بررسی شخصیت‌های نمادین داستان نبرد بزرگ کیخسرو با رویکرد روان‌شناختی کارل گوستاو‌یونگ

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 58، دی 1402، صفحه 358-378   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1958902.2496

نویسندگان

تکتم نیازمند¹؛ حمیدرضا سلیمانیان^{* 2}؛ علی ساجدی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد فردوس، دانشگاه آزاد اسلامی، فردوس، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد فردوس، دانشگاه آزاد اسلامی، فردوس، ایران.

چکیده

شخصیت مجموعه‌‌ای از صفات روانشناسی است و صفات روانشناسی ویژگی‌هایی هستند که تفاوت‌ها و شباهت‌های روان افراد با یکدیگر را بیان می‌کند. شاهنامۀ فردوسی از آثاری است که در آن به شخصّیت توجه فراوان شده است. آن‌چه فردوسی را از دیگر داستان‌نویسان متمایز می‌کند توجه به ویژ‌گی‌های روانی و کنشی شخصّیت‌ها متناسب با موضوع حماسه است. بهره‌گیری خودآگاهانه از نمادها نشان‌دهندۀ یک کنش مربوط به روانشناسی بسیار مهم است و افزون بر آن انسان نمادهای ناخودآگاه و خودانگیخته را نیز می‌آفریند که اگر بخواهیم کارکرد ذهن بشر را بهتر بفهمیم ناگزیر باید به آن دست‌یابیم. این پژوهش به روش(توصیفی _تحلیلی_ تطبیقی) و استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای تدوین یافته است. در این پژوهش برآنیم که با بهره‌گیری از نظریۀ روان‌شناسی یونگ به تحلیل شخصیت‌های نمادین داستان نبرد بزرگ کیخسرو بپردازیم و از آن‌جا که شاهنامه فردوسی حماسه ملی ایرانیان است و ریشه در ناخودآگاه قومی و ملی آن‌ها دارد این ویژگی قابلیت مناسبی به آن می‌دهد که از دیدگاه یونگ تحلیل شود. می‌توان مهم‌ترین نتیجه پژوهش حاضر را چنین برشمرد: سایه، بخش شیطانی، ناسازگار و فرومایه روان انسان است. گرفتار شدن در تیرگی‌های درون، به منزلۀ تحقق بخشیدن به سایه است و برای رهایی از سایه باید با تامل بر درون خویش، از ابعاد تیرۀ شخصیت خود باخبر شد که در فرآیند فردیت‌یافتگی (خودشکوفایی‌ فرد) با آگاهی از خود واقعی تیرگی‌های سایه کنار ‌رود و فرد به «خود واقعی» برسد.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه فردوسی؛ نبرد بزرگ کیخسرو؛ روان‌شناسی؛ شخصیّت؛ یونگ

مراجع

کتاب‌ها البرز، پرویز (1369) شکوه شاهنامه درآیینه تربیت و اخلاق پهلوانان، تهران: دانشگاه الزهرا. حمیدیان، سعید (1372) درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: نشر مرکز. دانیلز، مایکل (1372) خودشناسی با روش یونگ، ترجمۀ اسماعیل فصیح، تهران: نشر فاخته. راشد محصل، محمدرضا (1389) شاهنامه جلوه‌گاه روح ملی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی. عربیانی نیشابوری، اشرف (1389) مشاهیر شاهنامه، مشهد: نشر ترانه. عطاری‌کرمانی، عباس (1388) نثر کامل شاهنامه‌فردوسی، تهران: نشر فرهنگ اندیشمندان. فدایی، فربد (1381) کارل گوستاو یونگ و روان شناسی تحلیلی او، تهران: نشر دانژه. فردوسی، ابوالقاسم (1393) شاهنامه جلال خالقی‌مطلق، چاپ مسکو، جلد 1، تهران: نشر سخن. مورنو، آنتونیو (1384) یونگ، خدایان، انسان مدرن، ترجمۀ داریوش مهرجویی، تهران: نشر مرکز. میرصادقی، جمال (1389) راهنمای رمان‌نویسی، تهران: نشر سخن. یونگ، کارل گوستاو (1377) انسان و سمبل‌هایش، ترجمه محمود سلطانیه، تهران: نشر جامی. یونگ، کارل گوستاو (1383) روانشناسی و تعلیم و تربیت، ترجمه: علی محمد برادران، تهران: نشر جامی. یونگ، کارل گوستاو (1383) روانشناسی و شرق، ترجمۀ لطیف صدقیانی، تهران: نشر جامی. یونگ، کارل گوستاو (1389) انسان در جست‌وجوی هویت خویشتن، مترجم محمود بهفروزی، تهران: گلبان. یونگ، کارل گوستاو (1390) خاطرات، خواب‌ها، تفکرات، ترجمۀ بهروز ذکا، تهران: نشر کتاب پارسه. یونگ، کارل گوستاو (1400) ناخودآگاه جمعی و کهن‌الگو، ترجمۀ فرناز‌ گنجی‌ و محمدباقر اسمعیل‌پور، تهران: جامی. مقالات بهرامی رهنما، خدیجه، و طاووسی، محمود. (1392). تحلیل روان‌کاوانه شخصیت بانوگشسب بر اساس آرای فروید و یونگ. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 5(17)، 9-37. حبیبی، اصغر، سید صادقی، سید محمود، و اردلانی، شمس‌الحاجیه. (1398). خودپرورانی یا دیدار با خویشتنِ خویش در هفت‌خوان رستم و اسفندیار از دیدگاه روانکاوی یونگ. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 11(39)، 77-98. واشقانی فراهانی، ابراهیم. (1395). تحلیل اسطوره کیومرث براساس نظریه روان‌شناسی شخصیت یونگ. زبان و ادبیات فارسی، 24(۸۰)، ۲۷۳-۳۰۰. .doi:10.18869/acadpub.jpll.24.80.273 وزیری‌نیا، سیما. (1381). جایگاه نماد در نظام اندیشه یونگ. خیال، (4)، 60-71 .