زبان، ابزار بازنمود مؤلفه‌های پست‌مدرنیسم در اسفار کاتبان

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 58، دی 1402، صفحه 430-456   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.1962788.2550

نویسندگان

آذردخت خطیبی¹؛ رحیم طاهر^{* 2}؛ رضا فهیمی²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

چکیده

اسفار کاتبان رمانی متفاوت است. خلاصه کردن آن، اگر ممکن باشد، به تأمل بسیار و دقتی درخور، نیازمند است. ویژگی‌های متفاوت این رمان، با عناصر سازنده داستان‌های پست‌مدرن، همخوانی چشمگیری دارد. زیرا از روایت‌های متعددی که به نوعی با هم ارتباط دارند، تشکیل می‌‌شود. ولی آغاز و انجام آن‌ها در ابهام است. این رمان با روایتی آغاز می‌‌گردد که در پایان‌بندی از آن خبری نیست. تناقض و ناسازگاری اجزا هم در آن کم نیست. بنابراین مخاطب آن باید قصه‌خوان، قصه‌دان و دارای جهان بینی پست‌مدرن باشد تا بتواند اجزای پراکنده آن را با هم جفت و جور کند. امّا تمام این ویژگی‌ها تنها از طریق زبان به مخاطب انتقال می‌‌یابد. زبانی که خود با دشواری‌هایی همراه است. شفاف نیست و مرزهای در زمانی و هم زمانی در آن مخدوش است. زبانی که می‌‌خواهد هم بیانگر واقعیت و هم ابزار بیان رویدادهای رؤیاگونه، خواب، کابوس، اسطوره، نماد، توهم و تخیل باشد. به هر روی اطلاعات مربوط به این مقاله به شیوه کتابخانه‌ای فراهم آمده و سپس با بهره‌گیری از روش تحلیلی، توصیف شده است. حاصل کار این است که در مجموع، نویسنده می‌‌خواهد با اشارت‌های بینامتنی بسیارش به مسایل اساطیری، تاریخی، فردی و اجتماعی و روان شناختی، خواننده را به خود آورد تا دریابد که در نهایت، در صحنه زندگی تنهاست و از تاریخ سرزمین او تنها صدای استبداد و ستم به گوش می‌‌رسد و همواره کاتبان این اسفار، تاریخ را مطابق خواست «قدرت» و در غیاب مردم ستمدیده نوشته‌اند. 

کلیدواژه‌ها

اسفار کاتبان؛ پست‌مدرنیسم؛ مؤلفه‎های پست‌مدرنیسم؛ روایت پریشان؛ زبان

مراجع

کتاب‌ها قرآن کریم (1376) مترجم بهاء‌الدینی خرمشاهی، تهران: جامی. احمدی، بابک (1370) ساختار و تأویل متن، جلد 2، تهران: نشر مرکز. احمدی، بابک (1374) مدرنیته و اندیشه انتقادی، تهران: مرکز. استعلامی، محمد (1388) حدیث کرامت، تهران: سخن. برتنز، یوهانس ویلم (1382) نظریه ادبی، مترجم فرزان سجودی، تهران: آهنگ دیگر. بیرلین، ج. ف. (1386) اسطوره‌های موازی، مترجم عباس مخبر، تهران: مرکز. پارسا، خسرو (1375) پسامدرنیسم در بوته نقد؛ مجموعه مقالات، تهران: آگه. پارسی‌نژاد، کامران (1387) هویت‌شناسی ادبیات و نحله‌های ادبی معاصر، تهران: کانون اندیشه جوان. پاینده، حسین (1392) گشودن رمان، تهران: مروارید. پاینده، حسین (1397) نظریه و نقد ادبی، جلد2، تهران: سمت. پین، مایکل (1388) فرهنگ اندیشه انتقادی، مترجم پیام یزدانجو، تهران: مرکز. تسلیمی، علی (1393) گزاره‌هایی در ادبیات معاصر ایران، تهران: اختران. خسروی، ابوتراب (1381) اسفار کاتبان، تهران: آگه و قصه. دینانی، ابراهیم (1392) فلسفه و ساحت سخن، تهران: هرمس. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392) زبان شعر در نثر صوفیانه، تهران: سخن. شمیسا، سیروس (1386) نقد ادبی، تهران: میترا. عطار، فریدالدین محمد (1398) تذکرةالاولیا، تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن. فتوحی رودمعجنی، محمود (1391) سبک‌شناسی، تهران: سخن. قنادان، رضا (1395) جای خالی معنا، مدرنیسم و پسامدرنیسم، تهران: مهرویستا. کادن، جی. ال. (1380) فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد، مترجم کاظم فیروزمند، تهران: شادگان. کاسیرر، ارنست (1376) زبان و اسطوره، تهران: نقره. کلیگز، مری (1388) درس‌نامه نظریه ادبی، مترجمان جلال سخنور و دیگران، تهران: اختران. کِهون، لارنس (1381) از مدرنیسم تا پست‌مدرنیسم، گروه مترجمان، تهران: نی. مکاریک، ایرناریما (1384) دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر، مترجمان مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه. مولوی، جلال‌الدین محمد (1382) مثنوی، به تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: هرمس. میرعابدینی، حسن (1377) صدسال داستان‌نویسی ایران، جلد 3، تهران: قطره. میرعابدینی، حسن (1386) فرهنگ داستان‌نویسی ایران از آغاز تا امروز، تهران: چشمه. وبستر، راجر (1382) پیش‌درآمدی بر مطالعه نظریه ادبی، مترجم الهه دهنوی، تهران: روزنگار. مقالات کیایی، شهرام، و عباسی، هاجر. (1390). روایت پست مدرن در نمایشنامه (خانمچه و مهتابی) اثر اکبر رادی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 3(8)، 44-72.