بررسی و مقایسۀ نظرگاه خاص مولانا و شمس تبریزی دربارۀ انبیاء الهی و بزرگان دین

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 58، دی 1402، صفحه 303-328   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1959439.2512

نویسندگان

زهرا بیاتیانی¹؛ حمیدرضا اردستانی^{* 2}؛ فرزانه یوسف قنبری³؛ نصرالله امامی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.

چکیده

اشاره به قصۀ انبیا، یکی از موضوعاتی است که در اکثر متون ادب فارسی؛ به‌ویژه در ادبیات عرفانی به آن اشاره شده است. مولانا و شمس تبریزی دو عارف بزرگ ادب فارسی ­اند که بر روی اندیشه و افکار یکدیگر، تأثیرگذار بودند و با ترویج افکار و اندیشه ­های خود، سبب رونق و غنای ادب عرفانی شدند. پژوهشگران، پژوهش‌های متعددی در زمینۀ تشابهات و نکات اشتراک این دو عارف پرداخته‌اند، اما در خصوص جایگاه و مقام انبیاء در اندیشۀ این دو، پژوهشی مستقل صورت نگرفته است. در این جستار نگارندگان، تلاش نموده ­اند به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با روش کتابخانه‌ای، به بیان تضادها و تفاوت‌های نظرگاه خاص مولانا و شمس تبریزی دربارۀ انبیاء و بزرگان دین بپردازند. با بررسی آثار مولانا و شمس می‌توان نتیجه گرفت که مولانا در سراسر مثنوی و همچنین در فیه ­مافیه به زندگی و داستان پیامبران پرداخته است تا از طریق داستان، علاوه بر جذب مخاطب و ایجاد رضایت و خرسندی به اندرز و نصیحت او بپردازد و دشواری‌های راه سلوک را برای کسانی که بی‌واسطه توان درک و فهم این مراحل و مراتب را ندارند در قالب داستان، آسان و قابل فهم گرداند. شمس تبریزی بر اساس آرا و اندیشه ­های خاص خود به داستان پیامبران در گفتارش پرداخته است؛ اما چون هدف او آموزش و نصیحت نمی ­باشد، مانند مولانا به داستان‌پردازی و گاهی اوقات به نتیجه ­گیری هم چندان توجهی ندارد و در داستان پیامبران، بسیاری از اوقات به یک یا حداکثر دو رویداد در زندگی پیامبری توجه کرده است.

کلیدواژه‌ها

مولانا؛ شمس؛ انبیا؛ مقایسه؛ جایگاه

مراجع

کتاب‌ها تبریزی، شمس‌الدین محمد (1369) مقالات، تصحیح و تعلیق محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی. دیلمی، حسن بن محمد (1377) ترجمۀ ارشادالقلوب، ترجمۀ عبدالحسین رضایی، تهران: اسلامیه. زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۷۸) بحر در کوزه، تهران: علمی. زمانی، کریم (1392) شرح جامع مثنوی، تهران: اطلاعات. شمیسا، سیروس (1378) گزیدۀ غزلیات شمس، تهران: دادار. شمیسا، سیروس (1385) فرهنگ تلمیحات، تهران: میترا. طبری، محمدبن جریر (1367)، ترجمۀ تفسیر طبری، به کوشش حبیب یغمایی، تهران: طوس. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1384) مآخذ و قصص مثنوی، تهران: امیرکبیر. کفافی، محمد عبدالسلام (1389) ادبیّات تطبیقی، ترجمۀ سید حسین سیدی، مشهد: به نشر. مولانا، جلال‌الدین محمد (1367) مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: فردوس. مولانا، جلال‌الدین محمد (1381) فیه مافیه، تصحیح زینب یزدانی، تهران: فردوس. مقالات ایرانی، محمدمراد. (1389). شکل دگر خندیدن : طنّازی‌های شمس و مولانا در مقالات. زبان و ادب فارسی، 1(2)، 1-28.Dor:20.1001.1.2008899.1389.1.2.1.2 روحانی، رضا، و صدیقی، کبری. (1396). تفاوت‌ها و تضادهای شمس و مولوی در زندگی فردی و سلوکی. پژوهش‌های ادب عرفانی، 11(2)، 55-74. doi: 10.22108/jpll.2017.83068.0. صدیقی، کبری، و روحانی، رضا. (1394). اختلافات شمس با مولوی در آراء، اندیشه‌ها و داوری‌ها. مطالعات عرفانی، 11(1)، 95-122. وزیری، افشین، و موذنی، علی‌محمد. (1400). بررسی و مقایسه تصاویر آتش در ادبیات حماسی و عرفانی با تأکید بر شاهنامه فردوسی و اشعار مولانا. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 13(50)، 247-271. doi: 10.30495/dk.2021.688641 پایان‌نامه صدیقی ترکمپور، کبری (1393) بررسی و تحلیل تفاوت‌ها و تضادهای شمس و مولانا، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی رضا روحانی، دانشگاه کاشان.