism: Helping Students Engage with Challenging Texts, Portlan: Stenhouse Publishers. Genette, Gerard (1988) Narrative Discourse Revisited, trans. Jane E. Lewin, Ithaca: Cornell UP. Toolan, Michael.j. (1988) Narrative: A Critical Linguistic Introduction, Londen and New York: Routledge.