تبیین و تحلیل مولفه های اجتماعی در شهنشاه نامه تبریزی و تطبیق آن با شاهنامۀ فردوسی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 15، شماره 58، دی 1402، صفحه 525-543   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2023.1982590.2700

نویسندگان

حمیده مقدس¹؛ حسنعلی عباسپور اسفدن^{* 2}؛ وحید رویانی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران.

چکیده

مولفه­ های اجتماعی به عناصر یا اجزای تشکیل ­دهندۀ یک اجتماع اطلاق می‌شود که بدون داشتن آن‌ها نمی‌توان آن اجتماع را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. شاهنامه به عنوان اثری برآمده از میراث فرهنگی، تاریخی و اجتماعی حائز اهمیت است، غنای این اثر و اهمیت آن به حدی است که منظومه‌های حماسی و تاریخی بسیاری به تقلید از آن نوشته شده که شهنشاه­نامه تبریزی نمونه­ ای از این موارد است. بررسی مولفه‌های اجتماعی دراین دو اثر نه تنها منجربه روشن شدن آیین زندگی از دوران حیات فردوسی تا پایان حکومت مغولان می‌گردد، بلکه شباهت‌ها و تفاوت‌های مولفه‌های اجتماعی را دراین دو اثر روشن می‌سازد. پیرامون این مبحث تاکنون پژوهشی انجام نشده است و موارد موجود تنها به بررسی برخی از مولفه‌های اجتماعی در شاهنامه پرداخته است. نگارنده در پی اثبات این فرضیه است که در این دو اثر پادشاه به عنوان قطب اصلی مملکت مطرح است، نتایج پژوهش نشان می‌دهد مردم در شاهنامه از آگاهی و بیداری برخوردارند و در روند سیاست‌های کشور خود دخالت دارند اما در شهنشاه­نامه مردم تسلیم به جبرو زورگویی می‌باشند و در تعیین سرنوشت خود نقشی ندارند، این امر حاکی از فضای خفقان­آور حکومت مغولان در دوران سرایش شهنشاه­نامه می‌باشد. علاوه براین شهنشاه­نامه در مولفه‌هایی نظیر آداب و رسوم، آداب جشن و سوگواری و برخی از آداب جنگ با شاهنامه مشابهت دارد، اما مولفه‌هایی نظیر شیوة حکمرانی پادشاهان، عدالت اجتماعی و آگاهی عامه مردم در این دو کتاب متفاوت است.

کلیدواژه‌ها

پادشاه؛ شاهنامۀ فردوسی؛ شهنشاه نامه تبریزی؛ عامۀ مردم؛ مولفه‌های اجتماعی

مراجع

کتاب‌ها آراسته‌خو، محمد (1370) نقد و نگرش بر فرهنگ اصطلاحات علمی-اجتماعی، تهران: گستره. تبریزی، احمد (1397) شهنشاه‌نامه، تصحیح مهشید گوهری کاخکی و جواد راشکی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، با همکاری انتشارات سخن. حمیدیان، سعید (1383) درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: نشر ناهید. سرامی، قدمعلی (1378) از رنگ گل تا رنج خار، شکل‌شناسی قصه‌های شاهنامه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. شارع‌پور، محمود (1389) جامعه‌شناسی شهری، تهران: سمت. صفا، ذبیح‌الله (1374) حماسه‌سرایی در ایران از قدیمی‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم، تهران: نشر رامین. فردوسی، ابوالقاسم (1373) شاهنامه، براساس چاپ مسکو، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: نشر قطره. کزازی، میرجلال‌الدین (1370) مازهای راز (جستارهایی در شاهنامه)، تهران: نشرمرکز. مقالات عباسی، جواد، راشکی علی‌آباد، جواد. (1389). عنایت به شاهنامۀ فردوسی و شاهنامه‌سرایی در عصر فرمانروایی مغولان برایران (بررسی موردی: دو شاهنامۀ خطّی در تاریخ مغول). جستارهای نوین ادبی، 43(2)، 19-44. doi: 10.22067/jls.v43i2.8394. گوهری کاخکی، مهشید، یاحقی، محمدجعفر. (1399). بازنمایی مفهوم ایران‌ در عصر ایلخانی (بر اساس منظومه‌های تاریخی). پژوهش‌های ایران‌شناسی، 10(2)، 181-203. doi: 10.22059/ jis.2021.309544.903. منشادی، مرتضی. (1391). بررسی چیستی سیاست و کیستی فرمانروا در شاهنامه. پژوهشنامه علوم سیاسی، 7(3)، 115-146. پایان‌نامه سهامی، علی، پرنیان، موسی (1396) بررسی روابط فرهنگی و آداب دیپلماسی در شاهنامه فردوسی، پایان‌نامۀ دانشگاه رازی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی. منابع لاتین Tonnies, F. (2001) Community and Civil Society. (J. HARRIS, Ed). Cambridge: Cambridge University Press.