بررسی کارویژۀ کاوۀ آهنگر در شاهنامۀ فردوسی با رویکرد به اندیشۀ ایران شهری و اساطیر جهانی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 58، دی 1402، صفحه 277-302   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1946269.2370

نویسندگان

سیّدمحمّدرضا قریشی¹؛ سعید خیرخواه^{* 2}؛ عبدالرضا مدرس زاده³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

چکیده

با کشف آهن افزون بر دگرگونی‌های مادی، سامان اندیشگی و فرهنگی جهان نیز دچار دگردیسی می‌شود. ارزش، ژرفا و پیامدهای این کشف سبب پدیداری عصری با ویژگی‌های برجسته و دیگرسان به نام آهن است که اسطوره‌ها و قهرمانان ویژۀ خود را می‌آفریند. ایران نیز به عنوان یکی از کهن‌ترین  تمدن­ های جهان و نخستین مراکزی که به فناوری گدازش و برون‌آوری آهن دست می‌یابد از برآیندهای فرهنگی آن بی‌بهره نمی‌ماند. نام‌آورترین قهرمان ایرانی ِ این عصر کاوۀ آهنگر است که در هزارۀ تاریک و پرآشوب ضحاکی (روایت ایرانی آغاز عصر آهن) ظهور و زمینه را برای بازآفرینی جهان اَشامَند به دست فریدون فراهم می‌کند. کاوه برخلاف آوازه و نفوذ هماره‌اش بر اندیشۀ ایرانی، بازتاب درخوری در اسطوره‌های میهنی و دینی ایرانی نمی‌یابد. همین امر برخی از پژوهشگران را بر‌آن داشته تا وی را شخصیتی افسانه‌ای و برساختۀ گوسانان اشکانی و نویسندگان خدای­نامه‌های روزگار ساسانی بپندارند که بی‌گمان باورپذیر نمی‌نماید، چرا که با بنیادهای فکری مردمان پیشا‌تاریخ در فهم هستی ناسازگار است. کاوه مانند دیگر شخصیت‌های اسطوره‌ای دارای خویشکاری‌های نمادین و کارویژه‌های استعاره‌گون است. در این پژوهش سعی می‌شود با بهره‌گیری از تحلیل کهن‌الگویی، نگرش تطبیقی و روش کتابخانه‌ای بن­مایه‌های اساطیری میان‌وردِ کاوه در شاهنامه را بررسی کرده و با پی‌ریزی انگاره‌های تازه برآیندهای نوینی ارائه نموده و نشان دهد که کاوه قهرمانی پیشا­تاریخی است که بنا به دلایلی از صحنۀ اساطیر ایران­زمین محو می­ شود.

کلیدواژه‌ها

عصر آهن؛ آهنگران؛ کاوۀ آهنگر؛ اندیشۀ ایران‌شهری؛ باززایی جهان

مراجع

کتاب‌ها الیاده، میرچا (1384) اسطورۀ بازگشت جاودانه، ترجمۀ بهمن سرکاراتی، تهران: انتشارات طهوری. الیاده، میرچا (1392) هنر اسرارآمیز، ترجمۀ مینا غربیان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه. باشلار، گاستون (1378) روانکاوی آتش، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: انتشارات توس. بهار، مهرداد (1381) پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: نشر آگه. بهار، مهرداد (1381) از اسطوره تا تاریخ، تهران: نشر چشمه. بهرامی کمیل، نظام (1397) نام‌باوری باور به قدرت جادویی نام‌ها، تهران: انتشارات پویۀ مهر اشراق. تفضلی، احمد (1380) مینوی خرد، تهران: انتشارات توس. جونز، لوید لولین (1394) شاه و دربار در ایران باستان، ترجمۀ فریدون مجلسی، تهران: انتشارات نیلوفر. دریایی، تورج (1399) ایران‌شهر؛ از قلمرو تا فرهنگ، تهران: پایگاه خبری تحلیلی آوان پرس. رجبی، پرویز (1387) هزاره‌های گمشده، جلد 1، تهران: انتشارات توس. سارتر، ژان پل (1351) شیطان و خدا، ترجمۀ ابوالحسن نجفی، تهران: انتشارات نیل. ستاری، جلال (1385) جهان اسطوره‌شناسی، اسطورۀ ایرانی، تهران: نشر مرکز. سعادت، یوسف (1398) ریشه‌شناسی نام کاوه، تهران: وبلاگ از زبان در زمینۀ زبان‌شناسی تاریخی به ‌ویژه زبان‌های ایرانی. شاملو، احمد (1381) کتاب کوچه، جلد1، تهران: انتشارات مازیار. شفرد، راونا و راپرت (1393) هزار نماد، ترجمۀ آزاده بیداربخت و نسترن لواسانی، تهران: نشر نی. شوالیه، ژان-گربران، آلن (1382) فرهنگ نمادها، جلد1، ترجمه سودابه فضائلی، تهران: انتشارات جیحون. طلایی، حسن (1397) عصر آهن ایران، تهران: انتشارات سمت. فردوسی، ابوالقاسم (1366) شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق (جلد 2 و 5، نیویورک: Bibilio the capersica. قلی‌زاده، خسرو (1392) فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایۀ متون پهلوی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه. کریستینسن، آرتور (1387) کاوۀ آهنگر و درفش کاویانی، ترجمۀ منیژه احدزادگان آهنی، تهران: انتشارات طهوری. کریستینسن، آرتور (1393) کیانیان، ترجمۀ ذبیح‌اله صفا، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. کمبل، جوزف (1384) قدرت اسطوره، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: نشر مرکز. کوپر، جی‌.سی.(1392). فرهنگ نمادهای آیینی، ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: انتشارات علمی کوورجی کویاجی، جهانگیر (1388) بنیادهای اسطوره و حماسۀ ایران، ترجمۀ جلیل دوست‌خواه، تهران: نشر آگه. مرادی غیاث‌آبادی، رضا (1400) دورۀ آهن و عصر کاوه و کیانیان، 3800 تا 2700 سال پیش، تهران: سایت پژوهش‌های ایرانی. مصدق، حمید (1381) از جدایی‌ها، تهران: نشر زریاب. موله، ماریان (1395) آیین، اسطوره، کیهان‌شناسی در ایران باستان، ترجمۀ محمد میرزایی، تهران: نشر نگاه معاصر. ورمازرن، مارتین (1380) آیین میترا، ترجمۀ بزرگ نادرزاد، تهران: نشر چشمه. هگل، گ.و (1379) عقل در تاریخ، ترجمۀ حمید عنایت، تهران: انتشارات شفیعی. یاحقی، محمد‌جعفر (1391) فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.